Morgunblaðið - 27.11.1998, Qupperneq 46

46 FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐLÆGUR gagna-
grunnur á heilbrigðis-
sviði, eins og gert er
ráð fyrir í lagafrum-
varpi, sem nú er til um-
ræðu á alþingi skerðir
friðhelgi einkah'fs og er
pólitískt hættulegur.
Einkaleyfi til gerðar og
reksturs slíks gagna-
grunns skerðir rann-
sóknafrelsi og heftir
þekkingarleitina. Því
ber að vísa frumvarp-
inu frá. Nær væri að
láta fara fram vandaða
úttekt á dreifðum
gagnagrunnum á heil-
brigðissviði og athuga
hvort nýta megi þá betur vegna
rannsókna og heilbrigðisþjónustu
eins og gert er ráð fyrir í tillögu til
þingsályktunar um dreifða gagna-
grunna á heilbrigðissviði og per-
sónuvernd.
í Morgunblaðinu birtist þ. 18.
nóvember grein eftir Odd Þór Þor-
kelsson tölvunarfræðing með fyrir-
sögninni: Innbrot í miðlægan
gagnagrunn einfalt og
raunhæft. Þar eru tald-
ir upp átta möguleikar
til að gera „dulkóðuð“
gögn persónugreinan-
leg, jafnvel þótt
„dulkóðunin" sé
þrefóld. En þrátt fyrir
mikla dulkóðun verða
gögnin alltaf persónu-
greinanleg í eðli sínu
vegna þess að verið er
að skrá gögn um ævi-
feril, ætt og uppruna
ásamt erfðamörkum og
ætlunin er að tengja
þessi gögn saman til að
búa til upplýsingar um
fólk. Þess vegna stenst
ekki að upplýsingar í gagnagrunn-
inum verði „ótvírætt ópersónu-
greinanlegar" eins og segir í út-
drætti úr grein í Rannísfréttum,
sem birtist í Staksteinum Morgun-
blaðsins 19. nóvember.
Staðfastur brotavilji
I ofannefndum útdrætti Stak-
steina segir ennfremur að: „Aðeins
Einkaleyfi til gerðar og
reksturs slíks gagna-
grunns, segir Tómas
Helgason, skerðir
rannsóknafrelsi og
heftir þekkingarleitina.
með staðföstum brotaviija eða
glæpsamlegu athæfi megi hugsan-
lega komast að einstaklingnum bak
við upplýsingarnar í gagnagrunnin-
um“. Því miður þekkist slíkur vilji
enn, sérstaklega þegar eftir miklu
er að slægjast. Stofnkostnaður
gagnagrunnsins er áætlaður í fylgi-
skjali með frumvarpinu 10,5-19,3
milljarðar og í honum verða upplýs-
ingar sem veita handhafa hans mik-
ið vald. Gagnagrunninn á að afrita
til geymslu, svo að vel er hugsan-
legt að ófrómir aðilar geti gert hið
sama og farið með grunninn í heilu
lagi á fáeinum geisladiskum. Lög
eiga ekki að freista til afbrota, þvert
á móti eiga þau að koma í veg fyrir
afbrot. Frumvarpið um miðlægan
gagnagi-unn á heilbrigðissviði býður
hættunni heim, hættu sem auðvelt
er að koma í veg fyrir með því að
hafa aðeins dreifða gagnagi-unna
eins og gert var ráð fyrir í stefn-
umótun heilbrigðisráðuneytisins í
desember 1997.
Ognun sérleyfishafans
í sama útdrætti segir: „Einnig
hverfur ógnun sérleyfishafans við
frelsi og hagsmuni annarra vísinda-
manna.“ Hvernig komist er að þess-
ari niðurstöðu er óskiljanlegt, því að
í greininni segir: „Helst eru mögu-
leikar á hagsmunaárekstrum í al-
mennum faraldsfræðilegum og heil;
brigðisfræðilegum rannsóknum." I
útdrættinum segir síðan: „Helstu
álitamál sem eftir eru varða sérieyf-
ið til stofnunar og reksturs gagna-
gi-unnsins og setu sérleyfishafans í
nefnd um aðgang annarra íslenskra
aðila að gagnagrunninum“ og þetta
er kallað „ígiidi stjórnvaldsréttar til
neitunar um aðgang annarra".
