Morgunblaðið - 09.02.1999, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
PRIÐJUDAGUR 9. FEBRÚAR 1999 31
Ljóð takast
á loft
^Morgunblaðið/Árni Sæberg
ÞÓREY Sigþórsdóttir, Hulda, býður Hinriki Ólafssyni, Tómasi,
ljóð til lestrar í háloftum.
LEIKLIST
Kaffileikhúsið og
Fljúgandi fiskar
HÓTEL HEKLA
Höfundar: Anton Helgi Jónsson og
Linda Vilhjálmsdóttir. Ljóðskáld:
Anton Helgi Jónsson, Birgir Svan
Símonarson, Bragi Ólafsson, Didda,
Elísabet Jökulsdóttir, Geirlaugur
Magnússon, Kristín Ómarsdóttir,
Linda Vilhjálmsdóttir, Sjón, Sigfús
Daðason, Steinunn Sigurðardóttir og
Tómas Guðmundsson. Leikstjóri: Hlín
Agnarsdóttir. Leikmynd og búning-
ar: Áslaug Leifsdóttir. Ljósahönnun:
Ævar Gunnarsson. Hljóð: Páll Sveinn
Guðmundsson. Leikarar: Hinrik
Ólafsson og Þórey Sigþórsdóttir.
Sunnudagur 7. febrúar.
LJÓÐ og leikrit geta tengst á
marga vegu. Ljóðræna er ríkjandi
í mörgum leikverkum og hluti
sumra þeirra á stundum ljóð sem
skrifuð eru inn í textann til að
túlka tilfinningar persónanna.
Gott dæmi um hið síðarnefnda er
Súkkulaði handa Silju eftir Nínu
Björk Amadóttur. I leikriti um
ævi ljóðskálds er tilvalið að velja
úr ljóðum hans þau sem höfundi
finnst opinbera hans innri mann.
Svo eru beinir ljóðaleikir og svo
verk sem nota bundið mál í
ákveðnum tilgangi.
I Hótel Heklu gegna ljóðin svip-
uðu hlutverki og aríur í óperum -
á ákveðnu augnabliki stöðvast at-
burðarásin og persónurnar flytja
ljóð af munni fram, ljóð sem virð-
ast á óræðan hátt túlka tilfinning-
ar þeirra. Efnistökin eru að því
leyti nýstárleg að valin eru ljóð
eftir ýmsa höfunda sem þykja eiga
við aðstæður hverju sinni.
Það skringilegasta og skemmti-
legasta við verkið er einmitt þessi
aðferð höfundanna. Með því að
velja sjálfstæð ljóð sem hafa birst
áður og eru eftir ólíka höfunda er
stungið inn í verund leiktextans
sjálfstæðum heimsmyndum sem
snúast eins og tungl kringum
reikistjörnu; hluti af verkinu en
samt sjálfstæðar einingar sem
BÆKLR
Þjúðlegur fróðleikur
ÁRNESINGUR V
Útg.: Sögufélag Árnesinga
1998, 271 bls.
ÁRNESINGUR er rit Sögufé-
lagsins og kemur út annað hvert
ár að jafnaði. Þau fjögur hefti, sem
komin voru út á undan þessu, voru
efnismikil og vönduð og aufúsu-
gestur þeim sem þetta ritar. Ekki
er þetta hefti, hið fimmta í röðinni,
hinum fyrri lakari, föðurbetrung-
ur má það fremur kallast. Enginn
er skráður ritstjóri eða ritnefnd
þessarar ritraðar. Virðist stjórn
Sögufélagsins hafa allan veg og
vanda af því, og þá eðlilegast að
líta á formanninn, Björn Pálsson,
sem ritstjóra, enda ritar hann að-
fararorð.
