Morgunblaðið - 08.08.1998, Blaðsíða 38

*38 LAUGARDAGUR 8. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
BRIDS
Umsjón Arnór G.
Ilagnarsson
Afmælismót Bridsfélags
Siglufjarðar 21.-23. ágúst
Skráning stendur nú sem hæst í
60 ára afmælismótið og ljóst að
skortur verður á almennu gisti-
rými og því kemur til kasta móta-
nefndar að aðstoða við útvegun á
gistirými svo dvölin á Sigluflrði
megi verða sem ánægjulegust og
eftirminnilegust. Það eru því til-
mæli mótanefndar að þeir sem
tryggja vilja sér gistingu hafí sem
fyrst samband við einhvern úr
mótanefnd og skrái sig í mótið.
Keppt er um veglega verðlauna-
•^igripi frá KLM-verðlaunagripum á
Siglufirði, auk þes sem keppt er
um peningaverðlaun samtals að
upphæð 580.000 kr.
Mótið hefst fóstudaginn 21.
ágúst kl. 16 og verða spilaðar tvær
umferðir af Mitchell-tvímenningi á
fóstudag. Barometer (tvímenning-
ur) verður síðan spilaður á laugar-
dag og sveitakeppni (Monrad) á
sunnudag.
Mótanefnd skipa eftirtaldir og
taka þeir við skráningu:
Sigurður Hafliðason, hs. 467-
1650, vs. 467-1305. Ólafur Jónsson,
hs. 467-1901, vs. 467-2000. Bogi
Sigurbjömsson hs. 467-1527, vs.
467-1527. Jón Sigurbjömsson, hs.
"*467-1411, vs. 467-1350.
TVfunið
brúðargjafalistann
Hönnun
E. Sottsass
Mörkinni 3, sími 588 0640
casa@treknet.is
Fylgstu með nýjustu
fréttum á fréttavef
Morgunblaðsins
www.mbl.is
SKOÐUN
MARKAÐSLOGMAL GILDII
SJÁVARÚTVEGI - EINS OG
ÖÐRUM AT VINNU GREINUM
ÞÁ ÖLD sem nú er að
líða má með nokkrum
rétti auðkenna sem
öldina þar sem stjóm-
málamenn og flokkar
gerðu misheppnaðar
tilraunir til afskipta af
stjórnun og rekstrt í
atvinnulífi. Þessar til-
raunir voru stærstaf í
sniðum í sósíalískum
ríkjum. I ríkjum sem
kenndu sig við kapítal-
íska rekstrarhætti
skiptu stjórnmála-
menn sér einnig tals-
vert af atvinnulífi. Sós- Margrét S.
íalisminn hefur nú Björnsdóttir
beðið skipbrot og bein
afskipti stjórnmálamanna í at-
vinnulífi eru víðast á hröðu undan-
haldi.
Hér á landi eru núverandi ríkis-
stjórnarflokkar þó enn þeirrar
skoðunar að ríkisforsjá í atvinnu-
lífi eigi rétt á sér í tilteknum at-
vinnugreinum. Landbúnaður er
skýrasta dæmið um þetta, en fisk-
veiðar eru annað.
Veiðigjald ákveðið
með pólitísku
skömmtunarkerfi
Akvörðun um og álagning veiði-
gjalds í sjávarútvegi er eitt mikil-
vægasta úrlausnarefni í íslensku
samfélagi. Pólitísk samstaða virð-
ist vera að nást um einhverja
gjaldtöku, enda erfitt fýrir and-
stæðinga hennar að standast til
lengdar kröfur þorra íslensks al-
mennings að þessu leyti. Hér mun
hins vegar augljóslega reyna á það
hvort þeir stjórnmálamenn sem
um málið fjalla hafi lært af áður-
nefndum mistökum tuttugustu
aldarinnar; skilið lögmál frjáls
markaðar og hlutverk hans í at-
vinnulífi. Fullt tilefni er því miður
til að ætla að svo sé ekki og að
sjálfstæðismenn og framsóknar-
menn, með stuðningi a.m.k. hluta
Alþýðubandalagsins, ætli að
freista þess að viðhalda því póli-
tíska skömmtunarkerfi sem nú
tíðkast við úthlutun veiðiheimilda
og leggja á pólitískt ákvarðað
veiðigjald.
