Morgunblaðið - 19.10.1997, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1997
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
UPPRÉTT EÐA
LÁRÉTT GLÍMULOK?
ÞJÓÐARÍÞRÓTT íslendinga,
glíman, hefur fylgt þjóðinni svo
lengi sem sögur herma og hefur
bæði átt sína frægðardaga og
lægðarskeið eins og gengur. Eftir
nokkra stöðnun hefur glíman risið
upp síðasta áratuginn. Glíma á nú-
tímavísu er talin hefjast með fyrstu
Íslandsglímunni á Akureyri 1906
en hún var fyrsta kappglíman með
sérstökum farandverðlaunum.
Verðlaunin eru hið eftirsótta Grett-
isbelti sem keppt er um enn í dag.
112 tegundir
fangbragða
Glíman er ein af miklum fjölda
þjóðlegra fangbragða sem þróast
hafa víða um heim. Hinn ágæti
fræðimaður glímunnar, Þorsteinn
Einarsson fyrrum íþróttafulltrúi,
hefur talið saman ekki færri en 112
tegundir þjóðlegra fangbragða um
víða veröld. Þar má nefna sumo
fang í Japan, schirrum fangbrögðin
í Kóreu, backhold í Skotlandi,
gouren í Frakklandi og schwingen
í Sviss. Allt eru þetta ásamt glímu
á íslandi þekkt fangbrögð langt út
fyrir sína heimabyggð. Ut frá ýms-
um þjóðlegum fangbrögðum hafa
þróast hin ólympísku fangbrögð og
þau „grísk rómversku" sem keppt
er í á Ólympíuleikum og svo einnig
þeir amerísku látbragðsleikir sem
sýndir eru í sjónvarpi undir nafn-
inu „wrestling,“ sem þýðir fang eða
fangbrögð.
Margt eiga þessi fangbrögð sam-
eiginlegt sem vænta má. Keppend-
ur eru tveir og snúa fangi saman
og reyna að ráða niðurlögum and-
stæðingsins eftir þvi sem reglur og
eðli hvers fangs gefa tilefni til.
Byggt er á sérstökum brögðum
handa eða fóta eða hvort tveggja
og margs konar tök eru notuð.
Fjölbreytnin er mikil. Öllum þykir
sín íþrótt góð og margir telja fang-
brögð sín hina göfugustu íþrótt.
Þar eru glímumenn ekki undan-
skildir. Þrennt er það þó sem
greinir glímuna frá öllum öðrum
fangbrögðum:
Sérstaða glímunnar
1. Staða. I glímu er bannað að
standa álútur og bola. Fangstaðan í
flestum öðrum fangbrögðum minn-
ir helst á vinkil og er góð og gild á
þeim vettvangi enda upprétt staða
ekki skilyrði. Bol þykir mikil lýti á
glímu.
2. Stígandi. í glímu er stígandi.
Stígandinn, þessi sviflétta hring-
hreyfing sem líkust er list góðs
dansara, hefur þann tilgang að við-
halda léttleika glímunnar og skapa
færi til sóknar og vamar. Góður
stígandi er skilyrði fyrir góðri
glímu.
3. Níð. í glímu má ekki níða.
Sækjandi skal að loknu glímu-
bragði halda jafnvægi en má ekki
falla ofan á viðfangsmann eða
fylgja honum eftir í gólfið. Það er
níð, hið versta sem glímumönnum
getur orðið á. Hugtakið níð er tæp-
lega til í erlendum fangbrögðum.
Hér skilur mikið á milli glímunn-
ar og annarra fangbragða því hér
er sækjanda gert að skyldu að losa
sig við viðfangsmann í lok bragðs-
ins í stað þess að keyra hann í völl-
inn og fylgja sjálfur á eftir eins og
sjá má í flestum öðrum fangbrögð-
um. Það er hins vegar héma sem
komið hefur í ljós helsta misræmið
í viðhorfi manna til ghmunnar.
Tvenns konar glíma
Eftir fyrstu Íslandsglímuna 1906
spmttu upp deilur um mismunandi
Allir velunnarar glím-
unnar vilja varðveita
hana í sinni bestu
mynd. Jón M. Ivarsson
segir glímuna glæsilega
íþrótt snerpu, tækni,
fími og léttleika.
glímulag og byltureglur manna
sem höfðu iðkað glímuna á ólíkan
hátt. Þar áttust við Akureyringar
sem vom þá margir nýlega farnir
að iðka glímu og Þingeyingar sem
byggðu á gamalli hefð kynslóðanna
sem stundað höfðu glímu um
aldaraðir. Þar hafði faðir kennt
syni og jafnvel afarnir verið glímu-
kennarar. Þessir menn töldu sig
tæplega þekkja glímuna í meðfór-
um hinna kappsömu Akureyringa.
Þeim þótti kraftar ráða of mikið
ferðinni en list glímunnar og létt-
leiki fara forgörðum og vom óá-
nægðir. Hámarki náðu þessar deil-
ur í Íslandsglímunni 1908 þegar tíu
keppendur af þrettán hættu í mót-
inu sökum óánægju með bylturegl-
ur og dómgæslu.
