Morgunblaðið - 27.11.1998, Side 52

52 FÖSTUDAGUR 27. NÓVEMBER 1998
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
JÓNAS STURLA
GÍSLASON
+ Jónas Sturla
Gíslason fæddist
í Reykjavík 23. nóv-
ember 1926. Hann
Iést á Sjúkrahúsi
Reykjavíkur 18.
nóvember s.l. For-
eldrar hans voru
Gísli Jónasson,
skólastjóri, f. 22.12.
1891, d. 11.10. 1967,
og Margrét Jóna
Jónsdóttir, f. 4.9.
1898, d. 1.7. 1976.
Systkini hans sam-
mæðra voru: 1)
Guðlaug Lára Jóns-
dóttir, f. 11.6. 1920, d. 3.5. 1982,
2) Ólafur Jónsson, f. 10.8. 1921,
3) Jón Pétur Jónsson, f. 21.8.
1922, d. 10.6. 1992, 4) Áslaug
Jónsdóttir, f. 20.8. 1925, d. 14.2.
1960.
Jónas varð stúdent frá
Menntaskólanum í Reykjavík
1946 og lauk guðfræðiprófi frá
Háskóla Islands 1950. Hann
stundaði framhaldsnám í
kirkjusögu og trúfræði við
Óslóarháskóla og Safnaðarhá-
skólann í Ósló 1950 til 1951.
Hann var vígður til prestsþjón-
ustu í Víkurprestakalli 15. febr-
úar 1953 og og starfaði þar til
1964. Hann var fulltrúi hjá Al-
menna bókafélaginu 1964,
sendiráðsprestur í Kaupmanna-
höfn 1964 til 1970, fram-
kvæmdastjóri Hjálparstofnunar
kirkjunnar 1970 og sóknar-
prestur í Grensássókn 1970 til
1973. Jónas var aðjúnkt í
kirkjusögu við guðfræðideild
Háskóla íslands 1971 til 1973,
skipaður lektor 1973 og dósent
frá 1977 til 1988. Þá var hann
prófessor við guðfræðideild á
árunum 1988 til 1990. Jónas var
vígslubiskup í Skálholtsstifti frá
1989 til 1994 er hann lét af
störfum sökum vanheilsu. Ung-
ur kynntist hann
starfi KFUM og
sótti hann fundi þar
til æviloka. Hann
gegndi íjölmörgum
trúnaðarstörfum
m.a. innan þjóð-
kirkjunnar og sat í
sljórnum ýmissa fé-
laga. Jónas ritaði
bækur og fjölda
greina og ritgerða
um guðfræðileg og
sagnfræðileg efni,
m.a. í Kirkjuritið,
útgáfur á vegum HÍ
auk greina sem
birtust í erlendum ritum. Einnig
þýddi hann íjölda rita og greina.
Jónas kvæntist 26. ágúst 1950
eftirlifandi eiginkonu sinni,
Arnfríði Ingu Arnmundsdóttur,
f. 3.4. 1928. Foreldrar hennar
voru Arnmundur Gíslason, f.
3.3. 1890, d. 10.4. 1978, og kona
hans Ingiríður Sigurðardóttir, f.
28.4. 1893, d. 28.7. 1978.
Jónas og Arnfríður eignuðust
tvo syni: 1) Gísli, f. 26.3. 1952,
kona hans er Árný Albertsdótt-
ir, f. 29.4. 1957. Þeirra börn
eru: a) Ingibjörg, f. 18.9. 1976,
b) Friðbjörg, f. 23.9. 1978,
unnusti hennar er Ágúst Hólm
Haraldsson, f. 19.1. 1975, c)
Margrét Inga, f. 3.10. 1983, d)
Jónas Sturla, f. 10.12. 1991, e)
Guðbrandur Aron, f. 23.6. 1995.
2) Arnmundur Kristinn, f. 3.6.
