Morgunblaðið - 09.02.1999, Blaðsíða 46

- '*46 ÞRIÐJUDAGUR 9. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
HESTAR
„KAFFISTOFURNAR" verða stöðugt veglegri. Kristinn Már Þorkelsson telur
ekki eftir sér vinnustundirnar við innréttingamar í kaffistofunni. Hefur hann
smíðað vandaðan skenk úr rekaviði og klætt hann með selskinni að framan, flott
skal það vera.
BOXIN eni vinsælust um þessar mundir en þó eru skiptar skoðanir um hversu mikið eigi að loka
framhlið þeirra. Meðfylgjandi mynd er tekin í húsi þar sem hluti framhliðar er opinn en eigendur
hyggjast að fenginni reynslu selja grindur á lömum beggja vegna rennihurðanna svo loka megi
framhliðinni alveg.
Stórstígar framfarir í gerð hesthúsa
Básar og
jötur á
hverfanda
hveli
Mikil framþróun hefur átt sér stað í gerð
hesthúsa á Islandi undanfarna tvo áratugi.
Stöðugt virðist meira lagt í aðbúnað hrossa
og manna í hesthúsunum og verulega hef-
ur verið sveigt frá hinu hefðbundna. Valdi-
mar Kristinsson brá sér í nokkur hús og
kynnti sér helstu breytingarnar.
Morgunblaðið/Valdimar Kristinsson
HEYNET að erlendri fyrirmynd koma í stað hefðbundinna jatna en
þau skila betri nýtingu á heyinu auk þess sem hrossin eru lengur að
éta. Fóðurbæti er þá hægt að gefa í lausum plaststömpum en einnig er
hægt að skrúfa þá fasta.
SÚ VAR tíðin að hönnun
hesthúsa þótti því betri
sem hver fermetri eða
jafnvel rúmmetri var betur
nýttur. Undantekning frá
þessu voru hesthús Fáks sem þóttu
með því besta á sjöunda ártugnum.
Tveggja hesta safnstíur með jötum
og breiðum fóðurgangi eftir miðju
húsi og innangengt í stórar hlöður.
Básar voru lengi vel allsráðandi í inn-
réttingum þótt stíur hafi alltaf verið
innan um og ekkert hesthús var án
jatna. En það var nýtnin eða ölln
heldur þrengslin sem voru áberandi
Sá þessum tíma. Algengt byggingar-
efni var kassafjalir og oftar en ekki
voru hesthús byggð að hluta úr köss-
um utan af Moskovitch-bflum. Það
sem í dag þykir sjálfsagt og eðlilegt
var á þessum tíma munaður og flott-
heit. Brynningartæki voru til dæmis í
fáum húsum og gúmmímottur undir
hrossin sjaldséð fvrirbæri. Allt bygg-
ingarefnið var mjög fjölbi’eytt og dró
mjög dám af því hvernig hver og einn
gat reddað sér fyrir lítið eða ekkert.
A níunda ái’atugnum voru innrétt-
ingar orðnar með mjög hefðbundnum
hætti. Yfirleitt úr járni eða blikki.
j*. Milligerði hvort sem um var að ræða
bása eða stíur úr tveggja tomma gal-
vaniseruðum rörum. Jötur úr blikki
og allt hvað öðru líkt sama hver
framleiðandinn var. A þessum áratug
sóttu stíurnar verulega á og mikið
var um vélgengar safnstíur þar sem
undirlaginu var haldið þurru með því
að bera mikið af spæni á það.
? Mikil framþróun átti sér stað á
þessum árum. Samfara aukinni vel-
megun og hinu að stöðugt bættust
fleiri hátekju- eða efnamenn í raðir
hestamanna var farið að leggja
meira í hesthúsin. Kaffistofumar
stækkuðu og sömuleiðis íýmið fyrir
hrossin. Þá þótti það orðið sjálfsagt
að hafa eitthvert rými í hverju hest-
húsi til að kemba, leggja á eða járna.
Áður lögðu menn á utandyra, járn-
uðu í stíum eða jafnvel básum og
hefðu menn kaffi með sér voru því
gerð skil í hlöðunni eða í bílnum.
Upp úr 1990 byggði Agnar Nor-
land frá Hindisvík nýtt og glæsilegt
hesthús í Mosfellsbæ. í húsinu eru
fjórar stíuraðir og tveir breiðir fóð-
urgangur en engar jötur og hrossun-
um er gefið á gólf fóðurgangsins.
