Morgunblaðið - 09.02.1999, Blaðsíða 44

'44 ÞRIÐJUDAGUR 9. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Rétt fiskveiðistjórnun
ÍRAFÁR hófst í
kjölfar dóms Hæsta-
réttar um rétt Valdi-
mars Jóhannessonar
til fískveiða. I raun ber
að fagna að lýðræðið
sé lifandi í landinu.
Eftirlit framkvæmda-
valds, löggjafarvalds
og dómsvalds hvert
með öðru er virkt.
Framkvæmda- og lög-
gjafarvaldið hafa brot-
. ið og mistúlkað stjórn-
arskrá landsins undan-
farin mörg misseri og
veitti ekki af að sparka
aðeins í kerfíð.
Hér skulu færð rök
fyrir því að rétta lausnin á hinu
mikla misrétti í útgerð sé að taka
upp persónukvótakerfi, samkvæmt
hugmyndum sem Pétur H. Blön-
dal, alþingismaður, hefur best mót-
að. Hann lagði þær fram sem til-
lögu til þingsályktunar. Auðlind-
inni skuli skipt bróðurlega milli
allra landsmanna á mjög einfaldan
hátt, með mikilli hagræðingu í fbr
með sér.
I fyrsta sinn í sögunni myndi al-
! menningur njóta arðs af sjávarauð-
lindinni á réttlátan hátt, og það svo
hressilega að á hverju ári fengi
hver fjölskylda arð sem um mun-
aði, svo mikil eru þessi verðmæti
sem fara nú til örfárra aðila, svo-
kallaðra sægreifa. Þessi verðmæti
renna meðal annars til útlanda í
stríðum straumum, til dæmis í
miklum fjárfestingum erlendis sem
stóru sjávarútvegsfyrirtækin ís-
lensku hafa stundað undanfarið.
Eitthvað verða þau að gera við
-c gróðann.
Þeir sem sökina eiga á núver-
andi flækju kvótastefnunnar eru
ríkisstjóm og Alþingi. Margir
þingmenn taka þetta
eðlilega til sín per-
sónulega, sem sannar
að þeir vita á sig sök-
ina, en eru ekki verri
menn en svo, að þeim
er verulega bragðið.
Þeir hafa leikið sér að
því að deila út verð-
mætum þjóðarinnar á
silfurfati til örfárra út-
valdra í yfírskyni hag-
ræðingar og skorts á
betri lausn. Hrikaleg
vandamál og ringul-
reið hafa skapast á
nánast öllum sviðum
fiskveiðistjómunar,
vegna óljósra reglna
um eignarhald.
Það ber að taka fram að okkar
ágætu stjórnmálamenn gerðu
þetta flestir ekki í eigin hagsmuna-
skyni, heldur af því að þeir era of
trúgjarnir. Fulltrúar útgerðarinn-
ar virðast hafa getað mótað hug
stjómmálamanna með hótunum
um efnahagslegar svaðilfarir fyrir
landið ef einhverju yrði breytt.
Hagsmunaaðilar útgerðarinnar
hafa verið duglegir að spinna rök
fyrir því að sægreifakerfíð sé eina
rétta kerfíð.
Stjórnmálamenn og reyndar
þjóðin öll hefur kokgleypt þessi
rök og hrærist í villukenningum úr
smiðju útgerðarinnar. Til dæmis
finnst Halldóri Ásgrímssyni utan-
ríkisráðheira og mótanda núver-
andi kvótastefnu að þeir einir, sem
eiga bát, eigi rétt á eignarhaldi í
fískinum. Hinir allir, fískverkafólk
í landi, sjómenn, að ógleymdu öllu
fólki öðra í landinu, eigi ekkert í
fiskinum og ættu raunar ekki að
skipta sér af þessu máli. Halldór
telur að ef kerfinu sé breytt, fyllist
sjórinn af smábátum. Útgerðar-
Kvóti
Tillagan gerir ráð fyrir
því að árlega fái hver
og einn sem búsettur
✓
er á Islandi, segir
Kristján Ingvarsson,
senda skriflega
heimild fyrir einum
hlut í auðlindinni.
menn hafa vafaiaust fagnað í laumi
að svona einfóld hræðslustefna hafí
dugað á velviljandi ráðamenn í
rúman áratug, sem sagt að allt færi
í þrot ef eitthvað breyttist. En nú
er öldin önnur.