Nú úthluta stjórnvöld veiðiheim-
ildum út frá veiðireynslu skipa til-
tekin ár. Stjórnvöld leggja síðan á
hvert þorskígildiskíló rúma eina
krónu, sem rennur til rannsókna
og úreldingar í greininni. Þeir póli-
tískt útvöldu fara síðan með veiði-
heimildirnar að eigin vild, ýmist
veiða sjálfir, leigja eða selja. Þetta
kerfi þekkja allir. Afleiðing þess er
stórfelldasta eignatilfærsla og auð-
söfnun íslandssögunnar, auðsöfn-
un á hendur fárra útvaldra í skjóli
pólitísks skömmtunarkerfis.
„Skaplegt" veiðigjald
breytir engu
Þau ummæli forsætisráðherra
Davíðs Oddssonar að til greina
komi að leggja á „skaplegt" veiði-
gjald, gefa þvi miður
tilefni til að óttast, að
til standi að hækka áð-
urnefnt veiðigjald eitt-
hvað, en viðhalda að
öðru leyti þessu póli-
tíska skömmtunarkerfi.
Þannig geti núverandi
stjórnarflokkar
„hreinsað málið frá“
fyrir næstu kosningar
og sagt óánægðum
kjósendum og forystu-
mönnum nýrrar sam-
fylkingar jafnaðar-
manna að réttlætinu sé
fullnægt. Svo er að
sjálfsögðu ekki og eftir
mun standa sem fyrr
að fáir útvaldir fá auðlindina af-
henta gegn pólitískt ákvörðuðu
gjaldi, þótt veiðigjaldið verði eitt-
hvað hærra en áður. Handhafar
veiðiheimildanna munu sem fyrr
selja og leigja veiðiheimildir fyrir
óheyrilega háar upphæðir.
Meginröksemd talsmanna
pólitískra úthlutana
á veiðiheimildum
Meginröksemd þeirra, sem vilja
úthluta verðmætustu auðlind þjóð-
arinnar með þessum hætti, er eftir-
farandi:
Þeir sem stunduðu veiðar á til-
teknum fiskistofnum á tilteknum
tíma, fjárfestu í búnaði og rekstri,
þeir tóku áhættu og öfluðu tiltek-
innar þekkingar á veiðum og fiski-
miðum. Vegna þessa ber þeim hin-
um sömu einkaréttur til veiða,
helst ókeypis, en fallast megi á
„skaplegt" veiðigjald. Þeim beri
allar úthlutaðar veiðiheimildir til-
tekinna fiskistofna, en öðrum
landsmönnum engar.
Vilji hinir síðamefndu stunda út-
gerð geta þeir keypt veiðiheimildir
á markaðsverði af þeim fyrr-
nefndu.
Röksemdir fyrir kvótakerfi í
sjávarútvegi em aðrar og réttmæt-
ar og fjalla ég ekki um þær hér. Vil
þó segja að kvótakerfi í sjávarút-
vegi stuðlar að hagkvæmni í veið-
um og þjónar því hagsmunum
allra. Hins vegar er kvótakerfíð
sem slíkt óháð því hvemig ákveðið
er hver má veiða hvað. Stjómmála-
menn og aðrir talsmenn hagsmuna
núverandi kvótaeigenda reyna þó
gjaman í áróðri fyrir núverandi
kerfi að mgla almenning, með því
að tala eins og þetta tvennt sé
óijúfanlega tengt. Nýleg skoðana-
könnun Gallup sýndi hins vegar að
fólk hefur sem betur fer áttað sig á
því að þetta er óháð hvort öðra.
Pólitískt skömmtunarkerfi
„verslunarheimilda"?
