Morgunblaðið - 09.02.1999, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 9. FEBRÚAR 1999 33
Þessu svarar Tryggvi og segir:
„Eg hef frá upphafi reynt að
benda gagnrýnandanum á þá stað-
reynd að sérhannaðh- skilveggir
væru settir fyrir gluggana væri
þess óskað af sýnendum, en það
hafði ekkert að segja, hann hélt
þessum árásum áfram í Morgun-
blaðinu. Þetta endaði með því að
engir listamenn þorðu að sýna hjá
okkur. Auk þess reyndist það okk-
ur ofviða til lengdar að leigja sal-
inn út án stórtaps svo fleira kom til
en ósanngirni gagnrýnandans ein-
göngu. Við gáfumst því hreinlega
upp á þeim rekstri og í ársbyrjun
1996 leigðum við Sigurði Matthí-
assyni helminginn fyrir verslun
hans Svefn og heilsu, hinn hlutann
nýttum við fyiir Listgallerí okkar.
Enginn í húsinu hafði nema gott
eitt um þetta að segja, nýtt líf kom
í húsið og við gátum staðið í skil-
um. Tæpum tveimur árum síðar
seldum við Sigurði Matthíassyni
húsnæði okkar (210 fm) í austur-
hluta hússins en keyptum á sama
tíma annað hentugra 170 fm rými í
húsinu af þáverandi eigendum inn-
römmunai-verkstæðisins Katel
sem fluttust af landi brott. Þar
rekum við listmunaverslun og
sölugallerí fyrir myndlistarmenn.
Látið hefur verið að því liggja að
Katel sé horfið úr húsinu. Það er
ekki rétt því nýir eigendur þess
fluttu sig aðeins til innan hússins í
ódýrara og hentugra húsnæði fyrir
innnrömmunai-verkstæði sitt.
Verslunin Kúnst flutti starfsemi
sína og seldi húsnæði sitt Tölvu-
setrinu sem þá hafði verið fyrir í
húsinu árum saman án þess að við
þvi væri amast. Það er hins vegar
rangt sem kemur fram í viðtali
Elínar Pálmadóttur við Sjöfn Har-
aldsdóttur í Morgunblaðinu 13.
desember sl., að Sigurður Matthí-
asson hafi keypt af okkur tvær
vinnustofur, þær höfum við hrein-
lega aldrei átt, og ekki heldur Sig-
urður, því hann leigir þær af
Byggingafélagi Gylfa og Gunn-
ars.“
Tryggvi segir að þau hjónin
hafi gert miklar endurbætur
á nýja húsnæðinu sem er
tengt sýningarsal á neðri hæðinni.
„Þetta reyndust okkur góð skipti
og hefur umsetningin nærri tvö-
faldast eftir flutningana og er
þetta orðið eitt stærsta gallerí
landsins, sem táknar aftur á móti
að afkoma þeirra listamanna sem
við seljum fyrir hefur batnað mjög
á undanförnum árum. Listgallerí
hefur selt listmuni fyrir marga af
þekktustu listamönnum þjóðarinn-
ar og nýtur bæði trausts þeirra og
viðskiptavina sinna. Engin áhöld
hafa verið um heiðarlega við-
skiptahætti, sem ekki er lítils virði
á þessu sviði í dag,“ segir Tryggvi
með áherslu.
„Það eru almenn ummæli
þeirra sem koma í Listhúsið að
hér sé þægilegt andrúmsloft og
viðmót, góðar veitingar, sann-
gjarnt verð og vandaðar vörur.
Hingað kemur fjöldi fólks á hverj-
um degi og það táknar auðvitað að
húsið er orðið þekkt og vinsælt.
