Morgunblaðið - 03.02.1999, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 3. FEBRÚAR 1999
UMRÆÐAN/PROFKJOR
MORGUNBLAÐIÐ
Hennar tími
er liðinn
Sumir hafa viljað finna tengsl á milli Sól-
borgar á Svalbarði og Solveigar á Miklabæ
er var á dögum rúmri öld fyrr. Báðar jyrir-
fóru þær sér og báðar gengu þær aftur.
Jk ramótahvellurinn í
/% Sjónvarpinu virðist
/ % liðinn hjá, a.m.k.
ætla ekki að verða
JLi'rekari eftirmál
vegna Dómsdags, myndar Egils
Eðvarðssonar um Sólborgar-
málið. Ýmsir hafa haft samband
við undirritaðan og viljað miðla
af fróðleik sínum um þetta
ógæfulega mál. Nokkrar við-
bætur og leiðréttingar hafa
komið fram sem sjálfsagt er að
koma að en einnig hefur þjóð-
arsálin bært örlítið á sér og
bætt við sögusögnum og slúðri
er spratt í kjölfar málsins á sín-
um tíma. Það er annars merki-
legt hvað lítið virðist hafa verið
fjallað um Sól-
VIÐHORF borgarmál
----- lengi frameftir
EÍUr Havar öldinni og ekki
Sigurjonsson er mjjjnSt á
það í Öldinni
sem leið 1861-1900. Bendir það
til að málið hafí ekki vakið
mikla athygli. Nema ritstjórum
„Aldarinnar" hafi sést yfír það
eða ekki talið það ómaksins
virði. Var mér bent á að Þórar-
inn Grímsson Víkingur hafi
fyrstur rifjað upp málið í bók
sinni Mannamál er út kom 1957.
Einn viðmælandi minn sem
ólst upp í Þistilfirði sagðist
aldrei hafa heyrt á Sólborgar-
mál minnst þá hann var að alast
upp. Sagnfræðingurinn Guðjón
Friðriksson, sem rannsakað
hefur öðrum mönnum betur lífs-
sögu Einars Benediktssonar,
segir fáa hafa minnst á Sólborg-
armál í sín eyru og engan gefið í
skyn atburðarásina sem lögð er
til í Dómsdegi. Eiríkur Krist-
jánsson bóndi á Borgum í Þistil-
firði hefur aðra sögu að segja og
segist hafa heyrt talað um Sól-
borgarmál á þeim nótum sem
Dómsdagur sagði frá. Hann
segir afa sinn hafa farið illa út
úr jarðakaupum við Júlíus Sig-
urðsson, mág Einars, árið 1905.
Var að sögn Eiríks talið fullvíst
að Einar hefði staðið á bakvið
þau viðskipti enda um að ræða
jarðir í Þistilfirði sem Einar
keypti nokkrum dögum eftir að
Sólborg fyrirfór sér. Þessi við-
skipti Einars eru til skjalfest og
kaupsamningur dagsettur á
Raufarhöfn 23. janúar 1893.
Voru þetta jarðimar Borgir,
Kollavík og Kollavíkursel í Þis-
tilfirði. Sendi Eiríkur mér ljós-
rit af kaupsamningunum, máli
sínu til staðfestingar. Telur
hann að bein tengsl séu á milli
framgöngu Einars í Sólborgar-
máli og jarðakaupanna.
Guðjón Friðriksson vill eyða
öllum meintum tengslum jarða-
kaupa Einars við Sólborgarmál.
Einar Benediktsson hafi ávallt
staðið í viðskiptum og jarða-
kaupin sjálfsagt löngu ákveðin
áður en hann lagði upp í Þistil-
fjarðartúrinn. Megi telja líklegt
að Einar hafi þarna verið að
versla í umboði föður síns og
þannig hafi jarðirnar síðar kom-
ist í eigu Júlíusar úr dánarbúi
Benedikts Sveinssonar. Einar
var enda lengi í túmum og rétt-
aði í fleiri málum áður en hann
snéri aftur heim til Héðins-
höfða. Jarðakaupin eru samt til
marks um að Einar hefur ekki
verið með öllu banginn og hald-
ið sínu striki þrátt fyrir harm-
leikinn á Svalbarði.