Hugmyndin um persónukvóta er
gömul, en þar sem útgerðarmenn
lögðust strax eindregið á móti
henni, náði hún aldrei fram að
ganga. Pétur Blöndal hefur nú út-
fært þessa hugmynd svo vel að hún
gæti orðið grannur að nýju kerfí
óbreytt.
Tillaga Péturs gerir ráð fyrir því
að árlega fái hver og einn sem bú-
settur er á íslandi senda skriflega
heimild fyrir einum hlut í auðlind-
inni. Heimildin sé gefin út fýrir
veiðum í eitt ár í senn, þrjú ár fram
í tímann. Dreifmg á heimildum
þrjú ár fram í tímann er til að
skapa stöðugleika í kerfmu. Þessi
heimild frá yfírvöldum kæmi til
landsmanna til dæmis um leið og
skattskýrslan. Fyrir marga yrði
því koma skattskýrslunnar besti
dagur ársins. Hver og einn myndi
ákveða hvort hann seldi þessa
heimild strax eða biði í allt að þrjú
ár, þvi að heimildin gæti hækkað í
Kristján
Ingvarsson
verði á þeim tíma. Vafalaust
myndu flestir selja sína heimild
strax en ekki allir. I þessu felst að-
hald og stöðuleiki fyi-ir kerfið og
markaðsverð myndi fljótlega kom-
astá heimildirnar.
Útgerðin mun vafalaust mót-
mæla þessu kerfi harkalega. Sam-
kvæmt núgildandi lögum og rétt-
lætiskennd manna væri réttast að
hirða allan kvótann af núverandi
sægreifum á einu bretti, svipað og
kommúnistar gerðu á Kúbu 1969
þegar þeir þjóðnýttu allar eignir
þar. En allir vita hvaða afleiðingar
það hafði. Allir vitrir menn sjá að
það myndi leiða til hörmunga að
kollvarpa núverandi kerfí, ekki
bara fyrir útgerðina, heldur okkur
öll, ekki síst ríkið sjálft sem er
meira og minna í ábyrgð fyrir lán-
um útgerðarinnar. Þess vegna ger-
ir Pétur ráð fyrir 20 ára tíma, þar
sem 5% af kvótanum færðist til al-
mennings á hverju ári. Þannig gæf-
ist útgerðinni nægur tími til að að-
lagast nýju kerfi. Þeir sem keypt
hafa kvóta dýram dómum af sæ-
greifunum fengju tíma til að af-
skrifa kvótaeignina á löngum tíma.
Það era margir aðrir kostir við
persónukvótakerfið. Meðal annars
er tryggt að auðlindin verði alltaf í
eigu landsmanna. Núverandi kei’fi
stefnir í svipað ástand og annarra
auðlindaríkra ríkja, t.d. Kúvæt og
Nígeríu, þar sem landsmenn horfa
uppá erlend olíufyrirtæki arðræna
land sitt.
Persónukvótakerfið hefur ekkert
sameiginlegt með auðlindaskatti
eða ríkisreknum uppboðsmarkaði á
kvóta. Slíkar hugmyndir era afar
slæmar, þar sem þær auka á ríkis-
rekstur í atvinnulífinu, en það er
margsannað böl og mikið gert um
þessar mundir til að minnka hlut
ríkisins í atvinnulífinu. Ríkið hefur
nóg annað á sinni könnu. Auðlinda-
skattur verður hvort sem er óþarfí
í persónukvótakerfinu, þar sem
ríkið fær sinn hlut gegnum al-
menna skatta. Þannig er ljóst að
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaái
Skólavördustíg 21, Reykjavík, sími 551 4050
HUGBUNAÐUR
FYRIRWINDOWS
Yfir 1.400 notendur
KERFISÞROUN HF.
Fákafeni 11 • Sími 568 8055
www.islandia.is/kerfisthroun
Gagnagrunnsupplýsingar
einstaklinga til sölu
í VIÐTALI Jóns
Guðna Kristjánssonar,
fréttamanns á frétta-
stofu RÚV, í hádegis-
fréttum 28. janúar sl.