Segja má að síðan kappglímur
hófust í byrjun aldarinnar og allt
til þessa dags hafi tvenns konar
ghmulag viðgengist í ghmu. Þetta
er náttúrlega nokkur einfóldun og
erfitt mun að draga suma glímu-
menn í annan hvom dilkinn. Þó er
Ijóst að mikið ber á milli. Annar
hópurinn hefur talið rétt að sá
glímumaður sem fellir hinn fái
vinninginn þó fylgt sé
eftir í gólfið og sókn-
inni sé gert hærra
undir höfði en vöm-
inni. Talsmenn hóps-
ins hafa sagt að ghm-
an snúist um að finna
sigurvegara og því
eigi dómarar að
dæma þeim sigurinn
fljótt og vel sem ofan
á verður.
Hinn hópurinn
sækist líka eftir sigri
en er ekki sama
hvernig hann er feng-
inn. Þeir segja að
menn eigi að leggja
viðfangsmann sinn
með vel útfærðum glímubrögðum
og halda jafnvægi á eftir. Um þetta
hefur slagurinn staðið alla öldina
og gerir enn eins og allir þeir vita
sem þekkja til ghmu.
Skilgreining á eðli
glímunnar
Á tímabili hins „lögvemdaða
níðs“ 1928 - 1950 var níðið reynd-
ar viðurkennt í glímulögum þrátt
fyrir harða andstöðu margra gegn
því Þá var leyft að fylgja eftir í
gólfið undir yfirskyni bræðrabyltu.
Talsmenn þess töldu að „karl-
mennska" glímunnar kæmi best í
Ijós með þessum hætti. Reynsla
síðustu áratuga hefur sýnt að þetta
var fjarstæða. Níð á ekkert skylt
við karlmennsku. Þrátt fyrir afnám
„lögvemdaða níðsins“ 1951 var
„átakaghman" svokallaða talsvert
ríkjandi um og upp úr miðri öld-
inni. Strax eftir stofnun Glímusam-
bands íslands 1965 voru gerðar
breytingar á byltu-
reglum og búnaði sem
miðuðu að því að gera
glímuna léttari og
voru til bóta. Margir
telja hins vegar að
átakaglíman hafi
færst í aukana í full-
orðinsflokkum á síð-
ustu árum og þjálfar-
ar og dómarar hafi
sofnað á verðinum.
Hér þarf að spyma
við fótum.
Ghmulög í núver-
andi mynd voru sam-
þykkt 1990 og lítið eitt
endurbætt 1996.
Akvæði þeirra um
ghmulok eru skýr. Þau birtast í
kaflanum Meginatriði ghmu, grein
16.6: „Glímumenn valdi byltu ein-
ungis með leyfilegum glímubrögð-
um á þann hátt að þeir haldi jafn-
vægi þegar glímubragði er lokið.
Að loknu glímubragði er sækjanda
leyfilegt að styðja höndum á glímu-
völl. Ekki er sækjanda leyfilegt að
falla ofan á viðfangsmann sinn,
þrýsta honum niður með handafli
eða hrekja hann eftir glímuvellin-
um eftir að hann hefur komist í
handvöm. Níð er óleyfilegt í
glímu.“
Yerkefni dómara
Þessi ákvæði laganna em mjög
skilmerkileg og að óreyndu mætti
ætla að ekki væri vandi fyrir
glímudómara að starfa eftir þeim.
En þá kemur að framkvæmdinni.
Staðreyndin er sú að við glímu-
dómarar höfum verið allt of linir
við að framfylgja þessum lögum.
Allt of oft hefur verið dæmdur
vinningur á þau glímulok þegar
sækjandi liggur láréttur yfir verj-
anda, jafnvel með báða lófa í gólfi
hvorn sínu megin við hann. Þá er
handvöm verjanda óhjákvæmilega
brotin niður með hkamsþunga
sækjanda. Glíma ætti aldrei að fá
að vinnast á slíkan hátt. Bol og
stífleiki og hliðstæð brot verðlaun-
ast af dómumm með gulu spjaldi.
Haldi menn uppteknum hætti geta
gulu spjöldin orðið tvö og þar með
eitt rautt og vítabylta. Hitt er al-
gengara að menn sleppi með eitt
spjald fyrir linkind dómara og þess
vegna flýta menn sér hægt við að
laga slæma stöðu í glímunni. Fyrir
það að fylgja eftir, = níða, er oft
dæmt að ghma skuli áfram án þess
að spjald sé gefið. Og það sem
verra er. Stundum er dæmd unnin
glíma fyrir þann sem fylgir eftir.
Þannig fær níðið sín verðlaun. Við
dómarar verðum að taka höndum
saman við að taka á þessari mein-
semd glímunnar. Ef okkur tekst
það með þeim árangri að níðið
hverfi mun enginn skilja í því hvers
vegna þetta var ekki gert löngu
fyrr.
Hin láréttu glímulok
Stundum er sagt að þeir sem
taka bragð og falla síðan endi-
langir með viðfangsmanni í völl-
inn séu togaðir niður. Um það eru
auðvitað dæmi. Hitt gerist líka að
sá sem tekur bragðið geri enga
tilraun til að losa sig frá viðfangs-
manni í lok bragðs. Hann ætlar að
falla með honum í völlinn og tekur
af sér fallið með beinum örmum.
