Morgunblaðið - 12.05.1999, Blaðsíða 40

40 MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Saga um
andlát
Þjóðsagnakennd umgjörðin um Rent birt-
ist í kvernig söngleikurinn hefur á vissan
hátt verið markaðssettur út á sviplegt
dauðsfall höfundarins Jonathans Larsons.
Eftir Hávar
Sigurjónsson
Leikhústónlist hefur á
sér margar hliðar í
dag þó skilgreina
megi hefðbundið hlut-
verkF hennar sem
tæki til undirstrikunar andrúms-
lofts og grunnhugmyndar stakra
atriða eða þátta. I leikhúsinu hafa
verið gerðar ýmsar tilraunir,
stundum í þá veru að tónlistin
gangi beinlínis gegn hinni leiknu
hugsun, skapi andstæður, eins
konar díalektík sem áhorfandinn
getur svo sjálfur dregið saman í
eina hugsun. Leikrit með söngv-
um er skilgreining á leikriti þar
sem skiptist á talaður texti og
sunginn. Þetta getur verið með
ýmsum hætti, stundum tengjast
söngvarnir beint atburðarásinni
og færa hana áfram, stundum eru
_________ söngvar nir eins
VIÐHORF konar millispil
inn í eða á milli
leikinna atriða
án þess að
bæta neinu beinlínis við fram-
vinduna; gott dæmi um slíkan
söngva-leik - nokkuð fornan að
vísu - er „hálf-óperan“ Arthúr
Konungur eftir Purcell sem Kam-
merkór Kópavogs flutti í konser-
tútfærslu fyrr í þessari viku. í
enskum „hálf-óperum“ 17. aldar-
innar er einmitt að fínna upphaf
söngleiksins eins og við þekkjum
hann í dag og það er óneitanlega
skemmtileg tilviljun að nær sam-
tímis skuli gefast tækifæri til að
kynnast einum hinna fyrstu og
svo einum nýjasta stórsmellinum
af Broadway, rokksöngleiknum
Rent eftir Jonathan Larson.
Tuttugasta öldin er á sinn hátt
hvað leikhúsið varðar öld söng-
leikjanna, gullöldin nær lauslega
yfir tímabilið frá byrjun fjórða
áratugarins og fram á þann sjö-
unda. Undir lok þess áratugar
kom enn eitt formið fram,
rokksöngleikurinn svokallaði t.d.
Hárið, Superstar og Rocky Horr-
or, og fyrir utan augljósan mun á
tónlistinni sjálfri og hljóðfæra-
skipan, hefur rokksöngleikurinn
markað sér sérstöðu að því leyti
að tónlistin er rafmögnuð og
söngurinn magnaður um hljóð-
kerfi þó seinni tíma uppfærslur á
hefðbundnum söngleikjum hafi
einnig nýtt sér nútímatækni hvað
það varðar. Efnislega hafa
rokksöngleikirnir ekki farið í
smiðju til annarra, þó einstakir
efnisþættir séu kunnugir annars
staðar frá. Dramatúrgískt eru
þeir sannarlega eftirbátar bestu
söngleikjanna sem komið hafa
fram á undanförnum áratugum.
Margir vinsælustu söngleikir
aldarinnar byggja á sígildum verk-
um, gjaman leikritum; West Side
Story byggir á Rómeó og Júh'u,
Kysstu mig, Kata er byggt á
Skassið tamið, My Fair Lady
byggir á Pygmalion (margir aðrir
söngleikir byggja reyndar á sama
„öskubuskuþema“ með ýmsum út-
úrdúrum). Að þessu leyti má þá
segja að Rent skeri sig nokkuð úr
hvað efnisuppsprettu varðar en
þeir eru ekki margir rokksöngleik-
imir sem leita fanga í fullvaxinni
óperu. Söguþráður Rent er í sem
stystu máli hinn sami og í óperu
Puccinis, La Bohéme, en færður til
nútímans og gerist í New York ár-
ið 1996 meðal eyðnismitaðra lista-
manna, homma, eiturlyfjasjúklinga
og klæðskiptinga þó ástæðulaust
sé að draga einhver samasem-
merki á milli þessara að öðra leyti.
