Morgunblaðið - 09.02.1999, Blaðsíða 51

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
ÞRIÐJUDAGUR 9. FEBRÚAR 1999 51
VALÝ
AGUSTSDOTTIR
+ Valý Þorbjörg
Ágústsdóttir
fæddist í Reykjavík
23. júní 1904. Hún
lést í Reykjavík 20.
janúar síðastliðinn
og fór útför hennar
fram í kyrrþey.
Valý Ágústsdóttir
amma mín var dóttir
Halldóru Halldórsdótt-
ur og Ágústs Bene-
diktssonai- bryta. For-
eldrar hennar kynntust
þegar þau voru við nám
í Kaupmannahöfn. Faðir hennar
lærði mublusmíði en móðir henna
fatasaum. Ágúst vann ekki við smíð-
arnar þar sem hann var veikur í
lungum og þoldi illa rykið.
Foreldrarnir hófu veitingarekstur
í Reykjavík og ráku matsölu á þrem-
ur stöðum í bænum. Þetta þóttu góð-
ir og virtir matsölustaðir á sínum
tíma. Um nokkurt skeið bjuggu þau
þar sem Fjalakötturinn vai-, elsta
kvikmyndahús Islands í Aðalstræti
sem skammsýn borgaryfirvöld létu
rífa ekki fyrir löngu. Amma fæddist í
Ingólfsstræti 6. Hún ólst upp í ást-
ríki foreldra sinna og gekk í barna-
skóla hjá nunnunum í Landakoti.
Það var fyrirmyndarskóli sem kaþ-
ólikkar ráku og starfrækja enn. Þar
var alltaf töluð danska og boðið upp
á góða alhliða menntun hjá hinum
hjartahreinu nunnum. Amma bjó
alla ævi að þeim grundvelli sem þar
var lagður í upphafi aldar í Reykja-
vík og minntist nunnanna alltaf síðan
með hlýhug og virðingu.
_ Valý amma giftist árið 1926 Helga
Olafssyni kennara. Þau höfðu verið
kærustupar um nokkurt skeið.
Amma sem fór að öllum hlutum
skynsamlega vildi ekki rjúka í hjóna-
band heldur gerði það að skilyrði að
unnustinn væri búinn að draga ýmis-
legt í búið eins og húsgögn og nauð-
synlegustu áhöld áður en þau létu
gefa sig saman. Amma las og talaði
dönsku sem var henni gluggi út í víð-
ari menningarheim en henni bauðst
á langri lævi á Sauðárkróki, Akur-
eyri og Reykjavík. Hvort það voru
foreldrarnfr eða nunnurnar sem
kenndu henni bænirnar og faðirvorið
veit ég ekki, en hún leitaði traust í
bæninni hvern dag um langa ævi.
Segja má að þar hafi hún fengið
styrkinn sem lýsti af henni og hún
gaf af hverjum sem þiggja vildi.
Þegar amma var lítil stúlka við
upphaf þessarar aldar var lífíð ekki
eins sjálfsagt og læknavísindin ekki
jafn þróuð og nú. Dauðinn gat verið
fylgifiskur kvilla sem í dag þykja
smávægilegir og dauðinn sveifalði ljá
sínum óvægilega meðal ástvina
ömmu. Bamadauðinn var mikill og
fjögur systkini ömmu létust í æsku.
Móðir ömmu fór með starfsstúlkur
tvær úr matsölu sinni og rak veit-
ingarekstur á Siglufirði. Það sumai-
veiktist hún alvarlega í hálsi. Það
kom í hlut ömmu að fylgja móður
sinni fársjúkri um langan leið á
strandferðaskipi til Reykjavíkur til
þess að koma henni undir læknis-
hendur á Landakotsspítala. Móðirin
sem ekki var gömul hafði fengið
ki-abbamein eða berkla í hálsinn og
var þá orðin svo veik að hún var
rúmföst og þoldi ekkert annað en
fljótandi fæðu. Þetta voru erfíðir
tímar fyrir ellefu ára gamalt barn.
Amma sagði frá því að þegar skipið
gerði stans á Isafirði þá hafi hún far-
ið upp í bæinn og leitað hús úr húsi
til þess að reyna að fá keyptan
tnjólkurdreitil handa móður sinni.