1955, kona hans er Aðalheiður
Sighvatsdóttir, f. 21.5. 1956.
Þeirra börn eru: a) Arnfríður
Inga, f. 21.4. 1976, b) Sighvatur
Hilmar, f. 25.7. 1978, c) Erla
Guðrún, f. 17.7. 1980, d) Gyða
Rut, f. 11.1. 1992, e) Arnar
Sölvi, f. 20.6. 1994.
Kveðjuathöfn verður í Hall-
grímskirkju í dag kl. 15. Jarð-
sett verður í Skálholti laugar-
daginn 28. nóvember kl. 14.
Þegar kvaddur er kær vinur og
frændi rifjast upp samskipti sem
varað hafa svo lengi sem minni nær.
Við vorum systrasynir og nær jafn-
aldra. Samgangur var mikill milli
heimila okkar sem leiddi til vináttu
allt frá bernsku og mikillar samveru
á æskuárum.
Jónas ólst upp á hlýlegu menn-
ingarheimili í skjóli ástríkra for-
eldra, Gísla Jónassonar skólastjóra
og Margrétar Jónsdóttur, ásamt
fjórum eldri hálfsystkinum. Á ekk-
ert heimili, utan foreldrahúsa, kom
ég oftar í æsku en heimili móður-
systur minnar og naut þar ætíð
gestrisni og vináttu, fyrst í litla bak-
húsinu við Grettisgötu en síðar á
Leifsgötu 27 þar sem fjölskyldan
bjó lengst af. Á ég hlýjar minningar
um heimilið og heimilismenn alla.
Jónas var maður félagslyndur og
valdist snemma til forystu vegna
greindar og óvenjulegs dugnaðar.
Hann var heill maður að hverju sem
hann gekk og tók afstöðu til mála,
bæði trúmála og þjóðmála almennt.
Hann var trúaður strax í æsku og
gerðist snemma félagi í kristilegum
samtökum. Fljótlega þótti því sýnt
að hverju stefndi með ævistarfið. Að
loknu guðfræðiprófi gegndi hann
starfi sóknarprests og sendiráðs-
prests og síðan tók við kennsla í guð-
fræði við Háskóla íslands, síðustu
kennsluár sem prófessor. Starfsferli
lauk hann sem vígslubiskup í Skál-
holti. Auk þessara starfa gegndi
hann margvíslegum viðfangsefnum
innan og utan Þjóðkirkjunnar sem
ekki verða rakin hér. Eftir hann
liggur fjöldi greina og ritgerða um
guðfræðileg efni. Á æskuárum starf-
► aði hann mikið innan samtaka ungra
sjálfstæðismanna og eignaðist þar
ævilanga vináttu þeirra sem þar
störfuðu með honum.
Jónas var skapmaður og afdrátt-
arlaus í málflutningi, en um slíka
menn gustar stundum. Hann var
einstaklega hjálpsamur maður og
sýndi samúð í verki með öllum sem
áttu við erfiðleika og veikindi að
stríða eða höfðu orðið undir í lífs-
baráttunni. Þetta kom vel fram í
störfum hans sem sóknarprests og
ekki síst þegar hann gegndi starfi
sendiráðsprests í Kaupmannahöfn.
Hann var maður tryggur og vinfast-
ur, sannkallaður vinur vina sinna.
Eftir ævilanga vináttu og samferð
eru þessir eiginleikar hans mér
hugstæðastir.
Síðustu ár ævi sinnar bjó Jónas
við mikið heilsuleysi og því samfara
ákveðna líkamlega fótlun. Við það
sætti jafn mikill hug- og dugnaðar-
maður sig illa og neitaði allri upp-
gjöf. Hann var því sívinnandi við
skriftir fram á síðustu daga og ætl-
aði sér oft um of.
