Morgunblaðið - 13.01.1998, Blaðsíða 40

MORGUNB LAÐIÐ
40 PRIÐJUDAGUR 13. JANIJAR 1998
■> — ■ ..................
AÐSENDAR GREINAR
Tekjur og gjöld ríkissjóðs
Greiðslugrunnur
% af VLF
Fjárlög
* An vixuficiðslna vegna imköllunar sparuktncina.
Áfram dregur
úr umsvifum
ríkisins
EITT mikilvægasta markmið
ríkisstjórnar Davíðs Oddssonar í
ríkisfjármálum er að draga úr af-
skiptum ríkisins og
”5feita markaðslausn-
um á þeim sviðum,
sem það á við. Þannig
hafa ríkisfyrirtæki
verið seld einkaaðilum
og útboðum verið
fjölgað. Einnig hafa
verið gerðir þjónustu-
samningar við stofn-
anir og fyrirtæki í eigu
ríkisins og á almenn-
um markaði. Þá hafa
verið gerðir sérstakir
%amningar þar sem
kveðið er á um meira
sjálfstæði og aukna
ábyrgð einstakra
stofnana og sett
markmið um árangur.
Allt miðar þetta að því að einfalda
rekstur ríkisins og gera hann skil-
virkari. Þessi stefna hefur jafn-
framt skilað sér í minni ríkisum-
svifum.
Skatthlutfall
lækkar
Aukin umsvif í efnahagslífinu
leiða alla jafna til þess að hlutfall
skatttekna ríkisins af landsfram-
■jeiðslu hækka. Þetta kemur meðal
"ánnars fram í tölum frá árunum
1993-1996. Á árunum 1997 og
1998 er hins vegar gert ráð fyrir
Þrátt fyrir öflugra að-
hald og meiri sparnað á
mörgum sviðum ríkis-
fjármála að undanförnu,
segir Friðrik Sophus-
son, hafa útgjöld til vel-
ferðarmála aukist að
* raungildi.
að skatttekjur ríkissjóðs lækki,
sem hlutfall af landsframleiðslu.
Þetta má að hluta rekja til flutn-
ings grunnskólans til sveitarfélag-
anna og lækkunar tekjuskatts af
þeirri ástæðu. Þyngst vegur samt
sú ákvörðun ríkisstjórnarinnar
sem lögfest var á Alþingi síðastlið-
ið vor að lækka tekjuskatt ein-
staklinga um 4% á árunum 1997-
1999, en 3% haf'. m þegar komið
framkvæni'l i Þannig hefur
auknum tekjum nkissjóðs í góð-
ærinu verið skilað til heimilanna
í landinu og birtist í meiri kaup-
mætti en launahækkanir skila ein-
ar sér.
Ríkisútgjöld dragast saraan
Ekki er síður fróðlegt að skoða
'fíróun útgjalda ríkisins á undan-
förnum árum því að hún sýnir
glöggt hvernig dregið hefur úr
umsvifum ríkisins. Frá árinu 1991
hefur hlutfall ríkisút-
gjalda af landsfram-
leiðslu lækkað um ná-
lægt 4%, úr rúmlega
28% í rúmlega 24%
samkvæmt fjárlögum
1998, eða sem nemur
meira en 20 milljörð-
um króna á núgild-
andi verðlagi. Um
fjórðungur þessarar
lækkunar skýrist af
flutningi grunnskól-
ans til sveitarfélaga.
Meginhluta þessarar
lækkunar má hins
vegar rekja til marg-
víslegra sparnaðarað-
gerða stjórnvalda á
þessu tímabili. Í þessu
samhengi má nefna að í nýlegri
samantekt er talið að hallinn á
ríkissjóði væri nú um 17 milljarðar
króna, ef ekki hefði verið gripið
til þessara sérstöku aðgerða á
undanförnum árum.