Ágúst pabbi ömmu starfaði þá sem
hofmeistari á millilandaskipum eða
bryti og var víðsfjarri. En þegar
skipið kemur til Reykjavíkur þá
heyrir amma á tal manna sem tala
dönsku að skip fóður hennar sé í
höfn og getur hún gert honum við-
vart. Hann gat því verið með konu
sinni þegar hún lá banaleguna á
Landakoti. Hann lést sjálfur úr
spönsku veikinni árið 1918 í ferð í
Halifax í Kanada og er þar grafinn.
Æskuheimilið var leyst upp,
ömmu og bræði'um hennar var kom-
ið til vandlausra. Tveimur bræðrum
hennar, Matthíasi og
Ólafi, var komið í fóstur
á Siglufirði og Húbert
bróður hennar var
komið í fóstur á Akra-
nesi.
Faðir ömmu hafði
gengið frá því fyrir lát
sitt að séra Hálfdán
Guðjónsson prófastur á
Sauðárkróki, sem þá
var vígslubiskup á
Norðurlandi yrði fjár-
haldsmaður hennar.
Séra Hálfdán hafði af
einhverjum ástæðum
kostað nám pabba
hennar að einhverju leyti. Hann og
Herdís eiginkona hans reyndust
ömmu vel og skfrði hún tvö bama
sinn eftir þeim. Norsk hjón sem
amma hafði verið í vist hjá og reynd-
ust henni sem foreldrar vildu að hún
kæmi með þeim til Noregs. Ekkert
varð þó úr því. Amma fermdist á
Sauðárkróki en gat síðan kostað sig
til náms á húsmæðraskólanum á
Blönduósi. Amma var í kaupavinnu í
Skagafirði nokkkur sumur og kynnt-
ist þá misjöfnum vinnuveitendum,
sumum góðum, öðrum verri. Hún
kynntist vinnuhörku þar sem staðið
var vikum saman við heyskap í vatni
á blautum mýrum, hún kynntist
þeirri græðgi, sem menn leyfðu sér
gagnvart vinnuhjúum. Það eimdi eft-
ir af gömlum tíma þar sem vinnufólk
var nánast ánauðugir þrælar bænda.
Amma sagði frá viðskiptum sínum
við einn harðstjórann sem gerði ver í
viðurgerningi og aðbúnaði við vinnu-
konur en umsamið var. Hún náði að
skakka leikinn með réttlætið, per-
sónutöfra og hugrekkið að vopni. Sá
bóndi virti ömmu fyrir vikið og bar
ávallt virðingu fyrir henni síðar.
Svo kynntist hún afa. Hana hafði
dreymt fyrir því eins og mörgu öðru
sem hún lifði á lífsleiðinni. Þau áttu
vel saman. Hann var heiðarleikinn
uppmálaður og hafði til að bera
kraft, seiglu, baráttuþrek og hið
glaða sinni sem er einkenni Skag-
firðinga. Hann hafði eitt sinn þegar
hann bjó með foreldrum sínum á
Hryggjum í Gönguskörðum bjargð
fjölskyldunni frá hungurdauða með
því að veiða svo mikið af rjúpum að
það dugði þeim til matbjargar hörð-
ustu vetrarmánuðina.
Ávallt voru þau ástfangin afi og
amma og kallaði hann hana alltaf
Löllu sína. Ástin entist þeim langa
ævi og var jafn kært með þeim þegar
leiðir skildu við andlát afa 1976 og
þegar hann var heimiliskennari í
Staðarhreppnum í Skagafirði. Þá lét
hann það ekki á sig fá að ekki voru
bílferðfr út á Krók. Hann gekk út á
Krók langt framan úr Staðarhreppi
eða þá að hann spennti á sig skauta
og fór á skautum eftir ísilögðu
Miklavatni til að hitta sína heittelsk-
uðu að loknu dagsverki. Afi var af-
rendur að afli, stakur reglu- og bind-
indismaður og voru þau samhent um
reglusemina og góða siði þau hjónin.
Það var á þeim árum að drykkju-
skapur var mjög útbreiddur og mik-
ið böl víða. Þau unnu nokkur sumur
á síldarvertíðum þar sem þau öfluðu
tekna og varð þeim þar reglu og ráð-
deildarsemin gæfurík. Afi hafði
áhuga á hreystimennsku eins og þá
var í tísku. Hann gaf sig þá oft að
mönnum sem flugust á og slógust
fullir á Siglufirði. Hann stillti til frið-
ar oft með því að taka ribbalda og
ólátaseggi úr umferð. Einu sinni sem
oftar slógust þar íslendingar og
Norðmenn og var beitt hnífum. Afi
kom þar að og byrjaði með sinni
stóísku ró að stilla til friðar og lét
hann sér lítt bregða við þegar hann
fékk hnífsblað gegnum aðra höndina.