Rit þetta skiptist í tólf mislanga
efnisþætti og eru höfundar þeirra
einum færri. Þá er í bókarlok
nafnaskrá fyrir Árnesing I-V og
loks er gerð grein fyrir höfundum
ásamt mynd af þeim og er það góð-
ur siður. Tveir höfundanna eru nú
látnir, Gunnar Markússon og Ólaf-
ur Briem.
Fyrsta ritgerðin (Hruni. Um
lúta eigin forsendum. Þó að ljóðin
eigi að nokkru leyti við aðstæð-
urnar í verkinu er án undantekn-
inga einnig farið út í aðra sálma. Á
yfirborðinu er söguþráðurinn ein-
faldur en á hann er brugðið ótal
lykkjum sem gera hann athyglis-
verðari.
Ljóð em gjarnan flutt á upphaf-
inn máta og í verkinu er gert
stólpagrín af hefðbundnum ljóða-
flutningi er Hulda er látin fara
með upphaf Hótel Jarðar eftir
Tómas Guðmundsson; ekki er
grínið bitlausara þegar söngurinn
tekur við. Þarna eru skilin skörp
milli hins hefðbundna og upphafna
og þeirrar aðferðar að flytja ljóðin
við hversdagslegar aðstæður, sem
sjónvarpsáhorfendur hafa fengið
nasasjón af undanfarið.
En það er samt enn töluverður
munur á þessum nýja flutnings-
máta og annarri textaframsögn
leikaranna. Það fer ekki á milli
mála þegar leikararnir setja sig í
stellingar og ljóðin takast á loft.
Við flutning verksins er annars
töluverður munur hafður á fram-
sagnarstíl eftir því hvort lýst er
formföstum samskiptum flugliða
og farþega, herbergisþjóna og
hótelgesta eða þegar hitnar í kol-
unum og persónurnar sleppa fram
af sér beislinu. Þessi víði fram-
sagnarskali - allt frá ským og
hægu tungutaki ljóðanna til
hraðmælts rifrildis á götumáli -
kemur á vissan hátt í veg fyrir að
textinn verði heildstæður. Þegar
verkið var flutt á sænsku í Nor-
ræna húsinu fyrir rúmu einu og
hálfu ári var textaframburðurinn
hægari og stílhreinni. Kannski var
það vegna þess að leikaramir
studdust við handrit og fluttu
textann á erlendri tungu, en heild-
aráhrifin voru magnaðri.
Ný hljóðmynd setti mark sitt á
sýninguna en hljóðið var í upphafi
aðeins of hátt stillt. Sýningin var
kunnáttusamlega lýst en lítil loft-
hæð og óvenju viðáttumikið leik-
rými kröfðust of mikils af tak-
mörkuðum ljósabúnaði. Sviðs-
myndin er einföld og blátt áfram
mikilvægi staðarins fyrir sam-
göngur, völd og kirkjulegt starf á
þjóðveldisöld), er rituð af Helga
Þorlákssyni sagnfræðingi og er
hún sýnu lengst (63 bls.). Höfund-
ur veltir því fyrir sér hvers vegna
Haukdælinn Þoi-valdur Gissurar-
son hafi flutt sig frá ættaróðalinu
Haukadal og sett bú í Hmna undir
lok tólftu aldar. Hrani var þó mun
minni undir bú. Tilgáta hans er á
þá leið að Hmni hafi legið mun
betur við samgöngum og því lík-
legri til að verða héraðsmiðstöð en
Haukadalur. Þetta var höfuðatriði
fyrir þann sem vUdi ná völdum í
héraði og halda þeim á róstusöm-
um tímum. Meginefni ritgerðar-
innar er síðan að kanna hverjar
voru helstu samgönguleiðir um
Hruna. Er það mikil rannsókn og
ítarleg og hefur höfundur bersýni-
lega lagt í hana mikla vinnu, heim-
ildakönnun, skoðanir á staðháttum
og notið fræðslu heimamanna.