við Sigurð Guðmunds-
son landlækni kom
fram að starfsmenn
hans muni á næstu
dögum póstleggja nýj-
an upplýsingabækling
um gagnagrunnslögin
til allra landsmanna. í
viðtalinu kom einnig
fram að með upplýs-
ingunum yrðu send
eyðublöð til einstak-
linga, þar sem þeim er
gefínn kostur á að
velja, hvort þeir óski eftir að upp-
lýsingar um þá eða heilsufar þeirra
verði vistaðar í þessum nýja mið-
læga gagnagranni til frambúðar
eða ekki. Með tilkomu þessa
óvænta möguleika og frelsi fólks til
að velja eða hafna að einhverju
leyti umdeildri lagasetningu og
forræði stjórnvalda virðist ný leið
til andmæla hafa opnast. Ætla má
að fyrir þann hluta íslensku þjóðar-
innar, sem ekki hefur fundist sjálf-
sagt að hinum arðvænlegri fyrir-
tækjum í eigu ríkisins, ásamt auð-
lindum hafsins, hálendisins eða
öðram fýsilegum kostum, sé á báða
bóga úthlutað einkavinum eða fá-
mennum hópum hagsmunaaðila,
hafí nú loks runnið upp tækifæri til
að snúa vöm í sókn.
Við höfum nýlega orðið vitni að
þeim merkilega viðburði, þegar
þriðjungur þjóðarinnar skráði sig
formlega fyrir hlutafé í útboði Bún-
aðarbankans á dögunum. Þetta
létu menn sig hafa, þótt fyrirfram
væri vitað að gróðavonin væri tak-
mörkuð, eða nokkur
þúsund krónur á mann
þegar upp var staðið.
Nú ber hins vegar
svo vel í veiði fyrir fólk,
að sérhverjum einstak-
lingi er gert kleift að
segja já eða nei við því
hvort heilsufarslegar
upplýsingar viðkom-
andi séu með um-
deildri lagasetningu
gerðar að söluvarningi
fyrir eitt einstakt fyrir-
tæki. Það er því tillaga
mín að menn, á sama
hátt og með samskot-
inu í Búnaðarbanka-
bréfin, sameinist með
atkvæði sínu um sjálfsögð ítök sín í
gagnagrannsævintýrinu mikla.
Þetta gæti gerst með því að fólk
byndist samtökum um að hafna
sjálfvirkri þátttöku í gagnagranns-
kerfinu, nema gegn umsaminni
greiðslu, eða annarri staðfestingu
eignarréttar almennings fyrir nýt-
ingu einkaleyfishafans á upplýsing-
unum. Með þessari einfóldu aðgerð
væri með skýram hætti hægt að
sýna stjórnvöldum í landinu sam-
takamáttinn og afl einstaklinga
þegar peningar era annars vegar.
Þetta væri hægt að gera með því að
bjóða fyrirtækinu ótakmarkaðan
aðgang að þessum upplýsingum í
einum pakka, fyrir x þúsund millj-
ónir, eða hugsanlega að atkvæðin
sjálf mundu gilda sem hlutafjárinn-
legg upp á ákveðinn hundraðshluta
í IE. Þessi tiltekni stofn hlutafjár,
útgefinn á nöfn einstaklinga, mundi
þá væntanlega í fyllingu tímans
lúta lögmálum hins íslenska hluta-
bréfamarkaðar, háð afkomu og
vexti fyrirtækisins.
Verðmæti
Almenningur í landinu
treystir því ekki leng-
ur, segir Sigurður R.
Þórðarson, þegar hon-
um er sagt að hann eigi
fískinn í sjónum og að
hann geti kannski átt
von á ókeypis læknis-
þjónustu í framtíðinni.
Segja má að það hefðu ekki verið
amaleg býti fyrir þjóðina, ef sam-
bærileg aðferð hefði verið notuð,
þegar lagður var gi-unnur að nú-
verandi fiskveiðistjórnarkerfi í
upphafi níunda áratugarins. Eða er
líklegt að nokkurn mann hafi gran-
að þegar kvótakerfínu var komið á
að almenningur í landinu væri við
þá stjórnvaldsaðgerð þegjandi og
hljóðalaust að horfa upp á svipt-
ingu sína á tilkalli til verðmæta,
sem á verðlagi dagsins í dag era
talin nema 300 milljörðum króna?
Upphæð sem svarar rúmri einni
milljón íslenskra króna á hvert
mannsbarn í landinu. Ef svo hefði
verið er líklegt að menn hefðu á
þeim tíma tekið tillögu af þessu
tagi opnum örmum.
Ef verðmætin í heilsufarsupplýs-
ingum landans era svona rosalega
mikilla peninga virði, eins og af hef-
ur verið látið, hlýtur það að teljast
eðliieg krafa, að strax í upphafi verði
gengið frá því með formlegum
hætti, hver sé hinn raunveralegi eig-
Sigurður R.
Þórðarson
eina raunhæfa leiðin er persónu-
kvótakerfið með frjáslum markaði
til að miðla bréfunum.
