Morgunblaðið - 03.02.1999, Blaðsíða 42

42 MIÐVIKUDAGUR 3. FEBRÚAR 1999
SJONMENNTAVETTVANGUR
MORGUNBLAÐIÐ
HUGTAKIÐ AÐ VETURLIÐA
/
I jólabókaflóðinu kom út bók er bar heitið
Lausnarsteinn/Lífsbók mín og fjallar um
fjölþætt lífshlaup Steingríms Sigurðssonar.
Þar kemur fram hugtakið „að veturliðaa og
verður Braga Ásgeirssyni, listrýni blaðs-
ins, að ásteytingarsteini. Skilgreinir hér
upphaf hugtaksins, samkvæmt heimildum,
------------------7----------------------
en hann var þá í Osló og u.þ.b. 1.040 sjó-
mílur og 1.640 fluglínukílómetra frá vett-
vangi. Vegna bilunar í tölvukerfí brenglað-
ist sjónmenntavettvangur illilega sl. laug-
ardag og er því birtur hér aftur í heild
EINHVERN tíma seint á
árinu kom út bók sem
tveir gamalreyndir ritfák-
ar úr blaðaheiminum,
Þorsteinn Thorarensen og Stein-
gi’ímur Sigurðsson, eru höfundar
að. Ber heitið Lausnarsteinn/Lífs-
bók mín, og fjallar um fjölþætt lífs-
hlaup þess síðarnefnda, sem ásamt
fleiru tiltæku titlar sig listmálara.
Ekki hef ég lesið hana þegar þetta
er skrifað, helst skimað innihaldið í
bókabúð, en þar sem á nokkrum
síðum er vikið að persónu minni á
öfugsnúðugan hátt er ég knúinn til
andsvara, og að vekja athygli á
nokkrum staðreyndum, sem al-
mennur lesandi kann eðlilega
minni skil á. Leiðrétta grófar
missagnir, öfugsnúna sagnfræði,
undarlegt misminni og ósannindi
blaðahaukanna, sem að ég best veit
voru vel virkir á vettvangi sínum er
eftirminnilegt atvik átti sér stað í
borgarlífinu fyrir margt löngu.
Persóna mín er þannig í ógáti
eða kannski óðgáti dregin inn í
margfræga atburðarás, sem átti
sér stað í Listamannaskálanum
gamla við Kirkjustræti 13. október
1952. Varðaði brottvísun, þó frekar
útkast, listrýnis sem miklu
fjaðrafoki olli. Tildrögin voru þau,
að ungur maður, Veturliði Gunn-
arsson, þá 26 ára, opnaði málverka-
sýningu á staðnum 7. október.
Vakti hún strax mikla athygli og
seldi listaspíran unga að ég best
veit 15 málverk fyrstu helgina, og
var aðsókn mikil. Eitthvað mun
þessi velgengni hafa farið fyrir
brjóstið á róttækari starfsbræðrum
hans í listinni og gerandinn lenti að
auki eins og milli tveggja elda í
samræðu tímanna, þar sem allt var
á háalofti. Var þá síður gott vega-
Dagskráin þín er komin út
3.-16. febrúar
í allri sinni mynd!
VETURLIÐI Gunnarsson við
eitt verka sinna í Listamanna-
skálanum gamla við Kirkju-
stræti á árum áður. Hugtakið
„að veturliða" er sótt til marg-
frægs atviks á sýningu hans á
staðnum í október 1952 eins og
fram kemur.
nesti að vera fyrrum vinur og nem-
andi Jóns Engilberts, sem var í
miðri eldlínunni og skotspónn
þeirra. Skrifaði helsti forsvarsmað-
ur framúrstefnumanna, Björn Th.
Björnsson listsögufræðingur, rýni í
Þjóðviljann, sem birtist 12. október,
og fól í sér nokkurn áfellisdóm.
Sama dag birtist einnig rýni Orra,
Jóns Þorleifssonar í Blátúni, í
Morgunblaðinu, og kvað þar við allt
annan tón, hefur lengstum verið
föst regla á blaðinu að fara mildari
höndum um stórhuga frumraunir á
myndlistarsviði en athafnir sjóaðri.
Margi’a ára nám og vinna var hér
fyrrum að baki slíkra framkvæmda,
enda veifuðu menn hvorki prófum
né gráðum í listum. Uppörvun og
stuðningur það sem ungir þurftu
helst á að halda við slík tímaskil,
þótt þeir sæjust stundum ekki fyrir
og ætluðu sér um of í ákafa sínum.
