Morgunblaðið - 19.10.1997, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
FEÐGARNIR Börkur Árnason og Árni Gestsson.
HOFUM AÐLAGAST
BREYTTUM TÍMUM
eftir Súsönnu Svavarsdóttur
ÞAÐ hafa mörg vötn runn-
ið til sjávar á þeim fimm-
tíu árum sem Globus hf.
hefur starfað, bæði í ís-
lensku viðskiptalífi og hjá fyrir-
tækinu sjálfu sem á árum áður var
skilgreint sem heildsölu- og inn-
flutningsfyrirtæki en í dag sem
þjónustu- og markaðsskrifstofa.
Globus var stofnað 11. janúar 1947
og var aðalhvatamaður að stofnun
fyrirtækisins Einar Egilsson. Glob-
us var rekið undir hans stjóm um
nokkurt árabil og byggðist rekst-
urinn fyrst og fremst á Gillette
umboðinu og hefur Globus haft
einkaumboð fyrir Gillette allar göt-
ur síðan. Eftir að Einar hafði rek-
ið fyrirtækið í nokkur ár fluttist
hann búferlum til Suður-Ameríku
og keypti þá heildverslunin Hekla
hf. öll hlutabréf fyrirtækisins og
rak það til ársins 1956. Þá keypti
Árni Gestsson og fjölskylda hans
öll bréfin og hætti þá Árni störfum
fyrir Heklu, þar sem hann hafði
starfað í átján ár og jafnframt
slitna öll tengsl milli Globus og
Heklu. En hvernig var sá aðskiln-
aður?
„Ég var aðstoðarframkvæmda-
stjóri hjá Heklu þegar við skildum
að skiptum, Sigfús heitinn og ég,“
segir Ámi. „Sá aðskilnaður var í
miklu bróðerni og það var alla tíð
mikil vinátta á milli okkar. Ég átti
orðið í fyrirtækinu og það varð að
samkomulagi að ég tæki með mér
Gillette umboðið auk landbúnaðar-
tækja sem Globus var að þróa sig
áfram með. Það var ómetanlegt
fyrir ungan mann að hafa fengið
tækifæri til að njóta fræðslu hjá
afburðamanni í viðskiptum eins og
Sigfús var.“
Nokkru áður en Árni hætti hjá
Hekiu til að hefja rekstur Globus
var landinn farinn að hugsa til
innflutnings á búvélum. Árið 1955
var fyrsti gnýblásarinn fluttur inn
VOSKIPn AIVINNUUF
Á SUNIUUDEGI
^ Árni Gestsson, sljórnarformaður Globus hf., fæddist í
Reykjavík 1920. Hann lauk unglingaprófi frá Miðbæjarskól-
anum 1935 og stundaði síðan nám í kvöldskóla KFUM í einn
og hálfan vetur, auk þess sem hann sótti jafnhliða og síðar
einkatíma í ensku og bókfærslu. Foreldrum hans reyndist
ógerlegt að koma honum í menntaskóla. Það höfðaði ekki
til hans. Árið 1938 hóf hann störf hjá Heklu hf. þar sem
hann starfaði fyrst sem skrifstofumaður og síðar sem hlut-
hafi, aðstoðarframkvæmdastjóri til ársins 1956. Hann var
einnig við störf í Bandaríkjunum árið 1944. Árni keypti
Globus hf. ásamt fjölskyldu sinni árið 1956 og var fram-
kvæmdastjóri fyrirtækisins til 1988 en hefur síðan verið
sljórnarformaður fyrirtækisins og í stöðu framkvæmda-
stjóra er sonur hans, Börkur Ámason.
og sendur til prófunar til Verk-
færanefndar ríkisins og var hlut-
verk blásarans að blása þurrheyi
í hlöðu. Annar blásari var svo flutt-
ur inn ári seinna til að reyna hann
við blástur á votheyi í turna. Báð-
ir voru þessir blásarar reyndir í
Gunnarsholti og reyndust mjög
vel. Því var það að innflutningar
hófust á þeim strax árið 1956 og
nutu þeir mikilla vinsælda hjá
bændum, svo mikilla að nú í ár
hafa verið fluttir inn rúmlega
3.000 gnýblásarar.