Þetta er ekki aðeins ógnun við
rannsóknir fjölda íslenskra vísinda-
manna, sem byggja á dreifðum
gagnagrunnum, heldur kemur bein-
línis í veg fyrir þær. Slíku verður að
afstýra.
Einokun í 15-20 ár
Það er ekki nóg með að friðhelgi
einkalífsins og frelsi íslenskra vís-
indamanna til sjálfstæðra
rannsókna sé ógnað með stofnun
miðlægs gagnagrunns með öllum
gögnum um heilbrigði, ættir og
erfðamörk íslendinga, heldur er
bætt gi'áu ofan á svart með því að
tiltaka að rekstrarleyfi vegna slíks
grunns geti verið til allt að tólf ára.
En tólf árin eru sennilega blekking
vegna höfundaréttar ogýeða eign-
aiTéttar á grunninum sem rekstrar-
leyfishafi mun öðlast vegna hug-
búnaðar og fjárfestingar. Sá réttur
varir í 15 ár frá því „smíði“ gagna-
grunnsins lýkur, sem væntanlega
verður ekki fyrr en verulega er liðið
á tólf árin sem rekstrarleyfíð á að
standa. Ekki er líklegt að ríkið verði
tilbúið eftir 12 ár til að leysa þessi
réttindi til sín fyrir þær fjárfúlgur
sem það mun kosta. Því er í raun
verið að gefa rekstrarleyfishafanum
einkarétt til að veiða ótakmarkað í
hinni íslensku heilbrigðislögsögu í
a.m.k. næstu 15-20 ár. Vilja alþingi
og kjósendur sætta sig við það?
Höfundur er dr. med. og fv. prófessor
Áhyggjur af persónuvernd í
gagnagrunninum minnka ekki
Tómas
Helgason
t'
Vinningaskrá
28. útdráttur 26. nóvember.1998.
Bifreiðavinningur
Kr. 2.000.000
Kr. 4.000.000 (tvöfaldur)
6 5 6 4 4
Ferðavinningur
Kr. 100.000 Kr. 200.000 (tvöfaldur)
73
17563
31609
42180
Ferðavinningur
Kr. 50.000 Kr. 100.000 (tvöfaldur)
3077 28511 57155 60093 60776 74215
5079 33103 58185 60362 64925 79959
Húsbúnaðarvinningur
Kr. 10,000 Kr, 20.000 (tvöfaldur)
2909 15784 27052 38636 44701 58050 67001 73495
3403 16100 27325 40311 46128 58621 67280 74012
3421 17405 27329 40727 47663 59086 67778 74413
4886 17665 28216 41065 49028 60300 67797 75256
6164 18573 28528 41329 49946 61160 68826 76760
7550 19044 29830 41661 51669 62294 69677 77425
7845 20242 30728 41801 52145 63388 70191 77687
9579 21240 31249 41948 53077 63692 70444 79271
9598 22893 33290 42179 54170 64598 70551 79453
9836 23657 34139 42251 55397 64861 70722
10894 24959 34718 42335 55781 65502 71433
12070 25149 36996 42577 56683 66037 72310
12916 25721 38203 44501 57185 66327 72707
Húsbúnaðarvinningur
Kr. 5.000 Kr. 10.000 (tvöfaldur)
431 10564 20337 27883 39177 49092 61696 70769
2032 10885 20449 27987 39361 49386 61748 70806
2404 11171 20463 28137 40079 49410 61985 71109
2424 11300 20542 28142 40627 49737 62019 72663
2970 11327 20559 28171 41493 49936 62052 73287
3753 11342 20957 28810 41820 50691 62066 73442
4019 11370 21288 28979 41835 51877 62136 73795
4175 12405 21306 28990 41990 52036 62291 74389
4502 12441 21496 29716 42215 52093 62396 74538
4543 14169 21618 29965 43107 52407 62589 74546
4706 14372 21634 30988 43177 52542 63509 74639
4868 14890 21738 31772 43689 52649 63698 74710
4954 14914 21923 31799 43824 52721 63981 74739
4992 15308 22434 31949 43844 53254 64007 75435