Það hefur gerst um bestu menn í
listinni, og gefur tilefni til að vísa
enn til orða hins nafnkennda rithöf-
undar, W. Somerseth Maugham:
Er ég var mjög ungur, var ég svo
óþreyjufullur og metnaðargjarn, að
helst vildi ég setjast niður fyrir
framan setjáravélina og semja sög-
ur mínar með hraði, beint og milli-
liðalaust, en varð að hamra á ritvél.
Nú á gamals aldri nota ég blýant!
Sjónarvottur hefur sagt mér, að
þegar atburðurinn átti sér stað
hafi slangur af fólki verið í Lista-
mannaskálanum, eða um 10-15
manns, þar á meðal Asgrímur Jóns-
son, Jóhannes Kjarval og Ragnar
Jónsson í Smára. Þá bar þar að áð-
urnefndan listrýni Þjóðviljans og
mun hann hafa gengið rakleiðis til
Asgríms, heilsað honum með virkt-
um en farið svo að úthúða fyrir-
komulagi sýningarinnar, taldi alltof
margar myndir saman komnar á
einn stað og of þétt hengt upp. Við
það reiddist Veturliði, þótti full
langt gengið ofan á hina að hans
mati rangsnúnu rýni, vildi síður
standa hlutlaus undir þesslags sam-
ræðu við einn virtasta listamann
þjóðarinnar og í heyranda hljóði.
Gekk föstum skrefum að listsögu-
fræðingnum, þreif í öxl hans og
leiddi að útgöngudyrum.
Þrátt fyrir að sjálfsagt megi gera
því skóna, að allt of margar myndir
hafi verið á sýningunni, póst-
módernisminn vel að merkja langt
undan og sömuleiðis villta málverk-
ið, línudans í þá áttina þannig ekki
ennþá í móð, var kannski til of mik-
ils mælst að ungur maður, ættaður
frá Suðureyri við Súgandafjörð,
færi eftir forskrift og skikkan
áhangenda bendiprikanna í háborg
heimslistarinnar við Signu. Ofur-
meinlæti í upphengingu tíðkaðist
þar raunar einungis í örfáum list-
húsum sem kynntu róttækar nýj-
ungar, framúrstefnu, og get ég
staðfest af sjón og raun að svo er
enn. Jafnvel og þrátt fyrir nokk-
urra ára skólun í Kaupmannahöfn,
þar sem margt var í gerjun og að
listspíran unga hafði verið samtíða,
félagi og viðhlæjandi hins róttæka
fullhuga á vettvangi samræðunnar,
díalógunnar.
Trauðla hafði listsögufræðingur-
inn erindi sem erfíði með rýni
sinni og framgöngu, því nú storm-
aði fólk á sýninguna og var af sum-
um fullyrt að 40 myndverk hafi
selst eins og hendi væri veifað eftir
að fréttin um útkastið barst út, auk
þess að meiri og almennari athygli
beindist trúlega að henni en nokk-
urri annarri frumraun ungs málara,
til þess tíma litið.
Astæða þess, að ég fer nokkuð í
saumana á atvikinu er sú helst, að
mér er ruglað saman við listsögu-
fræðinginn í bókinni! Var þá, vel að
merkja, við nám í listakademíuni í
Ósló, og þannig í 1.040 sjómílna og
1.600 fluglínukílómetra fjarlægð frá
vettvangi. Þá hófst ferill minn sem
listrýnir ekki fyrr en laugardaginn
22. október 1966, og einmitt með
umfjöllun um sýningu Veturliða
Gunnarssonar, á sama stað, og þar
virðist ég ekki hafa verið par óvin-
samlegur.
Hvað snertir meinta brottvikn-
ingu mína af sýningu Steingríms
Sigurðssonar í Casa Nova, viðbygg-
ingu Menntaskólans í Reykjavík, í
september 1971, sem hann eyðir
drjúgu lými í, með ógnþrungnu
augnaráðinu einu að vopni að því er
sögur hermdu, hef ég þetta að
segja: Hér er um bull og samsuðu
Steingríms og ungs blaðamanns á
Vísi að ræða, en á blaðinu átti hann
hollan hauk á bergi sem var sjálfur
fréttastjórinn. Alveg grandalaus
frétti ég fyrst af hinum skáldaða
pataldri í dagblaðinu Vísi, og varð
Helstu útsölustaðir:
Þumalína, Pósthússtræti 13,
Háaleitis Apótek, Háaleitisbraut 68,
Lyfja, Lágmúla 5,
Vedes, Kringlunni,
Fífa, Klapparstíg 27.