Handritshöfundurinn og leik-
stjórinn Egill Eðvarðsson valdi
þann kost að blanda sér ekki í
umræðurnar um myndina. Væri
samt fróðlegt að vita hvort hann
hafi heyrt orðróm um þá at-
burðarás sem hann lýsir eða
hvort hún sé alfarið hans hugar-
smíð. Kannski má það einu
gilda. Egill kaus að láta verkið
tala og þagði sjálfur meðan
þjóðin blés. Svo er það búið.
Tími jólamyndarinnar er liðinn.
Einhverjir hafa spurt hvað
orðið hafi um Arnínu, dóttur
Sólborgar, þá er var á fjórða ári
er móðir hennar lést. Hún mun
hafa komist til fullorðinsára,
sest að í Eyjafirði og átt þar af-
komendur. Sólborg mun því
vera lang- eða langa-langamma
einhverra sem nú eru uppi. Sig-
urjón bróðir Sólborgar kynntist
konu í hegningarhúsinu við
Skólavörðustíg. Rannveig hét
hún og hafði verið dæmd fyrir
að bera út barn sitt. Sigurjón og
Rannveig tóku saman og bjuggu
alla tíð á Raufarhöfn. I grein er
Sveinn Valdimar Jónasson og
Vigdís Sigurðardóttir skrifa í
Morgunblaðið laugardaginn 30.
janúar er sagt að Sigurjón og
Rannveig hafi átt dóttur saman
er lést á níunda ári. Var til þess
tekið hversu barngóð þau voru.
Sumir hafa viljað finna tengsl
á milli Sólborgar á Svalbarði og
Solveigar á Miklabæ er var á
dögum rúmri öld fyrr. Nöfn
þeirra hafa svipaða hljóman.
Báðar fyrirfóru þær sér og báð-
ar gengu þær aftur en svo mun
einnig um fleiri. Einar Bene-
diktsson orti um Miklabæjar-
Solveigu og séra Odd og gekk
svo á vit örlaganna á Svalbarði í
Þistilfirði fáum árum síðar.
Miklabæjar-Solveig kom fram á
miðilsfundi á fjórða áratug
þessarar aldar er varð til þess
að Skagfirðingar grófu loks bein
hennar í vígðri mold í Glaum-
bæjarkirkjugarði. í Langnes-
ingasögu er út kom á síðasta ári
er þess getið að mikið hafi verið
lagt í líkklæði Sólborgar og
bamsins. Þykir það benda til
þess að útfór hennar hafi verið
með formlegri hætti en gefið
heíúr verið í skyn til þessa. Sól-
borg hafi jafnvel strax verið
greftruð í kirkjugarðinum á
Svalbarði en ekki lent innan
garðsins þegar hann var síðar
stækkaður eins og oftast hefur
verið álitið.
Merkilegt við þetta mál er að
þó ekki séu iiðin nema rúm 100
ár, hefur þegar skapast svig-
rúm fyrir getgátur og sögu-
sagnir. Alþýðusagan er fljótari
að sveipast gleymsku og dulúð
en embættismannasagan ís-
lenska sem til skamms tíma
hefur verið hin eina Islands-
saga. Þarna slær sögunum
saman í heimsborgaranum og
embættismanninum Einari
Benediktssyni annars vegar og
alþýðustúlkunni ógæfusömu úr
Þistilfirði hins vegar. Hennar
tími var skammur og er löngu
liðinn.
Sterkari saman
í ÞAU þrjú ár er
ég hef setið á Alþingi
hef ég orðið vitni að því
hvernig sundurlyndis-
fjandinn sem lengi hef-
ur þjakað rinstrihreyf-
inguna á Islandi hefur
smám saman þokað
fyrir hinu sem samein-
ar hana. Okkur er að
verða æ ljósara að við
erum sterkari saman.
Kjör ellilíeyrisþega
og öryrkja hafa rýrnað
í góðærinu; staða
þeirra í samfélaginu
hefur versnað. Ríkis-
stjómin lofaði að vísu
að bæta hag þeirra og
veita þeim ekki lakari úrlausn en þá
mola er hrotið hafa til almennra
launþega. Þetta loforð sveik hún að
sjálfsögðu. Ef okkur finnst að þessir
hópar þjóðfélagsins verðskuldi
mannsæmandi tilveru þarf að bæta
hag þeirra verulega. Til þess að
koma þessu réttlætismáli fram er-
um við sterkari saman.