Oft er því líkast að menn stingi
sér til sunds á eftir þeim sem er
að falla. Stundum sjást hin ágæt-
ustu glímubrögð tekin, það er að
segja til að byrja með. Fæti er
brugðið, viðfangsmanni er sveifl-
RÉTT glímulok eru það að hlaupa yfir verjanda að loknu bragði og
ef hann hangir þá í belti verður afleiðingin sú að hann togar sig sjálf-
ur í völlinn og tapar á því.
ÞETTA eru hin láréttu glímulok sem eru í hrópandi
andstöðu við eðli glímunnar.
Jón M.
ívarsson
að til falls og jafnvægi hans rask-
að. Allt eins og vera ber. En svo
þegar að því kemur að losa sjg við
manninn er það ekki gert. I stað
þess að stíga fram og taka fallið af
sjálfum sér og stíga síðan yfir
manninn gerist annað: Fætur
sækjanda gróa skyndilega fastir
við gólfið. Hann fellur endilangur
með viðfangsmann undir sér og
báðir eru í láréttri stöðu þegar
byltan verður. Þetta eru hin lá-
réttu glímulok sem eru í hrópandi
andstöðu við eðli glímunnar. Og
allt of oft hefur mönnum tekist að
sækja vinning út á slíka aðferð.
Þeir menn sem þannig glíma hafa
vanrækt að æfa þá vandasömu
hlið glímunnar að ljúka brögðum í
jafnvægi. Þeir taka brögðin að-
eins til hálfs. Slíkt ætti ekki að
verðlaunast með sigri.
Þessu glímulagi til réttlætingar
er stundum sagt: Sjáið, verjand-
inn heldur tökum. Hann togar
manninn niður. Það er rétt, verj-
andinn heldur stundum taki allt
niður í gólf en það skiptir ekki
máli. Fjarlægðin milh manna er
engin svo ekki er um tog að ræða.
Togið kemur fyrst til skjalanna
þegar sækjandi reynir að losa sig
frá verjanda. Þá gerist annað af
tvennu: Sækjanda tekst að losa
sig og hleypur yfir verjanda. Eða
að sækjandi er togaður niður og
það kemur skýrt í ljós þegar hann
reynir að losa sig. Þá kemur
hnykkur á hann sem fer ekki fram
hjá neinum og stundum sleppur
hann við byltu en togið er greini-
legt. Rétt glímulok eru það að
hlaupa yfir verjanda að loknu
bragði og ef hann hangir þá í belti
verður afleiðingin sú að hann tog-
ar sig sjálfur í völlinn og tapar á
því.
fþrótt hins upprétta
manns
Allt ber þetta að einum brunni.
Okkur þjálfurum og dómurum í
glímu ber skylda til að lagfæra
glímulag okkar manna svo þessir
leiðinlegu hlutir hverfi. Glíman er
íþrótt hins upprétta manns. Hún er
ágætlega sldlgreind í glímulögum
svo ekki verður betur gert. Hins
vegar er nauðsynlegt að taka á
þessum málum til þess að íþróttin
fái að njóta sín. Þá munu enn fleiri
ganga til hðs við glímuna og hún
mun hljóta auknar vinsældir.
Við glímuþjálfarar höfum ekki
brýnt nægilega fyrir nemendum
okkar að sýna góða og drengilega
glímu. Handtak glímunnar, ein-
kennismerki okkar, á að vera
trygging fyrir því að aldrei sé brot-
ið viljandi á viðfangsmanni.
Við glímudómarar höfum ekki
haft nógan metnað að undanfórnu
til að taka á dómsmálum glímunn-
ar. Við höfum ekki stundað endur-
menntun og skipulag og eftirlit
með störfum okkar hefur verið í
molum. Starfið hefur fyrst og
fremst miðast við að útvega dóm-
ara á mótin en dómgæslan sjálf
hefur lent utan garðs.
Hvernig ú glíman
að vera?
Það er hinsvegar kominn tími til
að menn geri upp við sig hvernig
þeir vilja hafa glímuna. Hvort vilja
þeir sjá að brögðum sé lokið í jafn-
vægi og sækjandinn standi á fótum
að þeim loknúm eða þykir þeim í
lagi að sjá sækjandann á fjórum
fótum eða liggjandi láréttan yfir
verjanda eftir brögð? Svo ekki sé
talað um lipurð og léttleika fram
yfir linnulaus átök án afgerandi
bragða og úrslita. Alhr velunnarar
glímunnar vilja varðveita hana í
sinni bestu mynd og glímumenn,
dómarar og þjálfarar eiga að taka
höndum saman til þess að svo megi
verða. í sinni réttu mynd er glíman
glæsileg íþrótt snerpu, tækni, fimi
og léttleika, sannkölluð hst, þegar
vel tekst til. Það er í okkar höndum
að gera hana slíka. Það skulum við
gera og útrýma hinum láréttu
glímulokum.
Höfundur er formaður Glfmusiun-
bands fslands.