%uéy^(V\\ - Gœðavara
Gjafavara-matar- og kaftistell
Allir veröílokkar.
9\vúeny&\oV
Heimsírægir hönnuðir
rn.a. Gianni Versate.
M
v\yvv.. VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.
Til að sýna hversu fráleit og úr-
elt núgildandi úthlutunaraðferð
veiðiheimilda er, skulum við hugsa
/okkur að sams konar kerfi yrði
komið á í öðram atvinnugreinum.
Og við skulum nota röksemdir
hinna pólitísku skömmtunarsinna.
Tökum matvöruverslun sem dæmi.
Viðskipti á íslenskum matvöra-
markaði era að veralegu leyti tak-
mörkuð auðsuppspretta, sem versl-
unareigendur takast á um í frjálsri
samkeppni.
Upp gæti komið sú staða að
verslunareigendur gættu ekki hófs
í fjárfestingum; kaupmáttur neyt-
enda hefði dregist saman og við
blasti hran í matvöraverslun. Rík-
isforsjársinnuð stjómvöld gætu þá
gripið til aðferða og röksemda
skömmtunarsinna og sett lög um
verslunarstjómun í anda núver-
andi fiskveiðistjórnunarkerfis.
Aðferðin væri eftirfarandi: Á til-
teknu árabili stunduðu tilteknir
matvörukaupmenn verslun og
skiptist markaðurinn á milli þeÚTa
eftir aðstöðu þeirra og frammi-
stöðu („verslunarreynsla“ varð til).
Þeir fjárfestu allir í tilteknum bún-
aði og vöralageram, tóku áhættu,
öfluðu sér þekkingar og þróuðu
matvörumarkaðinn.
Með nýjum „verslunarstjómun-
arlögum" gætu stjórnvöld ákveðið
að þessir tilteknu kaupmenn einir
fengju úthlutað „verslunarheimild-
um“. Aðrir sem hygðu á verslunar-
rekstur gætu keypt eðá leigt
„verslunarheimildir“ af hinum
fyrrnefndu. Hægt væri að hugsa
sér „skaplegt“ verslunargjald sem
t.d. stæði undir rannsóknum í
greininni og úreldingu óhagkvæms
verslunarhúsnæðis.
Hagsmunasamtök í verslun réðu
sér sína Ki-istjána Ragnarssyni og
Bjarna Hafþóra Helgasyni, sem
héldu tilfinningaþrungnar ræður
yfir landsmönnum um fórnir, frum-
kvæði og framtak framherjanna.
Heimdellingar skrifuðu blaða-
greinar um að hinir upphaflegu
kaupmenn hefðu þróað matvöru-
Með því að yfírfæra
hið pólitíska
úthlutunarkerfi veiði-
heimilda yfir á
aðra atvinnugrein,
segir Margrét S.
Björnsddttir, sést
hins vegar hversu
forneskjulegt, ranglátt
og andmarkaðs-
sinnað það er.
markaðinn, þar með skapað „versl-
unarauðlindina" og ættu því einir
rétt á henni, lagaprófessorar skrif-
uðu lærðar greinar um stjórnar-
skrárvarin atvinnuréttindi, hag-
fræðiprófessorar og stjórnmála-
fræðiprófessorar lofuðu hag-
kvæmni einkaeignarréttar á
„verslunarheimildum" og for-
dæmdu sósíalisma þess að gefa öll-
um tækifæri til að keppa í verslun
á sömu skilmálum.
Aðferðin er ónothæf
í atvinnurekstri
Að vísu eru kvótar í „verslunar-
stjórnun“ erfiðir viðfangs af nátt-
úralegum ástæðum. Það má hins
vegar rifja upp að danska einokun-
arverslunin á íslandi byggðist á
byggðakvótum, sem úthlutað var
gegn gjaldi og minna má á að inn-
flutningsverslun á íslandi var um
miðja þessa öld stýrt með „inn-
flutningskvótum“.