Þau Jónas og Amfríður Arn-
mundsdóttir bundust ung tryggða-
böndum. Þeir sem til þekktu vissu
hve mikils Jónas mat fjölskyldu
sína, eiginkonu, syni og fjölskyldur
þeirra. Hlutur Arnfríðar í velgengni
hans var stór, hún tók þátt í öllum
hans störfum og bjó þeim hlýlegt
heimili sem var honum skjól í anna-
sömum störfum. Vegna heilsuleysis
Jónasar síðustu ár reyndi mjög á
Arnfríði. Með hennar aðstoð dvaldi
hann heima eins lengi og unnt var
og þegar komið var að dvöl á
sjúkrastofnun lagði hún ómælt á sig
til að gera honuin dvölina sem bæri-
legasta. Þeir sem til þekktu dáðust
að dugnaði hennar og þreki.
Að leiðarlokum þakka ég frænda
mínum ævilanga vináttu. Við Hall-
dóra sendum Arnfríði, Gísla og Arn-
mundi og fjölskyldum þeirra inni-
legar samúðarkveðjur og óskum
þeim velfarnaðar um alla framtíð.
Blessuð sé minning Jónasar St-
urlu Gíslasonar.
Sveinn H. Ragnarsson.
Atorkusamur og fljótur að bregð-
ast við; brennandi í anda og alltaf
fús að leggja sitt af mörkum.
Þannig mun ég minnast vinar
míns, sr. Jónasar Gíslasonar vígslu-
biskups.
Frá unglingsárum mínum leit ég
nefnilega á sr. Jónas sem vin. Hann
taldi sjálfsagt að umgangast ungt
fólk og styðja KSS með þátttöku í
fundum og mótum; jafnvel með
fárra klukkustunda fyrirvara var
hann reiðubúinn að koma og miðla
fagnaðarerindinu til okkar ungling-
anna.
I slíkum aðstæðum gat sr. Jónas
farið á kostum í lifandi fræðslu sem
náði til áheyrendanna. Hann átti
svo auðvelt með að koma auga á að-
alatriðin, greina kjarna hvers máls.
Skýr hugsun, færni í tjáningu og lif-
andi framsetning gerði hann að
skemmtilegum og áheyrilegum
ræðumanni. Sömu eiginleikar auð-
velduðu honum þátttöku í fundum
og félagsstarfi sem einkenndi líf
hans allt frá æsku til efri ára.
Það var líf í kringum sr. Jónas og
aldrei lognmolla. Hann hlaut sína
mótun í guðfræðilegum átökum fyr-
ir miðja öldina og var í eðli sínu bar-
dagahetja og hugsjónamaður þegar
málefni kristindómsins áttu í hlut.
Að leiðarlokum þakka ég sr.
Jónasi leiðsögn og samfylgd; þakka
fúsleika hans þegar ég var ungling-
ur í stjórn KSS; þakka kennsluna
og öll samskiptin þegar hann
kenndi mér í guðfræðideildinni;
þakka stuðning hans þegar ég ung-
ur að árum varð skólaprestur;
þakka trausta forystu hans þegar
hann var formaður Landssambands
KFUM og KFUK; þakka áhuga
hans á starfinu í Grensássöfnuði
sem ég fann svo sterkt í öllum sam-
tölum okkar eftir að ég var orðinn
sóknai'prestur þar.
Síðustu árin voru sr. Jónasi ei'fið
en þær byrðar bar hann ekki einn.
Við hlið hans í blíðu og stríðu stóð
trúfóst og kærleiksrík eiginkona.
Guð blessi þig, kæra frú Arnfríður,
og hafðu þökk fyrir fórníysi þína og
þolinmæði.
„Drottinn gaf og Drottinn tók,
lofað veri nafn Drottins." (Jobsbók
1:21B)
Guð blessi minningu sr. Jónasai'
Gíslasonar og varðveiti ávöxt þjón-
ustu hans í hjörtum og lífi þeirra
sem nutu.
Sr. Ólafur Jóhannsson.
Vinur minn Jónas Gíslason vígslu-
biskup er látinn nær 72 ára að aldri.