Hundrað manna hafa sótt um
kvóta hjá sjávarútvegsráðuneytinu
undanfarið. Það er ekki hægt fyrir
ráðuneytið að bregðast við öðruvísi
en neitandi, sama hvað margir fara
í mál. Jón Ármann Héðinsson,
fyrrverandi alþingismaður, fer
fram á 20 tonna kvóta. Það er um-
hugsunarefni að undir persónu-
kvótakerfinu er hlutur hvers og
eins um eitt tonn og fengi Jón Ár-
mann 19 tonn á einfaldan hátt á al-
mennum kvótamarkaði með því að
borga réttmætum eigendum fyrir.
Að sækja um kvóta í dag er að
sverja sig í ætt við sægreifana. Við
eram öll á sama báti hvað varðar
þetta mál. Það er auðvitað engin
lausn að bæta við nokkram hund-
raðum sægreifa við þá sem þegar
era til staðar. Á fyrsta ári í per-
sónukvótakerfinu myndu allir
þessir aðilar geta stundað sjóinn.
Það er óréttlátt hjá Jóni Ár-
manni að halda að þeir, sem stund-
að hafa sjó, hafi meiri rétt til kvóta
en við landkrabbar. Þessi afstaða,
sem er algeng meðal sjómanna,
hefur einmitt hindrað framgang
persónukvótans. Eg hef stundað
verkfræðistörf lengi en geri ekki
tilkall til meiri orkueignar í landinu
en aðrir landsmenn þrátt fyrir
þekkingu á því sviði. Orkan og arð-
ur af henni, góðir Iandsmenn, er
næst á dagskrá, eftir að persónu-
kvótinn er kominn í gegn.
Eg skora á landsmenn að skoða
hugmyndir Péturs, t.d. þingskjal
299, sem var 254. mál á 122. lög-
gjafarþingi, 1997-1998. Þar er kerf-
ið vandlega útskýrt.
Þegar persónukyótakerfið kemst
á hérlendis munu Islendingar geta
státað sig af bestu tekjum í heimi,
virkasta lýðræðinu, öfundsverðu
stjórnkerfi fiskveiða og enn meiri
hamingju en áður.
Höfundur er verkfræðingur.
andi þessara verðmæta. Til friðþæg-
ingar almennings, fyrir að afhenda
þessar upplýsingar „gratís" í einum
pakka, hefur m.a. heyrst að Islend-
ingar geti átt von á ókeypis læknis-
þjónustu í framtíðinni. Hér era á
ferðinni rök sem kannski duga fólki
blinduðu af gegndarlausri góðæris-
ofbirtu, sem af örlæti oddvita stjóm-
aifíokkanna hefur óspart verið not-
uð til að ylja þeim sem minna hafa
og minna mega sín meðal hins sauð-
svarta almúga. Þetta era hins vegar
leppar, sem era lítils virði þegai-
harðnar á dalnum. Eða er mönnum
kannski ætlað að taka yfirlýsingar á
borð við þessa sem brandara í ætt
við þá sem Landssamband íslenski'a
útvegsmanna hefur skemmt þjóð-
inni með í haust? Mönnum era ef-
laust í fersku minni hinar vinsam-
legu sægreifaauglýsingar, þar sem
því var meðal annars haldið fram í
breiðsíðuauglýsingum, að fjórar
ónafngreindar, hvítklæddar konur
ættu allan kvótann og fiskinn í sjón-
um. Almenningur í landinu treysth'
því ekki lengur þegar honum er sagt
að hann eigi fiskinn í sjónum og að
hann geti kannski átt von á ókeypis
læknisþjónustu í framtíðinni. I ljósi
reynslunnar vita menn að slíkar yf-
irlýsingar era léttvægar þegai' á
reynir. Að svo mæltu skorar undir-
ritaður á almenning að bindast sem
fyrst samtökum um þessa auðlind
sem era heilsufarsupplýsingar um
okkur sjálf, sjálfur þorskurinn, sfld-
in og loðnan í líkama okkar og blóði.
Að þessi nýfundna auðlind fólksins í
landinu verði ekki afhent á silfurfati
frjálshyggjunnar, nema tryggt sé að
arðurinn af nýtingu hennar verði í
höndum sjálfra okkar, en ekki ein-
hverra sjálfskipaðra heilsufars-
greifa.
Þeir sem hafa áhuga á að virkja
kraft samtakamáttarins í þessu
máli era vinsamlegast beðnir að
hafa samband við undirritaðan á
veffangi: sjoland@islandia.is eða á
faxi 568-0362.
Höfundur er matvælafræðingur.