Höfundurinn Jonathan Larson er
einmitt af þehri kynslóð sem varð
hvað harðast fyrir barðinu á eyðn-
inni, fæddur árið 1960, og horfði að
sögn upp á marga vini sína og ná-
granna í West Village í New York
verða eyðni og eiturlyfjum að
bráð.
La Bohéme hefur verið sögð
vinsælasta ópera heims en hún
var frumflutt í Tórínó 1896, ná-
kvæmlega 100 árum fyrr en
Rent. Söguþráðinn í La Boheme
sóttu höfundar óperutextans, Gi-
acosa og Illica, í skáldsögu
franska rithöfundarins Henri
Murgers, Scenes de ia vie de
bohéme sem getur útlagst sem
Listamannalíf. Þó töluvert hafi
slegið í 19. aldar rómantíkina sem
birtist í óperunni La Bohéme, um
fátæka listamenn sem svelta
heilu hungri upp á hanabjálka í
París og banamein Mímíar,
saumakonunnar elskulegu, sé að
sjálfsögðu tæring, þá gengur
rómantíkin aftur á sérkennilegan
hátt varðandi Rent. Efnislega
tekur Rent vissulega annan pól í
hæðina, öllu nútímalegri, þó
dramatísk kúrfa La Bohéme fái
áfram að njóta sín og flestar per-
sónur Rent eigi sér einnig skýra
fyrirmynd í La Bohéme.
Þjóðsagnakennd umgjörðin um
Rent birtist í hvemig söngleikur-
inn hefur á vissan hátt verið
markaðssettur út á sviplegt
dauðsfall höfundarins Jonathans
Larsons. Þar birtist athyglisvert
dæmi um hvernig hægt er að
matreiða hlutina; ofur venjulegt
líf leikarans og tónlistarmannsins
Larsons í New York er gert ein-
stakt og merkilegt vegna þess að
hann lést óvænt nóttina áður en
söngleikurinn sló í gegn. Það skal
tekið skýrt fram að banamein
hans mun hafa verið meðfæddur
æðasjúkdómur en hvorki eyðni
né of stór skammtur eiturlyfja.
Dauði Larsons gaf færi á
tveimur flugum í einu höggi.
Bæði hefur mikið verið úr því
gert með tilheyrandi tilfinninga-
semi hversu sorglegt það var að
loks þegar listamaðurinn var að
uppskera eins og hann hafði sáð
til féll hann óvænt frá. „Glaður en
þreyttur," eins og segir í leikskrá
Þjóðleikhússins. Þá er einnig
fólgin í þessari væmnu útlistun
dapurlegra örlaga listamannsins
sú yfirborðskennda hugsun að til-
gangur listsköpunar sé fyrst og
fremst að öðlast frægð og viður-
kenningu. Kannski er það til-
gangurinn og þá er ekkert fleira
um málið að segja nema bæta því
við að Larson hafi verið „mega-
önnlökkí". Sé það ekki eini til-
gangurinn þá verður manni samt
fyrir að segja að Larson hafi ver-
ið afskaplega óheppinn að missa
af þeim möguleikum sem Rent
hefði veitt honum í framhaldinu
til að vinna að frekari listsköpun
sæmilega áhyggjulaus. Fjárhags-
lega að minnsta kosti. En
kannski dó hann ánægðari en
hann hefði mögulega getað orðið
síðar, orðinn hundvanur frægð-
inni. Svona má velta sér upp úr
klisjunum á ýmsa vegu.
Engu að síður hafa dapurleg ör-
lög listamannsins sem stóð á þrös-
kuldi frægðarinnar óneitanlega
skapað dramatískari þunga en ella
í kringum söngleikinn Rent.
Þunga sem hann nýtur vissulega
nú þegar hann kemur á fjalirnar í
Loftkastalanum í boði Þjóðleik-
hússins aðeins þremur áram eftir
frumsýningu í New York.
ÁSA
PÁLSDÓTTIR
+ Ása Pálsdóttir
fæddist á Akur-
eyri 16. ágiist 1983.