Hann lét af störfum vegna veikinda
fyrir fjórum árum og vaxandi sjúk-
leiki olli því að síðastliðið eitt ár varð
hann að dveljast á hjúkrunarheimili.
Ég þekkti Jónas fyrir annan vorið
1940 þegar við tókum saman inn-
tökupróf í Menntaskólann í Reykja-
vík, en um haustið settumst við sam-
an í fyrsta bekk og vorum skóla-
bræður í sex ár.
í öðrum bekk veiktist Jónas og var
lengi frá skóla. Þá heimsótti ég hann
nær daglega til að láta hann fylgjast
með náminu og síðan höfum við verið
góðir vinir.
Jónas var ágætur námsmaður og
jafnvígur á námsgreinar. Þegar á
menntaskólaárum varð hann mikill
trúmaðm-, sótti fundi og samkomur
hjá KFUM og vann mikið í Vatna-
skógi.
Þetta varð til þess að hann sótti lít-
ið skemmtanir skólans, þótti lítið til
þeirra koma.
Á þessum árum var hann orðinn
harðsnúinn sjálfstæðismaður og
starfaði nokkuð á þeim vettvangi.
Við bekkjarfélagai' Jónasar gerð-
um ráð fyrir að hann mundi fara í
nám í tæknigreinum, verkfræði eða
læknisfræði, því að hann hafði jafnt
vald á stærðfræði og málum.
Það kom okkur því nokkuð á óvart
1946 þegar stúdentsprófi var lokið að
hann innritaðist í guðfræðideild, en
það var ljóst, að köllun hans til boð-
unar Guðs orðs var svo sterk, að
hann fann sig knúinn til að fara til
starfa sem prestur.
Á háskólaárunum vann Jónas meir
í pólitísku starfi en áður. Komst í ná-
in kynni við ráðamenn í Sjálfstæðis-
flokknum og starfaði verulega á þeim
vettvangi.
Hann var einn af fjórum mönnum,
sem skipulögðu hvítliðasveitina sem
beið í Alþingishúsinu í mars 1949 til
aðstoðar lögreglunni, og hann sat í
stúdentaráði fyrir Vöku á þessum ár-
um.
Þrátt fyrir mikil störf í félagsstai'fi
kristinna stúdenta og í stjómmála-
stafi lauk Jónas guðfræðinámi á
skömmum tíma og varð kandidat
vorið 1950.
Á þessum árum var veruleg deila
milli þeirra stúdenta sem alist höfðu
upp í KFUM og forráðamanna guð-
fræðideildar og Jónas vildi komast
sem fyrst undan handarjaðri þem'a.
Jónas var eini stúdentinn 1946
sem lauk kandidatsprófi í guðfræði,
enda var deildin ekki eftirsótt þá.
Að loknu námi hér heima fór
Jónas í framhaldsnám í eitt ár til
Noregs, en kom þá heim og hugðist
fara til starfa sem sóknarprestur.
Hann sótti um nýtt prestakall í
Reykjavík, sem stofnað var 1951, en
náði ekki kosningu en var vígður til
starfa í Vík í Mýrdal 1953.
Afskipti Jónasar af stjórnmálum
ollu því að í prestakalli eins og
þessu var erfitt að koma til starfa.
Þarna höfðu sjálfstæðismenn og
framsóknarmenn barist um þing-
sæti árum saman og þarna kom
Jónas sem ötull sjálfstæðismaður
og tengsl hans við flokksmenn hins
flokksins urðu því erfið.
Hann var ötull starfsmaður sem
sóknarprestur og flutti þann boð-
skap sem hann trúði á, var ötull
biblíutúlkandi og ræddi ekki í ræð-
um sínum um daglegu málin nema
tengja þau boðskap Jesú.
Hann var einnig ötull sem kenn-
ari og vann sér vinsældir í sveitar-
stjórnarmálum sem oddviti, þar
sem stjórnmálaskoðana gætti ekki
eins.