Á þessum góðæris-
tímum er heilbrigðis-
kerfið komið að fótum
fram. Kostnaðarhlut-
deild sjúklinga hefur
smám saman læðst upp
í þær stærðir að þeir
sem höllustum fæti
standa veigra sér orðið
við því að leita læknis
vegna kostnaðar. Fyrir
bammargar láglauna-
fjölskyldur ríður pensi-
línkúr vegna eyrnabólgu
þess yngsta, eða smá-
rannsókn á þeim elsta,
fjárhag fjölskyldunnar á
slig. Tannlæknakostnað-
ur þurrkar út sumar-
leyfi næstu ára. Þessu þurfum við og
þessu ætlum við að breyta. Til þess
verks eram við að sterkari saman.
Á hátíðastundum hafa ráðamenn
uppi hástemmt tal um gildi mennt-
unar og hver nauðsyn sé að við jöfn-
umst á því sviði á við hina bestu.
Nöturlegur raunveruleikinn nú í
góðærinu við lok 20. aldar er sá að
jafnrétti til náms er að hverfa.
Kostnaður við nám í framhaldsskóla
er orðinn slíkur að láglaunafólk á
orðið í umtalsverðum erfiðleikum
með að kljúfa hann og hann hækkar
stöðugt. I grunnskólum standa illa
launaðir kennarar orðið í skæru-
Hluti þjóðarinnar, segir
Sigríður Jóhannesdótt-
ir, er læstur inni í víta-
hring lágra launa,
húsnæðiseklu og hárra
vaxta.
hernaði við sveitarfélög til þess að
reyna að knýja fram nauðsynlegar
úrbætur, ekki bara á launum heldur
vinnuaðstöðu allri. Það er knýjandi
nauðsyn nú á nýrri öld að búa þann
veg að menntamálum að við séum
samkeppnisfærir við nágrannaþjóð-
ir. Til þess að takast á við þann
vanda erum við sterkari saman.
Sigríður
Jóhannesdóttir
Á DÖGUNUM var
haldinn fundur í Há-
skólabíói þar sem fund-
arefnið var verndun há-
lendisins. Fundur þessi
var afar fjölsóttur og
ekkert nema gott um
það að segja. Mér þótti
þó miður, að talsmönn-
um Landsvirkjunar
hefði verið neitað um
innlegg í fundinn. Það
er svo að Landsvirkjun
er helsti aðili fram-
kvæmda á hálendinu og
til þess að sem flestum
sjónarmiðum sé til skila
haldið, er nauðsynlegt
að sjónarmið Lands-
virkjunar heyrist á slík-
um fundi. Fundir um álitamál eru
síður markvissir, ef skoðanir sem
fram koma eru einhliða og komið í
veg fyrir að skoðanir andstæðar
skoðunum fundarboðenda fái að
heyrast. Nóg um það.
Af mótmælasvelti
í kjölfar fundarins birtust viðtöl í
ljósvakamiðlum við ýmsa sem fund-
inn sátu og til málanna lögðu. Meðal
þeiiTa vora tvær ungar stúlkur sem
sögðu frá því í sjónvarpi að þær
hygðust ekki neyta matar um jólahá-
tíðimar og mótmæla
virkjunum á hálendi Is-
lands með tiltækinu.
Fáum dögum síðar sátu
þessar stúlkur fyiir
svöram í morgunút-
varpi Rásar 2. Þar stað-
festu stúlkurnar, sem
nema heimspeki við Há-
skóla íslands, að þær
hygðust ekki neyta
matar um hátíðimar,
utan að þær ætluðu að
di-ekka grænmetis-
seyði. Síðar kom í við-
talinu, að önnur þeirra
sagði á þessa leið: „Is-
lendingar í dag láta ekki
bjóða sér að vinna í
verksmiðjum.“ Mer
varð afar hverft við. Er það svo að Is-
lendingar vinni ekki lengur í verk-
smiðjum, við framleiðslu á útflutn-
ingsvörum og við framleiðslu á vör-
um á innlendan markað? Eru fisk-
vinnslustöðvar landsins, kjötvinnslu-
stöðvar landsins, bakarí, kexsmiðjur,
málningarverksmiðjur, Isal, græn-
metisverksmiðjur, (gróðurhús), Kísil-
iðjan og svo mætti lengi áfram telja,
ekki lengur mönnuð íslendingum.