Þrátt fyrir öflugra aðhald og
meiri sparnað á mörgum sviðum
ríkisfjármála að undanförnu hafa
útgjöld til velferðarmála aukist
að raungildi. Hjúkrunarrýmum
hefur fjölgað umtalsvert og að-
staða til heilsugæslu batnað veru-
lega. Framlög til málefna fatlaðra
hafa einnig hækkað og útgjöld til
menntamála hafa aukist.
Forgangsröðun
verkefna
Mikilvægasta verkefnið á sviði
ríkisfjármála á næstu árum er
að greiða niður skuldir ríkisins
og koma þannig í veg fyrir hækk-
un skatta í framtíðinni. Þetta
þrengir óhjákvæmilega svigrúmið
til aukinna útgjalda á næstu
árum. Þess vegna er brýnt að
verkefnum sé raðað eftir mikil-
vægi þeirra. Þetta á ekki síst við
um fjárfestingar á vegum ríkisins
þar sem aðhalds er þörf til þess
að gefa fyrirtækjum aukið svig-
rúm til að byggja upp atvinnulíf-
ið á næstu árum og hamla gegn
þenslu. Líkt og hjá fyrirtækjum
og heimilum verða stjórnvöld
stöðugt að leita leiða til að gera
ríkisreksturinn hagkvæmari.
Skýr markmið, einkavæðing og
útboð stuðla að umfangsminni,
skilvirkari og hagkvæmari ríkis-
rekstri. Mikilvægt er að halda
áfram að draga úr ríkisumsvifum
á næstu árum og efla í staðinn
sveitarfélög sem geta tekið við
verkefnum frá ríkinu. Umfram
allt er þó nauðsynlegt að tryggja
öflugt atvinnulíf sem styrkir sam-
keppnisstöðu þjóðarinnar og bæt-
ir lífskjörin.
Höfunrlur er fjármúlaráðherra.
Friðrík
Sophusson
Vímuhetjur
NOKKURT líf hef-
ur að undanförnu
færst í umræður sem
snerta fíkniefnavand-
ann, og hafa þær þó
st.aðið yfir í meira en
aldarfjórðung. Fyrir
allnokkru var sett
fram áætlun um að
gera ísland vímuefna:
laust árið 2002. í
haust kom út bókin
Falið vald eiturlyija-
kolkrabbans eftir Jó-
hannes Björn Lúð-
víksson. í ávarpi sínu
til þjóðarinnar á ný-
ársdag lagði forseti
Islands meginþunga á
allsheijarbaráttu gegn vímuefn-
um.
Þótt engin ástæða sé til að gera
lítið úr þeirri hættu sem stafað
getur af tóbaki og áfengi blandast
fáum þeim sem um ijalla hugur
um enn geigvænlegri skaðsemi
hinna hörðu fíkniefna sem eru
langtum hraðvirkari. Ekki velkj-
ast menn heldur í vafa um, hvað-
an þau séu upprunnin, einkum frá
fátækum bændum í Austur-Asíu
og Suður- Ameríku. Úr þeim vinna
síðan milliliðir í þróaðri löndum
og bókin Falið vald dregur skýr-
lega saman það sem áður var vit-
að um ofsagróða eiturlyfjabaróna
ásamt tengslum þeirra og tökum
á ófáum ríkisstjórnum, peninga-
þvotti og mútugreiðslum til lög-
reglu og tollyfirvalda.
Mönnum vefst hinsvegar tunga
um tönn þegar að því kemur
hvernig eigi að stemma stigu við
þessari ógn. Meðan nægur mark-
aður er fyrir þessa vöru og lúmsk-
ur áróður rekinn í hennar þágu,
finna gróðapungar ævinlega leiðir
til að koma henni til neytenda,
jafnvel þótt komið yrði á fót eins-
konar varnarbandalagi stærstu
rikja heims eins og orðað hefur
verið. Með því móti næst aldrei
nema brot af öllu magninu.