Árni segir blásarann sem Globus
flutti inn frá Noregi það tæki sem
olli hvað mestri byltingu við hirð-
ingu á heyi og hafi létt bændum
störfin ótrúlega mikið.
Vélvæðing landbúnaðarins
Þær miklu vinsældir sem blásar-
inn naut ýtti undir Áma að kanna
notagildi annarra heyvinnuvéla frá
Noregi og náði hann í umboðið
fyrir Kvernelands verksmiðjurnar
sem framleiddu heykvíslar og hey-
greipar. Einnig fékk hann umboð
fyrir Lien moksturstæki og
skömmu síðar fyrir Vicon Lely
múga- og rekstrarvélar.
„Það má segja að þau tæki sem
við fluttum inn, hafi valdið bylt-
ingu,“ segir Árni. „Við vorum rétt-
ir menn á réttum stað á réttum
tíma. Landbúnaðurinn hér var að
vélvæðast og fyrir utan Gillette
vörumar voru það Iandbúnaðar-
tækin sem urðu til þess að við
gátum haslað fyrirtækinu völl og
úr því varð heilmikið bákn. Við
leiddum markaðinn hvað nýjungar
snertir.“
Ámi telur að þróun í vélvæðingu
landbúnaðarins hafi farið fram í
þremur þrepum. Fyrsta þrepið í
vélvæðingunni hafí verið þegar
Globus hóf innflutning á þeim hey-
vinnuvélum sem þegar hafa verið
nefndar en næsta þrepið þegar
fýrirtækið hóf innflutning á nýjum
hjólarakstrar- og múgavélum frá
Vicon Lely, fjölfætlum, snúnings-
vélum frá Fella, heybindivélum frá
New Holland og heyhleðsluvögn-
um frá Fella. Með tilkomu þeirra
hafi hraðinn aukist við heyskapinn
auk þess sem tækin léttu bændum
mjög störfin. Margir voru svart-
sýnir á að hjólarakstrarvélarnar
myndu henta hér á landi og spáðu
því að þær myndu fara illa með
túnin og grassvörðinn. Allt reynd-
ust þetta falsspár og flutti Globus
inn mörg þúsund vélar frá verk-
smiðjunni. Þriðja og síðasta þrepið
í þróun vélvæðingar hjá bændum
segir Árni hafa verið þegar inn-
flutningur hófst á rúllubaggatækn-
inni og á hann þá bæði við bindivél-
arnar og pökkunarvélarnar.
„Við hjá Gobus kepptumst alltaf
við að hafa fullkomið úrval tækja
og áhalda á boðstólum," segir Ámi.
„Og ég efast um að þann bæ megi
finna á landinu sem ekki hefur
keypt eitt eða fleiri tæki frá okk-
ur, enda var það svo að sum tæki
var ekki hægt að kaupa annars
staðar, til dæmis keðjudreifarana
fyrir mykju frá Howard. Sumir
bændur keyptu öll sín tæki hjá
okkur.“
Á byijunartíma rekstursins var
allt smærra í sniðum. Stöðugildi í
Globus voru tvö og hálft en þegar
mest lét voru starfsmenn um eitt
hundrað. Árni sá sjálfur um að
panta vélamar, selja þær og inn-
heimta andvirðið. „Enda er það
svo,“ segir hann, „að þegar ég lít
yfir farinn veg, finnst mér þetta
hafa verið skemmtilegasta tímabil-
ið í minni verslunarsögu. Ég hafði
persónulegt samband við bændur
og viðskiptin við þá stétt voru ein-
staklega ánægjuleg. Það heyrði til
sérstakra undantekninga ef bænd-
ur stóðu ekki við skuldbindingar
sínar.“
Ekki var það þó neinn dans á
rósum að leggja stund á viðskipti
hér fyrr á árum. Innflutningshöft
í formi gjaldeyris- og innflutnings-
leyfa settu mönnum skorður, auk
annarra þátta sem í dag vekja
okkur meira en litla furðu og gerði
vinnuna í því 50 fm húsnæði sem
Globus hafði við Hverfisgötuna,
ærið flókna. „Þá voru Innflutnings-
skrifstofa og Fjárhagsráð sem hétu
svo eitthvað allt annað þegar nýjar
stjórnir tóku við,“ segir Árni og
bætir við: „Þetta var skelfilegt;
örugglega eitthvert mesta spill-
ingartímabilið í íslenskri verslunar-
sögu. Á þessum tíma var í gildi
hin svonefnda helmingaskiptaregla
sem byggðist á því að þegar leyfð-
ur var innflutningur á t.d. 200
eplakössum til heildsala; skyldi
sama magn koma í hlut SIS. Þessi
regla var byggð á því að Samband-
ið hefði svo og svo margt fólk í
kringum kaupfélögin úti á landi,
alveg burtséð frá því hvort það
verslaði þar eða ekki. En þetta er
nú sem betur fer allt breytt til hins
betra.