Á þessum árum var Jónas skipað-
ur formaður stjórnar Ríkisútgáfu
námsbóka. Þetta varð til þess, að
hann varð að sækja fundi í Reykja-
vík reglulega. Þegar hann kom til
bæjarins til þessara funda kom
hann iðulega í heimsókn til okkar
þannig að tengsl okkar héldust all-
vel og auk þess heimsóttum við
hjónin hann í Vík.
Eftir tíu ára dvöl í Vík fór Jónas
að hugsa sér til hreyfings. Hann
sótti um prestsembætti á Sauðár-
króki, þar sem hann átti mikinn
frændgarð, og í Ásprestakalli, er
það var stofnað, en þar hafði faðir
hans verið skólastjóri.
Á báðum stöðum varð hann að
lúta í lægra haldi fyrir öðrum fram-
bjóðendum. Á þessum árum var
Jónas hlédrægur og átti ekki gott
með að ræða við fólk eða koma
sjálfum sér á framfæri. Þar að auki
loddi við hann stjórnmálastimpillinn
og það sýndi sig að fólk hafði ekki
áhuga á mjög mikilli pólitík i kirkj-
unni.
Eftir þessar hrakfarir varð það
úr að Jónas sagði lausu embætti
sínu i Vík en var skömmu síðar af
biskupi ráðinn sem sendiráðsprest-
ur í Kaupmannahöfn.
Þarna hófst alveg nýtt tímabil í
lífi Jónasar að mínum dómi. Þama
hafði hann tvöföldu hlutverki að
gegna. Annars vegar var hann
prestur þeirra Islendinga, sem í
Höfn bjuggu, en hins vegar var
hann sálusorgari og hjálparhella
þeirra sjúklinga sem þá voru sendir
til lækninga á Ríkisspítalann í Höfn.
Á þessum árum var mikill hluti
taugaskurðlækninga fyrir íslend-
inga framkvæmdur í Höfn og þang-
að var auk þess sendur hópur fólks
til annarra rannsókna og aðgerða.
Jónas var ötull í þessu starfí og
þessi miklu tengsl hans við sjúk-
linga og aðstandendur dag eftir dag
urðu til þess að framkoma hans
breyttist. Hann varð opnari og
frjálslegri og naut bæði trausts og
virðingar.
Starfið í Höfn var lýjandi en
Jónas var ungur, hraustur og ötull
og naut sín vel í starfinu.
Á þessum árum held ég að stjórn-
málaáhuginn hafi dofnað og ég veit
ekki til að hann hafi tekið þátt í
slíku starfí síðan.
Eftir sex ára starf í Höfn kom
Jónas heim og fór nú til starfa í
Grensássókn.
Þarna var Jónas kominn í starf í
sinni heimabyggð og naut sín vel í
starfi.
Borgarspítalinn var þá nýtekinn
til starfa og Jónas kom þar reglu-
lega og sinnti sjúklingum. Því var
hann vanur frá veru sinni í Höfn og
þá voru engir prestar ráðnir að
sjúkrahúsinu.
En ný verkefni biðu Jónasar.
Hann var 1973 beðinn að taka að
sér kennslu við. guðfræðideild í
kirkjusögu og þangað fór hann til
fullra starfa.
Hann var fyrst dósent en skipað-
ur prófessor 1988.
Jónas hafði alla ævi verið áhuga-
maður um sögu og kirkjusagan var
honum hjartfólgin.
Ég veit hann skrifaði nokkur
hefti í kirkjusögu, sem voru fjölrit-
uð fyrir nemendur, því að hann gaf
mér þau til lestrar, en sennilega
hefur heildarsaga hans aldrei komið
úfy
Á þessum árum vann Jónas mikil
störf bæði hérlendis og erlendis og
hann átti þátt í því að kennsluhættir
í guðfræðideild urðu aðrir en þeir
höfðu verið á námstíma hans.