Valý og Helgi bjuggu lengst af í
sambýli við Guðlaugu Guðnadóttur
og Ólaf Jóhannsson tengdaforeldra
Valýar eða réttara sagt að tengda-
foreldraimir bjuggu í skjóli ungu
hjónanna. Fyrst i Apótekinu á Sauð-
árkróki og síðar á Akureyri og í
Reykjavík. Helgi hafði lokið kenn-
araprófi frá Kennaraskólanum og
stundaði heimiliskennslu og sjóróðra
með Ólafi föður sínum á bátnum
Grána sem þefr áttu saman á Sauð-
árkróki. Þar fæddust þrjú elstu
bömin Hörður, Herdís og Ólafur.
Árið 1931 fluttist Valý amma og
Helgi til Akureyrar þar sem Helgi
gerðist barnakennari við Barnaskóla
Akureyrar og þar sem hann var for-
maður barnaverndarnefndar Akur-
eyrar um skeið. Með þeim fluttu og
tegndaforeldrar ömmu, Ólafur og
Guðlaug. Ólafur andaðist árið 1941
en Guðlaug bjó í skjóli ömmu og afa,
þar til hún andaðist í hárri elli í
Reykjavík.
Á Akureyri leigðu þau í fyrstu í
húsi frú Dómhildar konu Magnúsar
Kristjánssonar fyrrverandi fjármála-
ráðherra í Aðalstræti 15. Þar fædd-
ist móðir mín Halldóra 1932, tveimur
árum áður fæddist þar í því sama
herbergi sveinbarn að nafni Eggert
Brekkan, foreldrar hans voru Frið-
rik Ásmundsson Brekkan rithöfund-
ur og kona hans Estrid Falberg
Brekkan, foreldrar tengdafóður
míns Ásmundar Brekkan.
Valý amma og Helgi afi byggðu
sér snoturt timburhús, sem stóð ofan
við Lystigarðinn og fékk nafnið Sól-
vangur. Fjölskyldan var kennd við
húsið og kölluð Sólvangsfjölskyldan.
Á heimili ömmu og afa ríkti mikil
gestrisni og þar var ávallt gest-
kvæmt. Allir sveitungar úr Skaga-
firði og aðrir vinir voru þar velkomn-
fr til lengri eða skemmri dvalar.
Helgi og Valý eignuðust 8 börn.
Þröngt var oft á þingi á Sólvangi.
Fyrir utan barnahópinn stóra voru
þar foreldrar Helga. Langamma
Guðlaug var mjög ólík ömmu. Hún
gekk um í peysufötum, tók í nefið og
gat endalaust setið að spjalli við hag-
yrðinga úr Skagafirði og aðra vísna-
kalla. Langamma gladdist yfir lífinu
á skagfirskan hátt og og var ávallt í
góðu skapi og gaf að lokum út Ijóða-
bókina „Veikfr þræðir“. Það átti fyr-
ir ömmu að liggja að hafa hana á
heimili sinu allan sinn búskap, þó
þær ættu engan veginn skap saman.
Þá voru á Sólvangi skólapiltar við
Menntaskólann á Akureyri sem þar
voru í fæði og húsnæði, svo kallaðir
kostgangarar. Margir þeirra voru
þar um árabil og héldu tryggð við
Valý ömmu og afa löngu eftir að þeir
voru komnir á fullorðinsár. I þessum
hópi voru þeir Sigurður Blöndal
fyrrum skóræktarstjóri og Pétur
Sigurgeirsson biskup. Það var alltaf
nóg hjartarými á Sólvangi og viður-
gerningur góður. Auk þeirra voru
þar og oft vetrarmenn sem hjálpuðu
til við búskapinn.
Amma og afi drýgðu kennaralaunin
með búrekstri, þau höfðu um tíma 12
kýr í fjósi þegar flest var og um 70
kindur. Fjöldi Akureyringa sem
bjuggu á Brekkunni keypti alltaf sína
mjólk á Sólvangi. I þeim hópi voru
m.a. Sigurður skólameistari,
Brynjólfur Tobíassona og Kaj Júníus-
ar. Væntanlega hafa vinsældirnar
mótast af því hversu góð mjólkin vai-.