Hún lést 4. maí síð-
astliðinn. Foreldrar
hennar eru Anna
Margrét Péturs-
dóttir, fram-
kvæmdastjóri Tax
Free á íslandi, fædd
9. september 1958
og Páll Sigurður
Kristjánsson, vél-
fræðingur, mark-
aðsstjóri hjá Húsa-
plasti hf., fæddur 7.
september __ 1957.
Foreldrar Önnu Margrétar eru
Fjóla Gunnarsdóttir og Pétur
Valdimarsson, tæknifræðingur
frá Akureyri. Foreldrar Páls
eru Ása Helgadóttir og Kristján
Pálsson vélfræðingur, d. 1972.
Bróðir Ásu er Kristján, fæddur
27. maí 1982, nemi í Flensborg-
arskóla. Ása var að ljúka 10.
bekk Öldutúnsskóla.
Ása verður jarðsungin frá
Hafnarfjarðarkirkju í dag og
hefst athöfnin klukkan 15.
Elsku Ása.
Okkur langar til að þakka þér
fyrir þau yndislegu næstum 16 ár
sem við fengum að vera með þér.
Þú varst svo gefandi og yndisleg
stelpa að við eigum ekki nógu mörg
orð yfir allt það sem þú hefur gefið
okkur. Þú elskaðir alla svo mikið og
hafðir mikla þörf fyrir að tjá okkur
hug þinn til okkar, því að þér fannst
það svo mikilvægt að við vissum
hvað þú elskaðir okkur mikið. Við
getum þakkað Guði fyrir að við
fengum að hafa þig í þennan tíma
og það að við eigum ekkert annað
en yndislegar minningar um þig og
allt það sem við gerðum saman og
það var ekki svo lítið.
Elsku Stubba okkar, það er okk-
ur huggun í þessari miklu sorg að
við vitum að það var tekið vel á móti
þér og að þér líður vel núna.
Við biðjum góðan Guð að varð-
veita þig.
féll í ljúfa löð. Svo var
líka spennandi að ná
sér í regnhlífamar
hennar ömmu í öllum
litum sem passaði bara
fyrir stelpur, þá gaf
stóri bróðir smá gusu
annað slagið með
slöngunni. Já, það voru
góðir dagar. Síðan yfir-
gáfuð þið ömmu um
tíma og fjölskyldan fór
til Danmerkur þar sem
mamma og pabbi voru
við nám og störf,
lengst af í Odense.
Amma var voða hrifin
þegar hún gat heimsótt ykkur í
sumar- og jólafríum sínum, en afi
Kristján var látinn svo hún kom ein.
Amma var sérstaklega í essinu
sínu þegar hún heimsótti ykkur um
jól. I eitt skiptið rigndi svo mikið á
gamlárskvöld í Odense að það
slökknaði alltaf á blysunum okkar
og þetta veður fannst nú ömmu
púkó á sjálfum áramótunum, því að
svona gerist ekki á íslandi. Eftir níu
ára dvöl ytra fluttuð þið heim og
settust að í Hafnarfirði. Fljótlega
var farið að byggja nýtt hús og þá
skaut amma yfir ykkur skjólshúsi
um tíma uns þið fluttuð inn í nýja
heimilið að Einihlíð 12.
Sambandið hefur verið ljúft með
fjölskyldunni og hún Ása mín hefur
komið allt síðasta ár á hverjum
fimmtudegi til að líta til með ömmu.
Verður vandfyllt í það skarð. Svona
getur lífið breytt öllu á einu augna-
bliki og maður stendur varnarlaus.
Elsku Ása mín, amma kom um
kvöldið upp á Slysadeild og hitti
sjúkrahúsprestinn, hann séra Gunn-
ar Matthíasson, sem leiddi ömmu að
fallega uppbúnu rúminu þar sem þú
hvíldir, falleg og sofandi og amma
gat strokið vanga þinn í hinsta sinn.
Sofðu vært, mín væna.
Sofðu vært hinn sfðsta blund,
uns hinn dýri dagur ljómar,
Drottins lúður þegar hljómar
hina miklu morgunstund.
(V. Briem.)
Mamma og pabbi.
Þín elskandi amma,
Ása.
Kveðjuorð til elsku systur minn-
ar.
