Morgunblaðið - 03.02.1999, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 3. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Alþjóða-
ólympíunefnd-
in í vanda
Alþjóðaólympíunefnd-
in á nú um stundir í vök
að verjast eins og löng-
um oft áður. Uppljóstr-
anir um mútuþægni
meðlima hennar hafa
kastað rýrð á hana og
gefið grunsemdum um
víðtæka spillingu innan
hennar byr undir báða
vængi. Margir sækja að
nefodinni nú og krefjast
þess jafnvel að hún segi
öll af sér. Aðrir heimta
róttækar breytingar á
skipulagi hennar. Al-
þjóðaólympíunefndin
hefur átt erfiða daga all-
ar götur frá því henni var
komið á fót á alþjóðlegri íþróttaráð-
stefnu í París árið 1894. Hún þurfti að
glíma við skilningsleysi forystumanna
í íþróttum og stjómmálum. Tvær
heimsstyrjaldir höfðu næstum því
gengið af Ólympíuleikunum dauðum
og þar með bundið endi á starf henn-
ar. Alþjóðasérsambönd gerðu henni
oft erfitt fyrir. Alþjóðaskíðasamband-
ið var þar fremst í flokki um tíma.
Minnisstæðar eru deilur um þá steftiu
nefndarinnar að standa vörð um
áhugamennsku keppenda á Ólympíu-
leikum. Síðan en ekki síst hefur skipu-
lag neftidarinnar verið mörgum þym-
ir í augum, einkum það að hún skuli
ekki vera lýðræðislega kjörin.
Coubertin valdi nefndarmenn
Skipulag nefndarinnar mótaðist á
fyrstu árum hennar og hefur ekki
mikið breyst síðan. Sá sem mestan
þátt átti í því að móta þetta skipulag
og alla starfsemi nefndarinnar var
Frakkinn Pierre de Coubertin. Hann
var potturinn og pannan á bak við
íþróttaþingið París 1894 sem ákvað
að efna skyldi til Ólympíuleika að
nýju og skipaði Alþjóðaólympíu-
nefndina til þess að framfylgja þeirri
ákvörðun. Nefndin hefur síðan haft
alla yfirumsjón með Ólympíuleikun-
um. Hún var ekki kosin á þinginu
heldur samþykkti það þá menn í
hana sem Coubertin stakk upp á.
Hann sjálfur valdi þá menn sem
skipuðu fyrstu framkvæmdanefnd
hennar. Coubertin tók að sér að vera
ritari nefndarinnar en stakk upp á
gríska rithöfundinum Andreas Bi-
kelas (eða Vikelas) í embætti forseta
hennar. Bikelas átti mikinn þátt í
gangi mála og beitti sér mjög fyrir
því að fyrstu Ólympíu-
leikar nútímans færu
fram í Aþenu árið 1896.
Couberl in mótaði
skipulagið og starfs-
hætti
Eftir leikana í Aþenu
tók Coubertin við for-
setaembættinu. Kom
það til af því, að næstu
leikar áttu að fara fram
í París árið 1900 og ætl-
unin var að forsetaemb-
ættinu gegndi maður
frá því landi sem halda
skyldi næstu leika.
Stuttu síðar vék Cou-
bertin frá þessu og lét
embættið ekki af hendi fyrr en árið
1925. Coubertin mun hafa ráðið
mestu um það, að sú regla var íljót-
lega tekin upp að nefndin skyldi sjálf
Skipulag
Það verður forvitnilegt
að sjá, segir Ingimar
Jónsson, hvaða viðtök-
ur tillögur Ellerts fá úti
í hinum stóra heimi.
velja nýja menn í nefndina. Þessi til-
högun, sem allar götur síðan hefur
verið höfð að skotspæni, var heppileg
og nauðsynleg að mati Coubertins til
þess að styrkja sjálfstæði nefndarinn-
ar í hörðum heimi íþróttanna. Af
sömu ástæðu gekk hann svo frá hnút>
um að litið var á meðlimi nefndarinn-
ar sem einskonar sendiherra hennar í
þeim löndum sem þeir komu frá en
ekki fulltrúa síns lands í nefndinni.
Sendiherrar nefndarinnar áttu að
vinna að framgangi hugsjóna Ólymp-
íuleikanna í heimalöndum sírium, m.a.
með því að koma þar á fót ólympíu-
nefndum (landsnefndum), ef þær
voru ekki til, og hafa forystu í þeim.