Amma sá um að mjólka kýrnar
kvölds og morgna og sendi krakkana
sína með mjólkurbrúsana til við-
skiptavinanna áður en þau fóru í skól-
ann hvem dag. Sögur heyrði maður
um ýmis ævintýri og hættur sem þau
systkinin lentu í þegar þau voru að
fara með mjólkina. Stundum var í
þeim geigm- þar sem mannýgur villi-
köttur hafðist við í nágrenni Mennta-
skólans. Eitt sinn réðist hann á Her-
dísi, hann reyndi 'að stökkva upp á
háls hennar og bíta hana á barkann
en hún bjargaði sér með því að halda
mjólkurbrúsanum að hálsi sér.
Crfisdrykkjur
ð.
Veitktgohú/ið
CAn-mn
Sími 555 4477
jJLXXXl
Erfisdrykkjur
P E R L A N
Sími 562 0200
h
H
X
Valý amma og Helgi voru einstak-
lega samhent hjón og svo fjölskyldan
öll. Þar var mikið sungið og flest
barnanna lærðu á píanó eða önnur
hljóðfæri. Valý var mikill tónlist-
arunnandi og söng lengi í kór Slysa-
varnafélagsins. Á heimilinu voru
menntir í hávegum hafðar, faðirinn
var mikill náttúmunnandi og átti
stórt og vandað plöntusafn. Skáld-
skap og vísnagerð að skagfirskri
hefð var haldið á lofti. Guðlaug
Guðnadóttir tengdamóðir Valýai' vai'
skáld gott og orti mikið. Þangað
komu oft skagfirskir hagyrðingar og
skiptust á vísum og kveðskap. Hús-
móðirin Valý var allt í öllu, sinnti öll-
um störfum úti og inni og var vakin
og sofin að vinna fjölskyldunni ásamt
manni sínum. Enginn skildi hvílíkt
þrek hún hafði, hún vann öll heimilis-
störf á þessu stóra heimili. Á nóttunni
saumaði hún svo öll fötin á bömin sín
og aðra á heimilinu. Hún þurfti lítið
að sofa eins og sagt var um Napóleon
Bónaparte. Hún gekk síðust til náða
og var vöknuð á undan öllum öðrum
og farin að mjólka kýmar. Hún fæddi
bömin sín heima. Hún var skamma
stund frá um meðgönguna, gekk að
öllum verkum alveg þar til hríðimar
komu. Þá studdi hún sig við miðstöðv-
arofn og fæddi börnin með þeim
glæsileika og stíl sem henni einni var
lagið.
Ömmu vannst allt vel og munaði
aldrei um að bæta á sig verkum eða
fólki til þess að hugsa um. Hún vann
um tíma í bakaríi Jóns Símonarsonar
í Reykjavík við góðan orðstír. Öllum
bömum sínum kom hún til manns.
Hún gladdist yfir velgengni elsta son-
arins Hai-ðar sem hleypti heimdrag-
anum og starfaði með miklum sóma
sem læknir með erlendum þjóðum.
Sömuleiðis gladdist hún yfir vel-
gengni allra hinna bamanna. Sumum
þeirra hafði hún meira fyrir en öðmm
og þegar hún og Helgi afi vora komin
á efri ár og flutt til Reykjavíkur árið
1958 kom það í þeirra hlut að hjálpa
sumum bömum sínum sem lentu í
erfiðleikum. Þau mál leystust farsæl-
lega en áram saman var amma nótt
sem nýtan dag að takast á við þann
vanda sem þetta skapaði henni.
Aldrei heyrðist frá henni æðruorð. I
þessari eldskím sáust hversu slípaðir
og fágaðir mannkostir ömmu voru.
Hún stóð alltaf sem klettur í stórsjó,
tignarleg og virðuleg en full af kær-
leika og manngæsku. Hinn fjölmörgu
bamaböm áttu öll í hús að venda hjá
ömmu og afa og nutu þar einlægs
kærleika og hjartagæsku þeirra. Oft
var fjölmenni í heimsókn enda gott að
njóta af visku og gestrisni þeirra
hjóna. Oft var heimilið eins og veit-
ingastaður þar sem amma stjómaði
öllu og spurði og hlustaði og gaf öllum
góð ráð og heilræði.
Sum bamabömin bjuggu hjá afa
og ömmu í lengri eða skemmri tíma.