5296 15387 22765 31955 44042 53429 65110 75664
6150 16426 22984 32181 44170 53474 65183 76430
6487 16654 23325 32505 44280 53887 65400 76449
6594 16703 23515 32737 44349 54032 65842 76519
6833 16849 23533 33138 44466 54265 66462 76736
7396 17202 23857 33511 45050 54322 67631 76878
7478 17468 24246 33583 45194 56019 68105 76940
8127 17752 24439 34644 45447 56677 68165 77129
8341 18182 24793 35468 46125 56877 68205 78043
8434 18384 24836 35667 46738 57354 68375 78139
8476 18479 24947 36391 47081 58686 68647 78696
8584 18557 25024 36568 47275 58923 68903 79733
8595 18814 25405 37114 47478 59643 69618
8909 18879 25774 37130 47831 59735 69739
9240 19194 26225 37444 47976 60192 69854
9732 19210 26686 37563 48021 60288 69996
10009 19418 26767 37701 48889 60669 70132
10055 19891 27238 38488 49034 61531 70525
Næsti útdráttur fer fram 10. Dcsember 1998
Ileimasíða á Interncti: www.itn.is/das/
Ríkissjónvarpið -
hlutlaus fjölmiðill?
RÍKISSJÓNVARPIÐ hef-
ur hingað til haldið fram að í
málflutningi þar á bæ sé gætt
hlutleysis og þess krafist af
starfsmönnum að þeir beygi
sig undir þá reglu. Tveir nýir
þáttarstjórnendur á ríkis-
sjónvarpinu hafa brotið gegn
þessari hlutleysisstefnu og á
tvennan hátt gegn siðaregl-
um Blaðamannafélagsins, að
ekki sé talað um siðferðisvit-
und flestra. Súsanna Svav-
arsdóttir og Þórhallur Gunn-
arsson kjósa að helga einn
þátt Titrings því að fjalla um
forsjár- og umgengnismál
einungis út frá sjónarhóli
feðra sem staðið hafa í slík-
um málum.
Siðareglur Blaðamannafélagsins
kveða á um það að blaðamaður skuli
ætíð gæta hlutleysis og séu sjónar-
mið eins aðila kynnt sé hinum ætíð
veitt færi á að svara fyrir sig, það
létu þau Súsanna og Þórhallur alveg
eiga sig og virtist þeim ekki þykja
nein þörf á. Verður því að draga þá
ályktun að stjórnendur þáttarins
hafi hvorki forsendur né skiining til
að fjalla um svo erfið og viðkvæm
mál sem forsjár- og umgengnisrétt-
armál eru.
Auk þess ber blaðamönnum að
haga málflutningi sínum á þann hátt
að ekki særi saklausa einstaklinga,
en hér eiga börn hlut að máli og
varla er þeim mikill greiði gerður
með því að að horfa á foreldra sína,
annað eða bæði, tjá sig um mál sem
þeim við koma í sjónvarpi allra
landsmanna. Einn þeirra manna
sem fram komu í þættinum stendur
í málaferlum við barnsmóður sína.
Mál hans bíður aðalmeðferðar fyrir
héraðsdómi og verður að telja það
furðu sæta að stjórnendur þáttarins
sjái ekkert athugavert við að annar
málsaðila fái inni hjá fjölmiðli allra
landsmanna til að koma sínum sjón-
armiðum á framfæri, þ.e. flytja mál
sitt fyrir aiþjóð. Varla verður talið
að jafnræði ríki með málsaðilum eft-
ir þetta.
Ætla má að þegar aðeins ein hlið
mála er kynnt almenningi, en ekki
virðast allir gera sér grein fyrir því
að þeir hafi ekki forsendur til að
dæma um málsatvik, þegar einungis
sjónarmiðum annars aðila er fram
haldið, að þeim er á horfir þyki halla
mjög á hlut þess er segir frá. Hefðu
málsaðilum dómsmála frjáls-
an aðgang að sjónvarpi.