Rannsókn hans er hliðstæð þeirri,
er hann áður hafði gert um Odda-
verja og Oddastað og birtist í sér-
stakri bók. Seinni hluti ritgerðar-
innar fjallar svo um sögu Hrana og
kemur þar sitthvað athyglisvert í
ljós.
Önnur ritgerð er eftir Gunnar
Markússon og segir þar frá Hjalla í
en búningar Huldu og gervi bera
vott um einstakan stíl og hug-
myndaflug. Frammistaða Þóreyj-
ar Sigþórsdóttur er líka einstök í
gjöfulu hlutverki flugfreyjunnar
útsmognu enda leika höfundarnir
sér að þeim ótal möguleikum sem
persónan gefur. Hinrik Ólafsson
skóp einarðlega hinn snakilla
Tómas og sýnir nokkur tilþrif í
Ölfusi, jörðinni, kirkjustaðnum og
prestsetrinu.
Skúli Helgason ritar greinina
Kirkjusmiðurinn norðlenski Bjami
Jónsson. Bjarni þessi var fæddur í
Austur-Húnavatnssýslu árið 1810,
af eyfirskum ættum, en dvaldist öll
manndómsár sín, sem þó urðu ekki
mörg, syðra lengst af f Árnessýslu.
Hann andaðist árið 1856. Bjami
þessi þótti listasmiður og em hér
myndir af nokkmm smíðisgripum
hans. Þekktastur var hann þó sem
kirkjusmiður. „Á einum áratug frá
1845-1855 smíðaði hann að meira
og minna leyti átta kirkjur í Ámes-
og Rangárvallasýslum“, auk ann-
arra húsa. Búrfellskirku í Gríms-
nesi smíðaði hann 1845. „Hún
stendur enn í dag lítið breytt og er
elsta kirkjan í Árnessýslu".
Þá era hér tvær greinar um séra
Valdimar Briem á Stóra-Núpi,
sálmaskáldið alkunna. Sú fyrri er
ræða sem Steinþór Gestsson flutti
á samkomu f Stóra-Núpskirkju sem
efnt var til 21. júní 1988, til minn-
ingar um séra Valdimar Briem,
vígslubiskup og sálmaskáld. Það er
einkar hugnæm og góð frásögn.
Hin greinin er löng og vönduð rit-
gerð eftir sonarson skáldsins, Ólaf
Briem menntaskólakennara. Hún
nefnist Ljóðagerð Valdimars
gamanleik. Sýningin ber hand-
bragði Hlínar Agnarsdóttur fag-
urt vitni hvað leiklausnir, hraða og
snerpu varðar. Aftur á móti hefur
ekki tekist nógu vel að endurvekja
þann ferskleika og kæmleysislega
öryggi sem einkenndi forsýningu
verksins.
Sveinn Haraldsson
Briem. Þrjár stuttar greinar koma
hér á eftir, er segja frá fjár-
mennsku á harðindavori (Jón
Karlsson), smalamennsku, rúningi
og útbúnaði fjallmanns fyrir 1940
(Kristrún Matthíasdóttir).
Enn er hér ein sagnfræðileg rit-
gerð eftir Sigurð Pétursson dósent.
Hún ber heitið Brynjólfur biskup
og fólkið frá Bræðratungu. Er það
hin fróðlegasta ritgerð. Stutt grein
eftir Ásdísi Egilsdóttur dósent
nefnist Jarteinir Þorláks helga
Þórhallssonar. Upphaf Skálholts er
skemmtileg hugleiðing og tilgátur
Gunnars Karlssonai' prófessors.
Loks er svo ritgerðin Branna-
Brynki. Saga af sunnlenskum
vatnsleitarmanni. Páll Lýðsson,
sagnfræðingur og bóndi í Litlu-
Sandvík, rekur þar æviferil þessa
merkilega manns, sem átti hrakn-
ingasama og erfiða ævi, en var
gæddur þeim fágæta hæfileika að
geta fundið neysluvatn í jörðu
niðri, þó að öðram yrði það ofraun.