Húsið þótti nýstárlegt og voru mörg
hesthús innréttuð á þennan hátt
næstu árin á eftir. Kosturinn við
þessa innréttingu er sá helstur að
mjög fljótlegt og þægilegt er að gefa
hrossunum heyið. Gallarnir eru hins
vegar þeir að erfitt er að mismuna
hrossum í fóðurmagni og hrossin
geta teygt sig langt inn á fóðurgang-
inn og áreitt hross sem verið er að
meðhöndla á fóðurganginum. Þá hef-
ur aðeins borið á því að hross hafi
stokkið út úr stíunum og fest sig í
raufunum sem þau éta í gegnum.
Síðustu árin hafa svokölluð box
verið vinsælust en þau eru að er-
lendri fyrirmynd en líklega hefur
stóðhestastöðin verið fyi’sta hest-
húsið hér á landi sem innréttað er
með boxum. Þau hafa verið útfærð á
ýmsan máta eftir smekk hvers og
eins. Boxin eru timburklædd að neð-
an í ríflega eins metra hæð en að of-
an eru galvaniseraðir járnrimlar,
ýmist rör eða prófflar. Milligerðin
eru yfirleitt um það bil tveir metrar
á hæð en framhlið boxanna með
ýmsu móti. Allt frá því að vera lokuð
upp í tveggja metra hæð með timbri
að neðan en rimlum að ofan. Sumir
hafa steypt neðri hlutann á fram-
hliðunum en verið með timbur og
rimla klædda rennihurðum. Renni-
hurðir eru algengastar en einnig eru
hurðir hafðar á lömum og opnast
þær þá að sjálfsögðu út á fóðurgang-
inn. Með þessum innréttingamáta er
ýmist mokað daglega eða um vél-
gengar safnstíur að ræða.
Boxin vinsælust í dag
Boxin eru ýmist með eða án jatna
og þá gefið í gólfið eða í net eins og
færist mjög í vöxt. Jötur hafa verið
settar í horn boxanna og þá væntan-
lega úr blikki. Sitt sýnist hverjum
um að gefa hey í gólfið, þeir sem það
hafa reynt kunna því vel meðan
hrossin sóða ekki heyinu undir sig og
út um alla stíuna. Ef gefið er á gólfið
þarf heyið að vera mjög vel verkað
og lystugt, að öðrum kosti er hætt
við að hrossin róti því undir sig.
Einnig virðist það breytilegt hversu
mikið hrossin róta í heyi. Einstaka
hross rótar því út um allt þótt það sé
eitt í stíunni og heyið gott. Að gefa
hey í net er heldur tafsamara eins og
gefur að skilja en engin frágangssök
í minni húsum. Kosturinn við netið
er sá að heyið nýtist vel og hrossin
eru lengur að innbyrða það.
Einn aðalkostur boxanna er sá að
séu þau vel úr garði gerð er slysa-
hætta hverfandi, sérstaklega ef þau
eru vel lokuð á alla kanta. Mörgum
fmnst hins vegar afieitt að hafa
hrossin aflokuð í búri eða fangelsi
eins og sumir orða það. Flestum ber
þó saman um að sjálfsagt sé að hafa
milligerðin góð svo ekkert áreiti sé á
milli stía. Það eitt að hækka milli-
gerði það mikið að ekki sé möguleiki
á áflogum eykur verulega rólegheit-
in í hesthúsum. Með því að loka
framhliðum alveg með grindum er
alveg girt fyi’ir ófrið milli stía.
Eins hests stíur það
sem koma skal
Annað sem telst til framfai’a í
hönnun hesthúsa er að eins hests sti-
um fer mjög fjölgandi. Það er kunn-
ara en frá þurfi að segja oft getur
verið vandasamt að raða hrossum
saman í tveggja hesta stíur svo full-
kominn friður ríki. Fram að þessu
hafa eins hests stíur verið kallaðar
stóðhestastíur en í ríkari mæli hafa
menn fjölgað slíkum stíum án þess að
vera með stóðhesta í þeim. Hafa þá
uppáhaldshestar eða dýrir keppnis-
hestar gjarnan verið hafðir í þeim.
Vafalaust dreymir margan hesta-
manninn um hesthús eingöngu með
eins hests stíum en gera má ráð fyrir
að í framtíðinni verði mörg hús að
stærstum hluta þannig innréttuð.