Vandinn er sá hvernig eigi að
koma fólki í skilning um að fiktið
við fíkniefni sé alltof áhættusamt
til að nokkurt vit sé í að prófa
það. Þetta á við um alla, en þó
einkum unglinga sem á fáeinum
mánuðum geta steypt sér i algjöra
glötun.
Sá sönglandi hefur
lengstum kveðið við
að hér þurfi til að
koma sameinað átak
foreldra, kennara og
lögreglu. Ekkert væri
svosem á móti því, en
slíkt átak er samt því
miður nánast gagns-
laust. Þeir unglingar
sem hneigjast til að
prófa fíkniefni eru
oftar en ekki haldnir
einhvers konar upp-
reisnargirni gagnvart
öllu kerfinu, og hún
birtist í ýmsum mynd-
um. Og fólk af þess-
um toga tekur einmitt
síst af öllu mark á fyrrnefndum
aðilum: foreldrum, kennurum og
lögreglu. Þetta er sjaldnast illa
gert fólk að upplagi. Öðru nær.
Þarna er oft um að ræða flug-
greint og tápmikið fólk sem fer
hörmulega með gáfur sínar.
Hveijar eru þá þær fyrirmyndir
Ef rétt er að gera ein-
hveija að sökudólgum
í þessum efnum, segir
Arni Björnsson, þá eru
það poppstjörnurnar
sem með lifnaðarhátt-
um sínum hafa verið
unglingum ill fyrir-
mynd.
sem uppreisnargjarnir unglingar
tækju helst mark á? Það er fljót-
sagt. Á síðasta aldarþriðjungi,
hinum mikla innrásartíma fíkni-
efnanna, hafa það verið stjörnurn-
ar sem skapaðar eru og reknar
áfram af kvikmynda- og poppauð-
valdinu. Ef hægt er að gera
nokkra einstaklinga að sökudólg-
um í þessu efni, þá eru það popp-
stjörnur sem með lifnaðarháttum
sínum og lúmskum óbeinum og
trúlega ómeðvituðum áróðri hafa
orðið hin herfilegasta fyrirmynd
unglinga hvar sem er í heiminum.
í poppþáttum fjölmiðla eru þær
einatt gerðar að skáldlegum trag-
ískum hetjum í endalausri baráttu
við eiturlyf og minna þeir grát-
stafir einna helst á goðsagnir um
drýgðar dáðir í bardaga við dreka
og forynjur.
Einna verst er þó þegar þessi
gauð eru öðruhverju að hætta við
dópið með hástemmdum yfirlýs-
ingum um afturhvarf til betra lífs,
en byija síðan aftur og þannig
koll af kolli. Þá er óbeint verið
að senda unglingnum þessi skila-
boð: „Þetta er ekkert alvarlegt.
Líttu á mig. Ég get hætt ef mér
sýnist og því er mér óhætt að
byija aftur ef mér líkar svo. Vertu
ekkert hræddur við prófa þetta.“
Þessar fyrirmyndir eru í rauninni
miklu hættulegri en sjálfir dreif-
endur eiturlyfjanna.
Annaðhvort hafa fæstir sem um
þessi vandamál fjalla áttað sig á
samhenginu ellegar poppstjörnur
og poppauðvald eru heilagar kýr
sem aldrei má blaka við. Þeim er
jafnvel boðið að kynna snilid sína
í unglingaskólum. í áðurnefndri
annars ágætu bók Jóhannesar
Björns er í einni einustu línu á
næstöftustu síðu minnst á popp-
stjörnur sem hugsanlega liðsmenn
í áróðri gegn eiturlyfjum, en höf-
undi virðist ekki hafa komið til
hugar að reyna að tengja popp-
auðvaldið við eiturlyfjakolkrabb-
ann. Eini blaðamaðurinn á íslandi
sem öðru hverju hefur bent á slík
tengsl er Oddur Ólafsson. En hann
hefur ekki hlotið miklar undirtekt-
ir, enda eru poppdýrkendur mikils
ráðandi í fjölmiðlaheiminum og
vilja engu misjöfnu trúa um eftir-
læti sín.