Jónas var kosinn vígslubiskup
1989 og það starf var gert að fullu
starfi 1990 og þá lét hann af starfi
sem prófessor.
Jónas var skipaður Skálholtsbisk-
up og vildi fá búsetu þar.
1992 var húsnæðið tilbúið og þá
fluttist Jónas í Skálholt en þá hafði
ekki setið þar biskup í 200 ár.
Jónas var heilsuhraustur fram til
ársins 1981. Þá greindust hjá hon-
um kransæðaþrengsli, sem ollu því
að hann fór til London til aðgerðar
um haustið. Allt gekk vel og Jónas
náði fullri vinnugetu.
Þrem til fjórum árum síðar fór að
bera á einkennum Parkinsonssjúk-
dóms, mjög vægum í fyrstu en vax-
andi er ár liðu.
Þegar Jónas var sestur að í Skál-
holti gaf hann út bókina „Hver
morgunn nýr“. Stuttar hugleiðingar
á helgidögum ársins. I formála
þessarar bókar segist hann með
bókinni senda prestum Skálholts-
stiftis kveðju sína.
Bókin er skrifuð í formi prósa-
ljóða og er hvert Ijóð ein opna í bók-
inni. Eg tel þessa bók mjög sér-
staka og innblásna og auðlesna og
auðskilda.
Jónas fékk aðila til að kosta að
fullu útgáfu bókarinnar og allur
hagnaður af sölu rann til Skálholts.
Við bekkjarsystkin Jónasar fór-
um saman ásamt mökum í heim-
sókn til Jónasar í Skálholt á kosn-
ingadaginn vorið 1994. Þetta var há-
tíðleg stund, bæði á heimili Jónasar
og Öddu í Skálholti og í kirkjunni,
þar sem fram fór stutt og virðuleg
samkoma.
Jónas átti þá orðið erfitt með
ræðuhöld en kom upplýsingum um
Skálholt til skila.
Sumarið 1994 varð Jónas að láta
af biskupsstarfi vegna veikinda, en
hann hafði fengið áfall í ársbyrjun
1993 sem leiddi til mikillar versnun-
ar Parkinsonssjúkdómsins.
Þegar Jónas var fluttur suður að
nýju gaf hann út bókina: „Um tilurð
böls og þjáninga í heiminum" og var
tilefnið snjóflóðin í Súðavík 1994 og
á Flateyri 1995. Bókin var gefín út
af Vídalínssjóði Skálholtsskóla 1996.
Jónas varð sjötugur 23. nóvem-
ber 1996. Guðfræðideild ákvað að
gefa út afmælisrit sem kom út
haustið 1997. Þetta rit nefndi Jónas:
„Oss langar að sjá Jesú...“ Þarna
flytja um 450 manns honum ham-
ingjuóskir og þrír guðfræðingar og
heimspekingur skrifa um ævistarf
Jónasar. Síðan eru í bókinni greinar
eftir Jónas um kirkjusögu, almenna
guðfræði, prédikanir og prósaljóð.
Einnig eru í bókinni greinar um fá-
eina samferðamenn og um heil-
brigðismál og er þetta mikið og
vandað rit.
Fyrir rúmlega einu ári varð
Jónas að fara til vistunar að Skóg-
arbæ þar sem hann hefur dvalist
síðan.
Hann hafði þá að mestu lokið
sjálfsævisögu sinni, sem er mikið
rit, nákvæmt og vandað. Síðastliðið
ár hefur hann verið að endurbæta
það og fullkomna.
Ég hef lesið mest af þessari bók
og ég hef oft undrast minni Jónasar
á smáatriði og löngu liðna atburði.
Hann vann að útgáfu ritsins, þegar
að leiðarlokum kom.
Jónas var mikill lánsmaður í
einkalífí sínu.
Hann kvæntist að loknu háskóla-