Fjölmiðlar eiga ekki að
skipta sér af eða koma inn í
mál sem eru fyrir dómstólum
og taka afstöðu til þeirra.
Blaðamenn eiga að hafa þá
skynsemi og smekkvísi til að
bera að þeir forðist að blanda
sér í viðkvæm einkamál sem
skaða saklausa, að ekki sé
minnst á þegar um börn er
að ræða.
Ef fjallað er um mál eins
og þessi er hægt að gæta
nafnleyndar og haga mál-
flutningi þannig að ekki
verði greind í sundur einstök
mál.
Ekki skal tekin afstaða til þess
hvort foreldrið er almennt hæfara
til að fara með forræði barns, enda
eflaust jafn misjafnt og málin eru
mörg. Yfirvöldum ber að kveða upp
úr í hverju máli og ætti að vera
treystandi til að komast að réttlátri
niðurstöðu. Það er skýlaust kveðið
á um bæði í Barnalögum og í barna-
sáttmála Sameinuðu þjóðanna að
barn á rétt á umgengni við báða
foreldra sína og þann rétt barnsins
ber að virða. Því miður virðast fá
úrræði vera til úrbóta þegar brotið
er á börnum á þennan hátt, en
sáttaleiðin hlýtur að vera vænleg-
ust í hverju slíku máli og réttara að
fagfólk á sviði sálgæslu, félags- eða
sálarfræði komi þar að en blaða-
menn. Ennfremur verður ekki lögð
næg áhersla á að hér er ekki verið
að brjóta á foreldrum heldur börn-
um. Málarekstur gegn yfii-völdum,
sem tryggi ekki rétt foreldra, er því
tilgangslaus, yfirvöldum ber ekki
að tryggja rétt foreldra í forsjár-
og umgengnismálum, heldur barna.
Stundum fara þessir hagsmunir
saman og stundum ekki.
Hingað til höfum við trúað og
treyst málflutningi ríkissjónvarps-
ins, að þar væri gætt hlutleysis og
jafnræðis aðila, en eftir margnefnd-
an sjónvarpsþátt sjáum við vægast
sagt ærna ástæðu til ef'a. Þykir okk-
ur að þjóðin, sem neydd er til að
greiða afnotagjöld af ríkissjónvarp-
inu, eigi inni afsökunarbeiðni fyrir
að vera boðið upp á málflutning sem
þennan.
Margrct er lögfræðingur
og Steingerður er blaðmnaður.
Blaðamenn eiga að
hafa þá skynsemi og
smekkvísi til að bera,
segja Margrét og
Steingerður Steinars-
dætur, að þeir forðist
að blanda sér í við-
kvæm einkamál sem
skaða saklausa.
stjórnendur þáttarins átt að gera
sér það ljóst og jafnframt átta sig á
því að ekki fengist rétt mynd af um-
fjöliunarefni þáttarins, frekar en
öðrum umfjöllunarefnum, þegar ein-
ungis einni hlið er haldið á lofti.
Annar höfunda þessarar greinai'
hefur starfað sem ráðgjafi við
Kvennaráðgjöfina og sér ástæðu til
að árétta að fenginni reynslu, sem
nú spannar nær átta ár, að þeim
konum sem þangað leita ráðgjafar
varðandi umgengni og forsjá barna
sinna virðist öllum efst í huga að
tryggja, oft með ærinni fyrirhöfn, að
börnin fái notið umgengni við feður
sína. Sú mynd er dregin var upp í
nefndum sjónvarpsþætti virðist hins
vegar gefa tii kynna að helsta
dægi'advöl fráskiiinna kvenna sé að
reyna að koma í veg fyrir að börn
þeirra fái að umgangast feður sína.
Það er ekki hiutverk fjöimiðla og
bætir síst úr skák eða stillir sjóa að
leyfa svo einhliða málflutning og
Margrét
Steinarsdóttir