Vissulega er það rétt sem Jó-
hannes Björn segir i bókarlok að
besta og kannski eina vörn okkar
sé „að byggja upp réttlátt þjóðfé-
lag þar sem upplýst æska gengur
í góða skóla og ungt fólk hefur
aðgang að sanngjörnum vinnu-
markaði.“ En það krefðist heillar
bókar að fjalla um slíkt risaverk-
efni. Hér var einungis ætlunin að
vekja athygli á þeim varasömu
alþjóðlegu átrúnaðargoðum sem
oftast eru látin óáreitt og fremur
hafin til skýjanna.
Höfundur er doktor í
menningarsögu.
Árni
Björnsson
Drottinn gaf og
Drottinn tók
GÓÐÆRI, lækkun
skatta, hækkandi
kaup og aukinn kaup-
máttur, mikið lætur
þetta nú vel í eyrum
og mikill er máttur
þess og vald sem öllu
þessu ræður og stjórn-
málamenn gleyma
ekki að halda þessu á
lofti og eigna sér
dijúgan skerf af allri
þessari dýrð. En
skyldu öll þessi atriði
vera sem sýnist og
njóta allir þessa góð-
æris? Við skulum at-
huga lækkun skatt-
hlutfallsins örlítið og
sjá hvernig hún kemur út fyrir ein-
staka launahópa. Ef við tækjum
einstakling með kr. 70.000 og sjá
hagnað hans af skatthlutfalls-
breytingunni. Þá sýnist mér að
dæmið liti þannig út í dag, að
skattalækkunin ein og sér sé kr.
887, því samhliða lækkun
skattprósetunnar var persónufrá-
drátturinn lækkaður úr kr. 24.544
í kr. 23.360 eða um kr. 1.184.
Þetta samsvarar því
að taka úr öðrum vas-
anum og setja í hinn
og standa í þeirri trú
að maður hafi hagnast
heilmikið á þessari
millifærslu. Sam-
kvæmt framansögðu
má sjá að skattalækk-
unin kom ekki á silfur-
fati til allra því dijúg-
um meira var tekið
enn gefið. Hins vegar
ef við færum okkur
upp launastigann og
tækjum 200.000 kr.
launin þá væri
hagnaðurinn af breyt-
ingunni kominn hátt í
5.000 kr. og því hærri tekjur því
meiri hagnaður. Það má því ljóst
vera að lækkun skattprósentunnar
kemur fyrst og fremst hinum
tekjuháu til góða og að sjálfsögðu
var þeim gefið sem þurftu.
Mikið held ég að sé gaman að
vera svona máttugur að geta gef-
ið, tekið, ráðið og deilt eftir geð-
þótta, og þurfa ekki að spuija
kóng né prest. Ég hef einhverju
sinni minnst á þörfina á því að
hafa fleiri enn eitt skattþrep og
svona flatar aðgerðir, eins og hér
hefur verið rætt um, staðfesta að
Við þurfum fleiri en eitt
skattþrep, segir Guð-
mundur Jóhannsson,
til að rétta hlut lág-
launafólks.
full þörf er á því og réttlætiskrafa
að svo sé. Það eina sem ég hef
heyrt frá stjórnvöldum varðandi
fleiri enn eitt skattþrep er það að
það sé illframkvæmanlegt. Slíkar
fullyrðingar tel ég engin fram-
bærileg rök og á þeirri tækni- og
tölvuöld, sem nú er, verður því
vart trúað að um einhver vand-
kvæði sé hér að ræða önnur enn
viljann og réttlætið. Ágætu
landsfeður, takið þetta til ykkar
og sýnið réttlæti.
Höfundur er eftirlaunahegi.
Guðmundur
Jóhannsson