Brást varla að óhætt var að gera
brunn þar sem hann sagði til.
Eins og sjá má af framangreindu
er þetta rit einkar efnismikið og
hið fróðlegasta. Það er jafnframt
hið prýðilegasta að öllum búnaði.
Sigurjón Björnsson
Tvær sónötur
á háskólatón-
leikum
HÁSKÓLATÓNLEIKAR verða í
Norræna húsinu á morgun, mið-
vikudag, kl. 12.30. Þá lejka Hall-
fiíður Ólafsdótt-
ir flautuleikari
og Miklós Dal-
may píanóleikari
Sónötu í E-dúr
BWV 1035 fyrir
flautu og fylgi-
rödd eftir Jo-
hann Sebastian
Bach og Sónötu
fyrir flautu og
píanó eftir
Francis Pou-
lenc.
Hallfríður
Ólafsdóttir hef-
ur starfað við
flautuleik í
Reykjavík frá
árinu 1992, er
hún kom heim
frá námi erlend-
is. Hún hefur
starfað með
ýmsum hópum, þ.á m. Camerarct-
ica, haldið einleikstónleika og leikið
einleik með Sinfóníuhljómsveit Is-
lands. Hallfríður er fastráðin
flautu- og piccolóleikari við Sinfón-
íuhljómsveit Islands.
Miklós Dalmay er Ungverji en
hefur búið hér á landi frá haustinu
1994. Hann hlaut TónVakaverð-
laun Ríkisútvarpsins árið 1996.
Miklós hefur leikið einleik með
Sinfóníuhljómsveit Islands og bæði
haldið einleikstónleika og leikið
kammertónlist.
Verð aðgöngumiða er 400 kr.
Ókeypis er fyrir handhafa stúd-
entaskírteina. ■
---------------
Fyrirlestur um
Marcel Proust
PÉTUR Gunnarsson heldur fyrir-
lestur um Marcel Proust í salar-
kynnum Alliance Frangaise, Aust-
urstræti 3, mið-
vikudaginn 10.
febrúai- kl.
20.30.
Verk Marcel
Proust, í Leit að
glötuðum tíma,
er stórvirki í
heimsbókmennt-
unum. I desem-
ber sl. kom bók-
in út í íslenskri þýðingu Péturs
Gunnarssonar.
Pétur mun tala á frönsku og ís-
lensku.
------*-♦-♦----
Sárabætur
Bainbridg*e
BRESKI rithöfundurinn Beryl Ba-
inbridge var á fimmtudag útnefnd
sem höfundur ársins af bókaútgef-
endum, bóksölum og gagni’ýnend-
um. Fær Bainbridge verðlaunin
fyrir skáldsögu sína Master Ge-
orgie en þau voru afhent við hátíð-
lega athöfn á Hilton-hótelinu í
London. Þykir þessi heiður nokkur
sárabót fyrir Bainbridge sem varð
af Booker-verðlaununum, sem af-
hent voru í fyrrahaust, en þar hafði
hún einnig þótt afar sigurstrangleg.
„Ég er himinlifandi fyrir hennar
hönd,“ sagði Robin Baird-Smith,
útgefandi Bainbridge. „Þrátt fyrir
að hún hafi oft orðið fyrir sáram
vonbrigðum vegna Booker-verð-
launanna er hún einfaldlega frábær
atvinnumaður í þessu fagi, og hefur
ávallt haldið sínu striki.“
Það var hins vegar ljóðabók Teds
Hughes heitins, Birthday Letters,
sem var valin besta bók síðasta árs
og jafnframt hlaut írska skáldkon-
an Maeve Binchy sérstök verðlaun
fyrir ævistörf sín á sviði ritlistar-
innar.
--------------
Fróðleikur úr Arnesþingi
Hallfríður
Ólafsdóttir
flautuleikari.
Miklós
Dalmay
píanóleikari.
Marcel
Proust