Eitthvert bæjarfélag myndi lík-
lega veita slíku framtaki sem
bygging Listhússins er stuðning í
einhverri mynd og á viðeigandi
hátt. Af þrettán vinnustofum og
fyrirtækjum sem hér starfa í dag
er aðeins ein vinnustofa lokuð og
daglega sækja um 50 manns
vinnu sína í Listhúsið og búið er í
öllum íbúðunum. Þá eru ótaldir
listamennirnir sem við seljum fyr-
ir en þeir eru fjölmargir. Mér seg-
ir nú svo hugur að hin svokölluðu
menningarhús sem reisa á fyrir
opinbert fé víða um land sæki að
einhverju leyti fyrirmynd sína til
okkar nema einstaklingar úr hópi
heimamanna verða áreiðanlega
ekki tilbúnir að leggja allt sitt
undir eins og við hjónin gerðum.
Eina viðurkenningin sem við höf-
um fengið er frá Sjálfsbjörgu fyr-
ir gott aðgengi og metum við hana
rnikils," segir Tryggvi Árnason að
lokum.
SJÓNMENNTAVETTVANGUR
Af bókinni
120 dagar í
Sódómu
A heimleið frá París kom Bragi Ásgeirs-
son við á einu nafnkenndasta grafíkverk-
stæði Kaupmannahafnar, Hostrup Peder-
sen og Johansen, í Valby, og áskotnaðist
þar forláta bók sem er á þann veg óvenju-
leg, að hann ákvað að herma löndum sínum
frá henni, jafnframt þeirri sérstöku og
sjónrænu tegund bókagerðar sem ekki
fyrirfinnst hjá bókaþjóðinni.
MARKGREIFI D.A.F. de SADE. Steinþrykk eftir Frans Kannik.
MARKGREIFI D.A.F. DE SADE
Þýdd á dönsku eftir Oeuvres
Complétes, af Morten Kielland og
René Rasmussen. Graffska hönnunn
önnuðust Luna Media og Sören Ellits-
gaard. Bókin var gefin út í 600 núm-
eruðum og árituðum eintökum.
Hostrup Pedersen & Johansen og
bókaprent Uffe Petersen Schmidts.
Kaupmannahöfn 1998. 125 síður.
Verð 700 d.kr.
Á SÍÐASTA hausti kom út bók í
Danmörku, sem fyrir margra
hluta sakir er í senn forvitnileg
sem óvenjuleg, í öllu falli ef bók-
menntaþjóðinni þóknast að líta í
eigin barm. Um er að ræða sam-
vinnuverkefni í handverki, þar
sem við sögu koma eitt þekktasta
litógrafíska verkstæði Kaup-
mannahafnar, þar sem nafnkennd-
ir myndlistarmenn eins og Per
Kirkeby þrykkja myndir sínar, og
að auk varla minna þekkt bóka-
prentsverkstæði. Slíkar bækur
eru fágæti í Danmörku er svo er
komið, og einangrast helst við
áhugamenn um bókagerð og hönn-
un. Áttu íslendingar kost á að
kynnast úrvali eins nafnkenndasta
og atkvæðamesta útgefanda
þesslags bóka í Danmörku, Hans
Jörgen Bröndums, í Þjóðarbók-
hlöðunni á síðustu Listahátíð, en
varð ekki af fyrir ótrúlega
nánasarsemi, þannig var mér tjáð
að í kerfinu hafi staðið á greiðslu
eins flugmiða!
í Danmörku þykii’ vægi slíkrar
bókaútgáfu það mikið, að iðulega
er hún styrkt úr sjóði sem ber
nafn hennar hátignar Margrétar
drottningar og Henriks prins, og
er svo einnig um þessa. Vakti það
nokkra athygli í þessu sérstaka til-
viki, vegna hins margræmda höf-
undar sem er fyrir flest þekktaiá
en yndisþokkafullai’ fagurbók-
menntir, þótti um leið bera vott
um umburðarlyndi og fordóma-
leysi kóngafólksins.
Ekki er ég frá því, að hvatinn að
útgáfunni hafi öðru fremur verið
hinar miklu andstæður sem hér
koma fram, soralegur söguþráður
og frekar óhefluð myndlýsing á
móti óaðfinnanlegu og fagurfræði-
legu bókverki. Vakti það með öðru
drjúga athygli fjölmiðla, að til að
undirstrika innihaldið er ytra
byrði bókarinnar gúmkennt og
auglýst sem brundhelt, sem má
vera til að útiloka andlegan getn-
að!