Öll þessi höft þýddu að í staðinn
fyrir að fara niður í banka og opna
ábyrgðir eins og kallað var á þeim
tíma, varð maður að fara upp í
Gjaldeyris- og innflutningsnefnd
til þess að afla þeirra leyfa sem
til þurfti til að flytja vöruna inn.
Síðan lá leiðin niður í banka til
þess að fá gjaldeyri, sem oft tók
marga daga, og að lokum þurfti
maður að fara í tollinn. Það er
ekkert hægt að mótmæla því að á
þessum tíma var ekkert lítið atriði
að geta fært sönnur á að maður
hefði örugga sölu á því sem verið
var að flytja inn. Því var það að
þegar maður fékk leyfi til að leysa
vöruna út, var búið að selja hana.
Það var nánast enginn með lager
í þá daga, en því miður, það var
langt frá því að maður fengi að
flytja nóg inn til að fullnægja eftir-
spurn. Við hefðum getað annað
miklu, miklu meiri sölu. Oft heyrð-
ist þess getið að þeir sem höfðu
fengið gjaldeyris- og innflutnings-
leyfi hafi oft selt þau öðrum rétt
eins og gert er í dag með veiðikvót-
ann hjá útgerðinni.
En þetta var ekki bara bundið
við Globus, heldur voru verslunar-
hættir almennt svona á þessum
tíma. En þetta breyttist smám
saman og með viðreisnarstjóminni
var þetta allt lagt niður og inn-
flutningur var gefinn fijáls. Það
gerðist þó ekki á einum degi, því
þótt þú þyrftir ekki leyfi, varðstu
að fara í banka til að sækja um
gjaldeyri og það var oft hörgull á
honum. Þá fór maður í bankann,
fékk leyfi fyrir gjaldeyri en gat
ekki fengið vöruna fyrr en maður
hafði greitt hana, annaðhvort út í
hönd eða með víxli. Bankann þurfti
maður alltaf sem milligöngumann.
Það má segja að þetta hafi ver-
ið alíslenskt fyrirbæri, því við vor-
um miklir eftirbátar annarra þjóða
í að leyfa verslunina fijálsa og það
leið langur tími þangað til fyrir-
tækin í landinu þurftu ekki á þeim
stofnunum að halda sem sögðu
hvað ætti að flytja inn og hvað
ekki.“
Efnahagslægð á íslandi
Árið 1988 gekk mikil efnahags-
lægð yfir landið, sem stóð til ársins
1994 að tveimur árum undanskild-
um. „í byijun þessarar efnahags-
lægðar stóð rekstur Globus í mikl-
um blóma. Við höfðum á boðstólum
búvélar, Citroen og Saab bíla,
skurðgröfur, rákum verkstæði og
varahlutasölu. Síðar bættist Ford
við umboðin.
„Á þessum tíma fór kaupgeta
almennings þó þverrandi og svart-
ar skýrslur Hafrannsóknastofnun-
ar drógu kjarkinn úr almenningi
og þetta ástand kom illa við marga,
sérstaklega þá sem voru í innflutn-
ingi á fjárfestingarvörum, eins og
bílum, vinnuvélum og dýrum tækj-
um.
Árið 1988 var ég farinn að nálg-
ast sjötugsaldurinn og vildi draga
mig út úr daglegum rekstri fyrir-
tækisins. Ég hafði ýmis áhugamál
sem ég vildi vinna að eins og t.d.
landgræðslumál, auk þess sem ég