Þeir áttu að vera sjálfstæðir einstak-
lingai- og óháðir stjómvöldum síns
lands. Með tímanum fór gagnrýnin á
nefndina og þetta skipulag hennar
vaxandi. Ólympíuleikamir urðu sífellt
umfangsmeiri. Ágreiningsefnum
fjölgaði. Alþjóðasérsamböndin töldu
sig standa utangarðs og fá litlu að
ráða um framkvæmd Ólympíuleik-
Ingimar
Jónsson
UMRÆÐAN
anna. Sömu sögu er að segja af
ólympíunefndunum.
Vandfundin lausn
Um 1960 lagði sovéskur fulltrúi í
nefndinni fram viðamiklar tillögur
um breytingar á skipulagi hennar.
Tillagan miðaði að því að gera nefnd-
ina lýðræðislegri og auka áhrif
ólympíunefndanna innan hennar.
Allai- ólympíunefndir áttu að eiga að-
ild að henni og tilnefna sjálfar full-
trúa sína í hana. Tillagan fékk ekki
nægan stuðning. Mörgum fannst að
með samþykkt tillögunnar yrði
nefndin alltof stór.
Umræðan um skipulag nefndarinn-
ar hélt áfram enda beindust deilur og
átök um málefni ólympíuhreyfingai--
innar og framkvæmd Ólympíuleik-
anna að verulegu leyti að nefndinni
sjálfri og skipulagi hennar. Þannig er
það einnig nú þegar ljósti’að er upp
um mútuþægni nokkurra meðlima
hennar. Álþjóðaólympíunefndinni til
varnar má segja að hún hefur sýnt til-
burði í þá átt að gera breytingar. Árið
1966 var t.d. Heimsráð ólympíu-
nefnda stofnað og síðar Evrópuráð
ólympíunefnda. Við þessi samtök
ólympíunefndanna hefur nefndin haft
gott samstarf. Hún hefur stefnt að
því að auka áhrif alþjóðasérsamband-
anna innan sinna vébanda. I því skyni
kýs hún nú nýja meðlimi sína úr röð-
um forystumanna alþjóðasérsam-
bandanna. Það er líka nýtt að þessir
nýju nefndarmenn skulu ganga úr
nefndinni þegar þeir leggja niður
stöifi hjá sérsamböndunum. Valið á
nýjum meðlimum nefndarinnar er því
ekki lengur í höndum hennar með
sama hætti og áður var. Hvað eldri
meðlimi nefndarinnai- varðar gildfr
nú sú regla að þeir verða að hætta
störfum í henni þegar þefr ná 80 ára
aldri (72ja ára árinl966-98).
Islenskt framtak
Til þessa hafa foi-ystumenn
íþróttamála á íslandi staðið hjá þeg-
ar átök hafa átt sér stað um skipulag
Alþjóðaólympíunefndarinnar. En nú
bregður öðru vísi við því fyrfr
nokkrum dögum ritaði forseti ISI,
Ellert B. Schram, forseta Alþjóða-
ólympíunefndarinnar bréf þar sem
hann hvetur til róttækrar uppstokk-
unar á nefndinni. Hann gerir það að
tillögu sinni að nefndin verði lögð
niður í núverandi mynd, sömuleiðis
Heimsráð ólympíunefnda (ANOC)
og síðan skuli sameina hvorutveggja
undir merkjum Alþjóðaólympíu-
nefndarinnai’. Allsherjarfundur
ólympíunefnda kjósi framkvæmda-
nefnd til fjögurra ára í senn o.s.frv.
Það verður sannarlega forvitnilegt
að sjá hvaða viðtökur tillögur Ellerts
fá úti í hinum stóra heimi. Alltént er
þetta í fyrsta sinn sem íslendingur
hefur eitthvað til málanna að leggja í
þessum efnum.
Höfundur er dósent við Kennarahá-
skóla Islands.
Auknar kröfur
og fjármál
sveitarfélaga
AÐ UNDAN-
FÖRNU hafa átt sér
stað nokkrar umræð-
um um fjármál sveitar-
félaga og aukna
skuldasöfnun margra
þeirra. Ljóst er að fjár-
málaleg staða þeirra er
mjög mismunandi enda
aðstæður sveitarfélag-
anna, sem eru 124, afar
ólíkar. Á fjármálaráð-
stefnu Sambands ís-
lenskra sveitarfélaga
sem haldin var í nóv-
ember síðastliðinn var
fjallað ítarlega um
þessi mál.