Einu bamabami sinnti hún ein í fjöl-
skyldunni. Það var drengur sem *
farðirinn hafði ekki döngun til þess að
viðurkenna eða sinna. Það var ömmu
ákaflega mikilvægt og kært að geta
fært honum jólagjafir til jafns við
aðra. Hún var jú manneskja stærri
sæva en margir og hún hafði jú sjálf
kynnst því af biturri raun að missa
foreldra sína.
Þar var alltaf nóg að bíta og
brenna og þó svo að enginn væri
íburðurinn á veraldlega vísu þá var
heimilið mjög smekklegt. Þar var
engu ofaukið en allir hlutir mynd-
urðu nokkurs konar ramma um
ömmu sem gekk um eins og aðals-
kona ávallt eftirtakanlega smekklega
til fara. Hún var bein í baki, bar höf-
uðið hátt, hafði fagra spennu eða
skartgrip um hálsinn og áberandi
eyrnalokka. Hún hafði mikinn áhuga
á matargerð og matreiðslu enda
höfðu foreldrar hennar rekið rómaða
matsölustaði. Hún lagaði danska
rétti sem byggðust eflaust á matar-
gerðarlist nýlenduveldisins.
Ólafur H. Helgason móðurbróðir
minn sem lengi hélt heimili með
ömmu yrkir svo til hennar.
Nú skartar sumarfoldin fríð
með fegurð sinna blóma,
og lauf á tijánum bærast blíð
við bjartan röðulljóma.
Til okkar leitar liðin tíð
og lífsins raddir óma.
Við arin mömmu ár og síð
var okkur veitt meá sóma.
Amma var um margt sérstök, hún
var stefnufóst og ef hún hafði ákveð-
ið eitthvað þá var mjög erfitt að
hnika því. Hún var mjög gestrisin og
greiðvikin en var ekkert fyrir að fara
í heimsóknfr. Þó mætti hún í brúð-
kaup og á hin stærri ættarmót. Hún
gerði ekki víðreist en fór þó einu
sinni til Houston í Texas í heimsókn
til Harðar sonar síns og fjölskyldu
hans. Amma unni garðyrkju og
ræktaði fagran trjágarð við húsið
sitt við Langholtsveg 149 þar sem
hún bjó á efri árum. Þar hafði amma
allt eftir sínu höfði, stundum
blómstruðu þar litfagrar anímónur.
Amma eyddi síðustu æviárum á
elliheimilunu Grund. Þar eignaðist
hún vini eins og hvarvetna. Góða vini
og vinkonur. Hún óttaðist ekki dauð-
ann, enda hafði hún skilað góðu
dagsverki á viðburðaríkri ævi. Far
þú í friði, amma mín.
Þorvaldur Friðriksson.
Markmið Úttararstofu (slands er að veita trausta og persónulega þjónustu.
Aðstandendur geta leitað útfararstjóra hvenær sólarhrings sem er. Útfarar-
stofa íslands er aðstandendum innan handar um alla þá þætti, er hafa ber f
huga er dauðsfall ber að. Útfararstjórar Útfararstofu Islands búa yfir mikilli
reynslu og hafa starfaö við útfararþjónustu um árabil.
Útfararstofa íslands sér um:
Útfararstjóri tekur að sér umsjón útfarar í samráði
við prest og aðstandendur.
Flytja hinn látna af dánarstað í likhús.
Aðstoða við val á kistu og líkklæðum.
Undirbúa lík hins látna i kistu og snyrta ef
með þarf.
Útfararstofa íslands útvegar:
Prest.
Dánarvottorð.
Stað og stund fyrir kistulagningu og útför.
Legstaö í kirkjugarði.
Organista, sönghópa, einsöngvara, einleikara
og/eða annað listafólk.
Kistuskreytingu og fána.
Blóm og kransa.
Sálmaskrá og aðstoðar við val á sálmum.
Líkbrennsluheimild.
Duftker ef Ifkbrennsla á sér stað.
Sal fyrlr erfidrykkju.
Kross og skilti á leiði.
Legstein.
Flutning á kistu út á land eða utan af landi.
Flutning á klstu tll landsins og frá landinu.
Sverrir Einarsson,
útfararstjóri
Sverrir Olsen,
útfararstjóri
Útfararstofa íslands - Suðurhlíð 35 - 105 Reykjavík.
Sími 581 3300 - allan sólarhringinn.
\