" Nýju
ungbarna-
böðin
veita
öryggi og
vellíðan
meira en lítið hlessa, kom nánast af
fjöllum, því að uppgefin atburðarás
var mér um flest ókunn. Fram-
kvæmdin var ein af fimm sem ég
tyllti tá á daginn þann, leit rétt á
þær allar til að átta mig og sækja
gögn, væntanlega fýrir fund með
Valtý Péturssyni, en við áttum eftir
að bera saman bækur okkar og
skipta þeim. Að auki var ég á leið til
Akureyrar og mjög tímanaumur,
skrifaði sýningarsyi’pu um nóttina.
Enginn sjónai’vottur var að þessu
meinta atviki nema Steingi’ímur
Sigurðsson sjálfur, er þungbúinn
gekk um gólf og má hafa verið að
hugsa ráð sitt í galtómu rýminu.
Skal tekið fram, að það var og er
háttur minn að fara mjög hratt yfir
sýningar í fyrstu lotu til að átta mig
á eðli þeirra, og hefur alla tíð
reynst mér vel, skerpt heildarsýn.
Hugtakið að veturliða varð trú-
lega til á þessum tíma og rám-
ar mig eftir því í þekkilegu skrifi
Ragnars Lár. teiknara, um þennan
meinta atburð, þar sem hann þótt-
ist sjá í gegnum upphlaup Stein-
gríms. Ekki með öllu óraunhæf
getspeki, einnegin að athafnaskáld-
ið hafi á þeim tíma munað ljósar
eftir atvikinu í Listamannaskálan-
um en í lífssögu sinni, viðbi’ögðum
almennings, fjörutíu myndverka
viðbótarsölu um það bil í einu vet-
fangi eftir atvikið margfræga, og í
allt sjötíu er yfir lauk. En Stein-
grímur kýs að hrista úr erminni
aðra skilgreiningu sem sér stað á
bls. 262 í bókinni: „Astæðan fyrir
þessari fyrirsögn (Ætlaði Stein-
grímur að veturliða Braga) var, að
Veturliði Gunnarsson listmálari
hafði eitt sinn verið staðinn að því
að fleygja þessum sama Braga á
dyr af málverkasýningu sinni, og
blaðamaðurinn (Ragnar Lár.) var
víst að leika sér að búa til nýtt orð
og bæta því við þjóðtungu okkar -
„að veturliða" - henda út listgagn-
rýnanda!“
Sýningin í Casa Nova var sem
fram kemur einungis ein af
mörgum til almennrar umfjöllunar
í það sinnið og átti ég ekki hið
minnsta sökótt við manninn frekar
en aðra gerendur á vettvanginum,
hafði einungis sagt álit mitt á ein-
hverri sýningu hans sem var víst
mjög á annan veg en þjónaði ósk-
hyggju og sjálfsmati. En ég var
ráðinn að blaðinu til að tjá sjálf-
stæðar skoðanir mínar, miðla þekk-
ingu minni, menntun og yfirsýn í
lýni og greinaskrifum, ekki til að
þóknast né vera blaðafulltrúi list-
hópa, einstakra sýnenda, né taka
við utanaðkomandi ábendingum
og/eða hnippingum ritstjóra. Og
hvað menntun mína áhrærir, er
hægast að glugga í íslensk og er-
lend uppsláttari'it, bera saman við
orðræðu og fullyrðingar Steingríms
Sigurðssonar. Ottast síður en svo
summuna af slíkri eftirgi’ennslan.
Minnist þess hér, að hafa sagt við
Guðmund Erró í París eigi alls fyrir
löngu; að rýnendur í fjölmiðlum á
Islandi mættu vera þokkalega sátt-
ir ef minna en 70% af því, sem sagt
væri um þá á bak, væra ýkjur og
uppspuni. Jafnt hvað snerti skrif
þeirra sem einkalíf, því rökræða
væri feimnismál og að auk nær
ósýnileg í menntakerfinu, hefði
gegnum tíðina vakið furðu erlendra
nemenda við háskólann. Ætti eink-
um við, hafi íýnunum orðið þannig
á í messunni, að beita opinskám
orðræðu líkt og tíðkast meðal grón-
ari menningarþjóða, sumir umturn-
uðust og yrðu líkastir illvígu nauti í
flagi. Slíkt kusk ber að hrista af
sér, en sýnu lakara þá manns nán-
ustu og vita saklausir þurfa einnig
að gjalda þess, það skeði einmitt og
hefur skeð. I þessu afmarkaða til-
viki virðist mér hins vegar rang-
snúningurinn fara að nálgast 100%,
og allt skaðar sem er um of.
Það má þó vera hvers manns
gaman, en um leið mannsbragð,
hvern háttinn hann kýs að hafa á
varðandi markaðssetningu athafna
sinna á myndlistarsviði, svo og í
æviminningum, verði þeim að góðu.
Er ýmsu vanur á nær 33 ára starfs-
ferli sem listrýnir og skulu ekki
höfð fleiri orð hér um.