I setningarræðu
minni gerði ég aukna skuldasöfnun
að sérstöku umfjöllunarefni og
sagði m.a. eftirfarandi:
,Ymis spjót beinast að sveitarfé-
lögunum ekki bara frá einstaka
starfsstéttum, hagsmunahópum
eða félagasamtökum heldur líka frá
fulltrúum ríkisvaldsins, það er frá
ráðuneytum og Alþingi. Nýjar
skyldur ei’u stundum lagðar á sveit-
arfélögin með ákvörðunum þessara
aðila sem oft eru almennt orðaðar í
lögum og reglugerðum og eru í
raun óljósar stefnuyfirlýsingar.
Sem dæmi má taka setningu úr lög-
um um félagsþjónustu sveitarfélaga
sem orðast þannig: „Sveitarfélag
skal sjá um að veita íbúum sínum
þjónustu og aðstoð samkvæmt lög-
um þessum og jafnframt tryggja að
þeir geti séð fyrir sér og sínum.“
Orðalag af þessu tagi felur ekki í
sér ákveðinn kostnaðarauka fyrir
sveitarfélögin og getur auðveldlega
leitt til miklu meiri útgjalda en ætla
hefði mátt í upphafi.
Þá hafa breytingar í skattamál-
um tíðum áhrif á útsvar sveitarfé-
laganna án þess að verið sé að
breyta lögum um útsvar. Það á t.d.
við um skattfrelsi lífeyrisiðgjalda,
frádrátt vegna hlutabréfakaupa og
tilfærslur í skattkerfinu í kjölfar
upptöku fjármagnstekjuskattsins.
Slíkar breytingar á skattkerfi ríkis-
ins geta því með beinum hætti leitt
til verulegs samdráttar í tekjum
sveitarfélaganna.
Núverandi tekjustofnakerfi
sveitarfélaganna hefur á margan
hátt nýst þeim mjög vel. í ljósi
þeiiTa breytinga sem
stöðugt eiga sér stað í
skattamálum og áhrif
hafa á útsvarið, sem er
megintekjustofn sveit-
arfélaganna, er ég
þeirrar skoðunar að
tímabært sé að taka
rekstrarumfang og
tekjustofna þeirra til
gagngerrar endur-
skoðunar með það að
markmiði að skil-
greina betur þau verk-
efni sem sveitarfélög-
um er fyrst og fremst
ætlað að sinna og
treysta betur fjár-
hagsgrundvöll þeirra.“
Ástæður fyrir aukinni
skuldasöfnun
Auðvitað er aukin skuldasöfnun
margi’a sveitarfélaga mikið
áhyggjuefni og það er brýnt við-
fangsefni að kanna orsakirnar ítar-
lega og leita leiða til að snúa þessari
Tekjustofnar
Aldrei fyrr, segir
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson, hefur
jafnmiklum fjármunum
verið varið til
grunnskólans.
þróun við. Ég er þeirrar skoðunar
að á þessum vanda megi finna tvær
meginskýringar. Annars vegar hef-
ur kostnaður sveitarfélaga á síðasta
áratug aukist verulega vegna fi’am-
kvæmda og aukinnar þjónustu í um-
hveifismálum, m.a. sorp- og frá-
veitumálum, félagsþjónustu sveitar-
félaga, húsnæðismálum og íþrótta-
og tómstundamálum án þess að
sveitarfélögin hafi fengið sérstaka
eða tiltekna viðbótaifiekjustofna til
að sinna þessum auknu verkefnum,
eins og þau t.d. fengu við yfirfærslu
alls reksturs grunnskólans. Auk
þess ráðstöfuðu sveitarfélögin
mörgum milljörðum króna í barátt-
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson
Tannlækningar eldri borgara
ELDRI borgarar
eru 67 ára og eklri en
aldursbreidd þessa
hóps er mjög mikil. í
stórum dráttum er eðli
tannviðgerða í þessum
hópi ekki frábrugðið
tannviðgerðum í yngri
aldurshópum. Mikil-
vægt er að fara reglu-
lega til tannlæknis,
jafnvel þó að manni
finnist ekkert vera að.
Reglulegt eftirlit er
líka eina aðferðin til að
lækka kostnað veru-
lega. Unglingar sem
fara reglulega til tann-
læknis alla ævi eru
flestallir mjög vel settir. Með þeirri
þekkingu sem við búum yfir nú og
því forvamarstarfi sem unnið er
meðal bama og unglinga verður að
h'kindum lítið um tannvandamál hjá
næstu kynslóðum. Tannlæknir á að
ráðleggja fólki hve oft það á að
koma til hans enda skoðar hann
fleira en bara tannskemmdir. Mikil-
vægt er að hafa tannhold og stoð-
vefi tanna í góðu lagi. I flestum til-
fellum nægir að fara til
tannlæknis einu sinni
til tvisvar á ári. í tann-
lækningum gildir eins
og annars staðar að
betra er heilt en vel
gróið svo að í þessum
hópi eins og í öllum
öðram skiptir góð
heimavinna og reglu-
legar heimsóknir til
tannlælmis mestu
máli. í heimavinnu
felst að bursta tenn-
umar a.m.k. tvisvar á
dag og borða hollan
mat á föstum matmáls-
tímum. Með góðri
heilsugæslu og heil-
brigðara líferni mun meðalaldur ís-
lendinga sem og annama fara
hækkandi. Það þýðir að eldri borg-
urum mun fjölga. Með næstu kyn-
slóðum mun þeim fjölga sem verða
án tann- og tannholdsvandamála.