Að sjálfsögðu er þessi „verslun-
arstjórnun" út í hött út frá réttlæt-
is- eða jafnræðissjónarmiðum, en
ekki síður út frá lögmálum mark-
aðar og frjálsrar samkeppni. Og
þannig er einnig með pólitískt
skömmtunarkerfí við úthlutun
veiðiheimilda, hvort sem veiði-
gjaldið er króna á kíló eða einhver
önnur „skapleg" upphæð.
Augljóst er af framansögðu að
sú aðferð sem notuð er í dag við út-
hlutun veiðiheimilda er ekki not-
hæf sem almenn regla í atvinnu-
rekstri.
Frá pólitísku
skömmtunarkerfi
til markaðskerfís
Þegar lög um fiskveiðistjórnun
voru sett árið 1983 var verið að
bregðast við ofveiði og stjórnleysi í
fiskveiðum. Kvótakerfi var tekið
upp, veiðiheimildum úthlutað og
árið 1990 var almennt heimilað
frjálst framsal þeirra. Líklega hef-
ur það Alþingi, sem setti þessi lög,
ekki órað fyrir hvaða afleiðingar
þau hefðu þegar fram í sækti.
En hver er hinn markaðsstýrði
valkostur við pólitíska skömmtun
veiðileyfa með „skaplegu" veiði-
gjaldi eins og forsætisráðhen’a
getur hugsað sér?
Frá pólitísku skömmtunarkerfi í
sjávarútvegi til markaðskerfis er
aðeins ein leið og hún er sú að
veiðiheimildir verði allar boðnar út
á frjálsum markaði.
Ávinningur
af markaðskerfi
Með því vinnst eftirfarandi:
1. Allir landsmenn sem stunda
vilja fiskveiðar sitja við sama borð.
Enginn fær forgjöf.
2. I þeirri samkeppni sem annarri
lifa best reknu útgerðirnar af. Ein-
ungis þannig er tryggð hámarks-
hagkvæmni í sjávarútvegi, rétt
eins og í öðram atvinnugreinum.
3. Þegar allar veiðiheimildir fara á
markað mun verð þeirra að sjálf-
sögðu lækka veralega frá því verði
sem nú er. Verðið sem myndast á
frjálsum markaði verður ekki
hæira en það sem útgerðin getur
borgað hverju sinni miðað við ann-
an tilkostnað og markaðsverð fyrir
aflann, m.ö.o. eftirspurn ræður
verðinu. Nákvæmlega eins og nú
hefur myndast verð á frjálsum
markaði með hinar pólitískt úthlut-
uðu veiðiheimildir. Áhyggjur
manna af því að veiðigjald muni
„sliga“ útgerðina era því óþarfar.
Lögmál framboðs og eftirspurnar
munu sjá um það á þessum mark-
aði sem öðrum.
Óþarft ætti að vera að taka fram,
að sjálfsagt er að núverandi hand-
hafar veiðiréttindanna fái einhvem
aðlögunartíma að nýju fyrirkomu-
lagi og jafnsjálfsagt er að ríkið
lækki aðra skatta á móti tekjum af
sölu veiðiheimilda.
Markaðnum
er treystandi
Þeir sem verja núverandi fisk-
veiðistjórnunarkerfi (a.m.k. úr
Sjálfstæðisflokknum) halda því
gjarnan fram að þeir séu í þessu
máli talsmenn frjálsrar samkeppni
og markaðslegra sjónarmiða. Hinir
séu allt að því gamaldags sósíalist-
ar.
Með því að yfirfæra hið pólitíska
úthlutunarkerfi veiðiheimilda yfir á
aðra atvinnugrein sést hins vegar
hversu fomeskjulegt, ranglátt og
andmarkaðssinnað það er. „Jakka-
fataklæddir" nefndannenn úr Al-
þingi, stjómarráði og hagsmuna-
samtökum eiga ekki að taka að sér
hlutverk markaðarins við úthlutun
og verðlagningu veiðiheimilda,
hann er fullfær um það sjálfur, um
það vitnar sagan.
Höfundur er félagi
í Alþýðuflokknum.