Auðvitað er það ekki svo. Það sem
skilja mátti af orðum stúlkunnar var
að fólk léti ekki bjóða sér að vinna
svo ómerkileg störf sem verksmiðju-
störf. Það kann að vera, að þessar
ungu stúlkur telji störf í verksmiðj-
um við framleiðslu öðrum störfum
ómerkilegri. Öllum ætti að vera ljóst
að ef ekki fæst fólk til að vinna við
framleiðslu á Islandi, þá verður eng-
inn Háskóli og hvorki heimspeki né
önnur fræði kennd. I orðum
Því fer hins vegar
fjarri, að ekkert megi
framkvæma, segir Sig-
björn Gunnarsson, eða
gera til að búa núlif-
andi og eftirkomendum
betri afkomu.
stúlkunnar fólst dæmalaus hroki að
mínu mati. Öll störf era mikilvæg og
merkileg. Samfélagið er ein keðja
sem ekki má rofna. Fari hirðumenn
sorps í verkfall, lamast samfélagið á
skömmum tíma, einkum og sér í lagi í
þéttbýli. Verði afli ekki sóttur verða
áfóllin mikil. Fari verkafólk í gróður-
húsum landsins í verkfall fá stúlkurn-
ar sem ætla að drekka grænmetis-
seyði um hátíðarnar úti í Háskóla
ekkert seyði, a.m.k. ekki af grænmeti
ræktuðu á Islandi. Verði orkuverin
tekin úr sambandi fá stúlkurnar
heldur ekkert seyði, þar sem gróður-
húsin þurfa orku til sinnar fram-
leiðslu. Þannig mætti áfram telja.
Lífið í landinu
Sigbjörn
Gunnarsson
Forgangsröðun
í þágu unga fólksins
„MESTI og besti
auður hvers lands er
fólkið sjálft, sem lifir
þar, hugsar og starfar,
og hver, sem stuðlar til
þess, að fólk flytji sig
burt úr jafn lítt byggðu
landi sem Island er,
vinnur þjóðinni tjón,...“
Þessi orð Einars Bene-
diktssonar skálds hafa
sjaldan átt betur við en
nú í aðdraganda nýrrar
aldar. Hugvitið, mennt-
unin og mannauðurinn
mun ráða úrslitum um
við hvaða skilyrði ís-
lendingar búa í framtíð-
inni.
Dýrmætasta auðlindin
Skylda okkar er að tryggja börn-
um okkar bestu menntun sem völ er
á. Margt bendir til að Islendingar
séu að dragast aftur úr öðrum þjóð-
um. Við verðum að laga okkur að
breyttri heimsmynd og læra af
reynslu annarra þjóða.
Við erum alltof föst í þeim hugsun-
arhætti að auðlindirnar;
fiskurinn, fallvötnin og
jarðhitinn tryggi okkur
bjarta og góða framtíð.
Auðvitað eigum við að
nýta þessar auðlindir á
skynsamlegan hátt og
betur en við höfum gert
hingað til. En auðlind-
irnar eru fleiri en fisk-
urinn í sjónum og orkan
í fallvötnunum. Dýr-
mætasta auðlindin er
hvorki í hafinu né fall-
vötnunum, heldur í okk-
ur sjálfum og þá sér-
staklega unga fólkinu.
Nýtum mannauðinn
Menntastefna ríkisstjórnarinnar er
röng. Á sama tíma og framfarasinn-
aðar þjóðir treysta á menntun, rann-
sóknir og hugvit til að viðhalda og
bæta lífskjör, vanrækjum við íslend-
ingai' sömu greinar. Þær þjóðir sem
við berum okkur helst saman við
verja mun hærri fjárhæðum en við,
sem hlutfalli af þjóðarframleiðslu, til
menntamála. Ef haldið er áfram á
sömu braut þá nýtum við illa þann
mikla mannauð sem í íslensku þjóð-
inni býr. Aldursskipting þjóðarinnar
sýnir að íslendingar era ein yngsta
Dýrmætasta auðlindin
er hvorki í hafínu né
fallvötnunum, segir
Magnús Jón Arnason,
heldur í okkur sjálfum
og þá sérstaklega unga
fólkinu.
þjóðin í hinum vestræna heimi.
Möguleikar okkar til að skapa þjóðfé-
lag framfara og jöfnuðar á næstu öld
era fólgnir í að nýta þann mannauð
sem býr í æsku landsins.
Eflum skólana
Við lifum á breytingatímum.
Tækniþróun er ör og ekkert lát á
henni. Skólarnir, allt frá leikskólum
Magnús Jón
Árnason