Hér skal engan veginn skrifuð
almenn bókarýni, aðrir mega fjalla
eins og þeir vilja um bókmennta-
legu hliðina, hún er ekki mitt svið.
En þar sem ekki er til grafískt
verkstæði á íslandi, með hið upp-
runalega steinþrykk í fyrirt'úmi, er
slík bókagerð ekki finnanleg og
verður tilefni nokkurrar orðræðu.
Hins vegar hafa verið gefnar út af-
ar vandaðar bækur yst sem innst
og framhjá því skal ekki litið,
skrautútgáfur í bókaskápa liggja
hins vegar milli hluta.
Til er nokkuð sem nefnt er bók-
list, á ensku Art Books, og er
kennslugrein í listskólum, en hef-
ur ranglega verið skilgreind sem
nýlist, eitthvað sem menn fundu
upp á öðrum áratug aldarinnar.
Tóku upp aftur á afmarkaðan hátt
hálfri öld seinna, undir öðrum for-
merkjum þó, eins og svo margt
annað úr smiðju dada- og surrea-
listanna. Bóklist hefur þó verið til
í fjölþættu formi allt frá dögum
fyrstu handrita, og var í heiðri
höfð um aldir eftir að fjölþi'ykk-
tæknin þ.e. prentlistin kom til sög-
unnar. En í kjölfar iðnbyltingar-
innar skeði svo með bókina, á lík-
an hátt og annað handverk, að
fagurfræðin lét í minni pokann
fyrir staðlaðri og líflausri fjölda-
framleiðslu. Gegn þessari þróun
snérust einmitt menn eins og hinn
nafntogaði William Morris, og
seinna ræktuðu Dadaistarnir bók-
ina og stafagerðina á hreinum
hugmyndafræðilegum grunni.
Þetta er kennt í listaskólum, á
stundum án mikillar yfirsýnar,
frekar eitthvað sem menn fundu
upp í gær ásamt með hjólinu og
heita vatninu.
íslendingar geta hægast litið á
frumútgáfur hinna fornu handrita
sinna sem hreina bóklist af hárri
gráðu og þannig eru þær einar sér
þjóðargersemar fyrir sjónrænan
birtingarkraft. Vísa til og minni á
að þennan afmarkaða birtingar-
kraft ytri og innri byrði hafa ýmsir
nafnkenndustu núlistamenn tím-
anna hagnýtt sér í vinnu sinni
ásamt fyrri tíma málunartækni.
Allt sem stuðlar að því að auka
tilfinninguna fyrir bók sem bók,
þ.e. einhverju sem er meira og há-
leitara í gerð og útliti en fjölfaldað-
ar ritmenntir í almennum umbúð-
um, er að sjálfsögðu af hinu góða.
Engan veginn er þá verið að hafna
fjöldaframleiðslu ritefnis frekar en
fótum og skóm, en til eru þeir sem
vilja sérhönnuð föt og sérhannað-
an skófatnað.