Nú era margir eldri borgarar
með gervigóma. Oft ríkir sá mis-
skilningur að þar með sé málið leyst
og að ekki þurfi að gera meira, ein-
ar gervitennur dugi ævilangt. En
Tannvernd
Með næstu kynslóðum,
segír Klæmint S. Ant-
oniussen, mun þeim
fjölga, sem verða án
tann- og tannholds-
vandaraála.
þótt allar tennurnar séu farnar
verður samt að fylgjast með ástand-
inu í munninum. Beinið undir gervi-
gómnum er viðkvæmt og þolir illa
tennur sem passa ekki. Beinið í
neðri góm rýrnar sérstaklega og
ástand í munni getur orðið þannig
að ekki er hægt að smíða nothæfan
gervigóm. Til þess að draga úr
skaðlegum áhrifum gervigóma
verður að fóðra þá með reglulegu
millibili og smíða nýja þegar þörf
krefur. Þess vegna er best að forð-
ast gervigóma eins lengi og kostur
er. Þó sýnir reynslan að gervigómar
fyrir efri góm geta enst lengi en
fyrir neðri góm er þetta algjört
neyðarúrræði. Margir geta aldrei
vanist neðri gervigóm. Fyi’ir þenn-
an hóp er til lausn núna. Með tann-
plöntum, málmpinnum sem festir
era í beinið, er hægt að festa gervi-
tennur og jafnvel gervigóma í beinið
sem er eftir en þetta er dýr lausn og
ekki alltaf nothæf. Ef einhverjar
tennur eru eftir er hægt að bjarga
miklu. Þá er hægt að gera bæði föst
eða laus tanngervi kringum þær og
er það góð lausn.
Spurningunni um hvoifi fólk þarf
að vera með tennur yfirleitt er
fljótsvarað: já. Tennur eru nauðsyn-
legar svo að fólk geti tuggið matinn.
Meltingin byrjar í munninum, í
munninum malast maturinn og þar
og í maganum blandast hann efnum
(ensímum) sem brjóta hann niður
svo að líkaminn getur notfært sér
hann. Ungur maður með magann í
lagi þarf ekki að tyggja matinn mik-
ið en eldri borgari, sem hefur lé-
legri maga, má ekki við þessu. Enn
fremur leiðir tannleysi, og fækkun
tanna reyndar líka, til einhæfs mat-
arræðis, t.d. bara fljótandi fæðis.
Klæmint S.
Antoniussen
Það getur svo leitt til næringar-
skorts því að nauðsynleg efni vantar
í matinn. Tannleysi getur einnig
leitt til einangrunar því að oft
treystir gamla fólkið sér ekki í veisl-
ur því að það er svo lengi að borða
að því finnst skömm að.
Hjá eldri borguram dregur yfir-
leitt úr venjulegum tannskemmd-
um, en í staðinn myndast skemmdir
niðri við tannholdið á tannhálsinum,
sem hjá þessum aldurshópi er á rót-
inni. Þessar skemmdir verður helst
að gera við strax. Með aldrinum
versnar tannholdið, sérstaklega hjá
stórreykingafólki. Þetta þýðir að
með aldrinum er enn mikilvægara
að láta hreinsa tennurnar reglulega.
Hjartagallar, meðfæddir eða
vegna áfalls, eru miklu auðveldari
viðfangs ef tennur og stoðvefir
þeirra eru í lagi.
Eins og hér hefur verið lýst er
mikilvægt að hafa reglu á tann-
hirðu, ekki síður þegar aldurinn
færist yfir. Góð tannhirða er reglu-
leg tannburstun tvisvar til þrisvar á
dag og heimsókn til tannlæknis einu
sinni til tvisvar á ári. Gott og reglu-
legt mataræði, án narts milli mála,
og reykingabindindi er liður í góðri
tannhirðu.
Höfundur er tannlæknir í Stykkis-
hólmi.