Básarnir eru á hröðu undanhaldi og
heyrir það orðið til algerrar unda-
tekningar að ný hús séu með básum.
Kemur þar einkum tvennt til, hross
eru almennt orðin mun meðfærilegri
í dag en þau voru auk þess sem
straumhvörf hafa orðið í kunnáttu
manna í að meðhöndla erfið hross. Þá
munu eins hests stíur leysa básana af
hólmi ef menn eru með veik eða
slösuð hross sem þurfa ró og næði.
Framfarir hafa einnig orðið í undir-
lagi sem hrossin standa á. Það heyrir
nánast sögunni til að hross séu látin
standa á berum steini. Annaðhvort
era hross höfð á blöndu af spónum og
taði eins og áður er getið eða þá
gúmmímottum. Dekkjabanar voru
mjög vinsælir í eina tíð en eru nú sem
óðast að hverfa. Þá hafa drenmott-
urnar sem hleypa bleytu í gegnum sig
náð nokkrum vinsældum.
Eins og fram kom í hestaþætti
Morgunblaðsins nýlega er verið að
leggja lokahönd á reglugerð um
aðbúnað hrossa. Vert er að minna á
ákvæðið um rými fyrir hross í hest-
húsum. Þar segir að lágmarks flatar-
málsrými íyrir hvert fullorðið hross í
stíum sé 3 fermetrar. Hollt er hverj-
um sem ekki man málin á stíunum í
húsi sínu að taka nú fram málbandið
og mæla. Þótt stórstígai’ framfarir
hafi orðið í gerð hesthúsa og aðbúnaði
hrossanna um leið má fullyrða að víða
sé pottur brotinn. Dæmi eru til þess
að hesthúsum sem voru ætluð í skipu-
lagi fjrir fjögur hross hafí verið
breytt í tíu hesta hús og einnig má
víða sjá þrjú hross í stíu þar sem rými
er við hæfi íyrir tvö hross. Fróðlegt
verður að sjá hvort hestamenn endur-
skoða ekki fjöldann í húsum sínum í
Ijósi reglnanna og þá verðm’ ekki síð-
ur fróðlegt að fylgjast með hvernig
reglunum verður fylgt eftir.
Loftslag og kaffistofur
Að síðustu er að nefna loftræst-
ingu hesthúsa sem víða hefur verið
slæm en þar hafa margir hestamenn
gert bragarbót á. I áðurnefndri
reglugerð eru einnig getið um
hámörk ýmissa efna í andrúmslofti
hesthúsa. Er þar minnst á amm-
oníak, koltvísýring og brennisteins-
vetni. Fróðlegt væri fyrir hestamenn
að láta mæla þessi efni þegar loftið
er hvað verst í húsum þeirra og sjá
hvorum megin hryggjar þeir eru í
þessum efnum.
Ekki verðm- skilið við gerð hest-
húsa án þess að minnast á athvarf
hestamanna í hesthúsunum. Líklega
hefm’ mest breyting orðið þai’ á. Víða
má sjá „kaffistofur" þar sem mikið
hefur verið lagt í svo að vel fari um
mannskapinn. I sumum hesthúsum er
nánast um þokkalegar einstak-
lingsíbúðir að ræða. Dæmi er um að
aðstaða fólksins hafi verið helmingur
af grunnfleti hesthúss og síðan verið
innréttaðai’ tvær hæðir. Þar var öll
aðstaða hin besta, sturta og búnings-
herbergi og lengi vel voru áform um
að hafa saunabað þar. En algengast
er að um sé að ræða hóflega stór her-
bergi með borði og bekkjum eða stól-
um, lítill ísskápur er í mörgum kaffi-
stofum og svo er vaskm’ sjálfsagður.
Salemi eru óvíða en fer þó mjög fjölg-
andi. Hestamennskan er tímafrekt
áhugamál og því ekki óeðlilegt að þeir
sem eyða að heita má flestum eða öll-
um helgum frá desember og fram í
júni vilji hafa notalegt afdrep fyrir
sjálfa sig og gesti. Ekki er óalgengt
að menn séu tilbúnir að hneykslast
þegar mikið er í lagt og telja þetta
bruðl og flottræfilshátt. En vissulega
er notalegt að hafa huggulegt í kring-
um sig og þar ákveður hver fyrir sig
eftir efnum og ástæðum.