Litógi'afísku verkstæðin eru
ekki mörg í heiminum, í öllu falli
þau sem rækta uppi'unalegu
tæknihefðina, þótt jafnframt sé
mögulegt að vinna þar í nútíma-
legi'i aðferðum og svo öðrum geir-
um grafískra lista. Meistararnir
sem þar vinna kunna allt, eru fag-
menn út í fingurgóma, en þeir
vinna einungis fyrir listamenn en
skapa ekki sjálfir, nema að þeir
geta verið skapandi í handverkinu
og fundið nýjar aðferðir innan
þess. Einmitt fyrir það að þeir eru
ekki listamenn nema í sjálfu faginu
er svo gott að starfa með þeim og
lífrænt andi-úmið á verkstæðunum
einstakt. Fagmennirnir eru alltaf
með eitthvað í höndunum sem er
skapandi í sjálfu sér og bókagerð
er eitt af því, fá þá gjarnan þekkta
listamenn til að lýsa frægar bæk-
ur. Nokkrar slíkar hafa orðið til á
verkstæðinu í Valby aðallega frá
hendi Peder Johansens annars
stofnanda verkstæðisins. Þar hef-
ur svo starfað í nokkur ár ungur
maður Sören Ellitsgaard að nafni,
sem hefur átt þátt í að gjörbreyta
verkstæðinu og er að auk há-
menntaður þrykkjari. Hann hefur
hannað bókina, 120 dagar í Só-
dómu, og unnið þar mjög gott verk
að því leyti að hún sem angar af
steinþrykki í sinni upprunalegustu
mynd. I raun er í þessu tilfelli þó
einungis um að ræða 18 af þessum
120 dögum. Höfundur myndlýsing-
anna, Frans Kannik, er vel þekkt-
ur grafíklistamaður, sem pælir
gjarnan í mjög erótískum
myndefnum. Myndimar í bókinni
eru yfirleitt smáar, en nokkrar ná
yfir heilar opnur, og gerir lista-
maðurinn sér far um að vera trúr
textanum sem segir nokkuð um
hrátt og umbúðalaust vinnuferlið
svo og sjálft tjáformið. Svo vikið sé
að almennri kynningu bókarinnar,
þá sat höfundurinn rúm 27 ár í
fangelsi, þó mun síður fyrir öf-
uguggahátt og ofbeldi en fyrir að
styðja byltingaröflin. Sade var
nefnilega af aðalsættum, tengdum
sjálfum konunginum og slíkur
ffamgangsmáti andstæður öllum
siðareglum á þeim bæ, að ekki sé
talað um að hann hvatti til uppþota
frá klefaljóra sínum í Bastillunni.
Þá var hann dæmdur sekur fyrir
sódómíu af mönnum sem voru að
öllum líkindum jafnsekir honum ef
ekki sekari hvað fjölþætta kyn-
lífsónáttúru varðar. Sade var svo
trauðla sadisti, þótt hugtakið beri
nafn hans og hann uppvís að
nokkrum hliðarsporum í kynlífinu,
rit hans hlaðin lýsingum á af-
brigðilegu kynsvalli, ruddaskap og
sora, heldur var hér um að ræða
hugaróra sem hann festi á blað í
fangaklefa sínum. Og hvað varðar
handritið að 120 dögum í Sodóma,
er það skrifað á pappírsrúllu, sum-
h’ vilja meina klósettrúllu, sem á
sér nokkra sögu því hún glataðist
er fanginn var færður í aðrar vist-
arverur þá múgurinn réðst á Ba-
stilluna. Fannst svo ekki fyrr en í
byi-jun aldarinnar og mun hafa
verið múrað inn í vegginn, eða leg-
ið falið á milli múrsteina. Það var
fyrst gefið út í Þýskalandi, en
seinna keypt aftur til Parísar, og
er nú talið til höfuðverka í frönsk-
um bókmenntum hvað sem hinum
mergjaða texta líður, eða einmitt
vegna hans.
Vegna þess að Sade hafði ekki
verið trúr konu sinni og að auk
hliðhollur byltingunni, var tengda-
móður hans skiljanlega illa við
perrann og átti sinn þátt í hinni
löngu fangelsisdvöl. En þegar Sa-
de var laus úr vistinni í kjölfar
byltingarinnar gerðist það merki-
lega að hann bað henni vægðar er
hún kom fyrir byltingardómstól-
inn, þegar sá var starfsvettvangur
hans, sýndi hér manndómsbragð
sem lítt er í anda hroka og sad-
isma.
Er tímar liðu þótti Sade með
hóglífi sínu ekki lifa í samræmi við
hugsjónir byltingarinnar, sem
raunar fæstir gerðu, og var stung-
ið inn á ný! En það var nú einmitt
innan lokaðra múra að þessar sér-
stæðu bókmenntir urðu til, svo
bókmenntaheimurinn á þegar allt
kemur til alls hinni hatursfullu og
bálillu tengdamóður, unnanda
hreinlífis og góðra siða, skuld að
gjalda.