Hún systir mín var yndisleg
manneskja og mun ég sakna hennar
mjög mikið. Hún Ása mfn var mikill
friðarsinni og nattúraelskandi og
hún elskaði dýr. Ég er viss um að ef
hún hefði lifað, þá hefði hún orðið
frægur listamaður eða ljósmyndari
og eytt frístundunum í að hjálpa
dýram.
Hinn 4. maí hrundi fullkomna
veröldin mín og verður erfitt að
halda áfram án þín, elsku Ása mín.
Þinn bróðir
Kristján.
Eg er blómið, sem óx úr mold þinni, jörð
hið unga blóm, sem sólskinið tók sér í fang.
Ég dreifði minni gleði um þinn víðavang
ó, veröld, sem áttir hjarta míns þakkargjörð.
(Tómas Guðm.)
Drottinn gaf og drottinn tók, er
sannleikurinn og lífið. Litla stúlkan
mín og elsku bamabarnið mitt hún
Ása er látin, aðeins 15 ára að aldri,
hún sem alltaf hafði verið heilbrigð
og frísk. Margar minningarnar rifj-
ast upp um þessa litlu elsku stúlku
og stóra bróður hennar, Kristján,
sem voru svo samrýmd. Bömin hafa
alltaf verið umvafin af ást og kær-
leika foreldra sinna, Önnu Margréti
og Páli, enda voru bömin þeim til
sóma. Þau bjuggu fyrstu hjúskapar-
ár sín á Akureyri og margar minn-
ingar rifjast upp þegar systkinin
vora lítil við leik í garðinum í
Helgamagrastrætinu, svo sem eins
og þegar amma var að leyfa þeim að
vökva garðinn sinn með stóra
garðslöngunni. Þá var nú stundum
erfitt að ákveða hvor fengi að byrja
en stóra bróður fannst það frekar
sitt verk, svo litla systir gat bara
haft garðkönnuna á meðan og allt
Hinn 4. maí barst okkur sú mikla
harmafregn að barnabamið okkar,
Ása Pálsdóttir, væri dáin, hún hefði
farist í bílslysi þennan dag. Ása var
mjög listfeng í sér og smíðaði fagra
muni úr málmum og tré, en til þess
að hlutimir væra í réttu hlutfalli og
samræmi við hugmyndirnar sem
hún hafði, þá teiknaði hún þá alla
áður en smíði hófst, jafnframt mál-
aði hún fagrar myndir. Mannkær-
leika og jafnréttistilfinningar Ásu
voru svo sterkar og miklar að við
sem þekktum hana væntum mikils
af henni í breytingum til betra lífs
þegar hennar starf færi að njóta sín
í þágu almennings. Jafnréttistilfinn-
ing hennar var svo mikil að ekki
mátti kenna fólk við litarhátt né
sérkenni vegna þess að þá var verið
að tala niður til viðkomandi í stað
þess að gæta jafnræðis fólks hvort
sem verið var að ræða um eða við
viðkomandi og hver sem litarhátt-
urinn eða sérkennin voru. í djúpi
sálarinnar ræddi hún um trúmál og
sköpunarverkið við þá sem voru
henni nánir, sú umræða fór fram af
svo mikilli fróðleiksfýsn en jafn-
framt af mikilli innsýn sem þeir ein-
ir gera sem eiga þroskaða sál.
Elsku Ása, söknuður okkar allra yf-
ir því að fá ekki að njóta lengri sam-
vista við þig í þessu jarðlífi er svo
mikill að því verður ekki með orðum
lýst.
Elsku Anna Magga, Palli og Kri-
stján við biðjum almáttugan Guð
föður, skapara himins og jarðar að
stiðja ykkur og styrkja í ykkar
miklu sorg.
Elsku Ásu kveðjum við með orð-
unum, „Guð varðveiti þig og ástar-
þakkir fyrir allt sem þú hefur gefið
okkur“.
Amma og afi.
Þegar við vöknum að morgni
dags órar okkur ekki fyrir því hvað
dagurinn ber í skauti sér. Einhvern
veginn geram við ráð fyrir því að
börnin okkar fái að fylgja okkur í
gegnum lífíð, og að við séum ekki að
kveðjast hinstu kveðju í hvert skipti
sem við kveðjumst. Ása var vön að
kveðja mömmu sína með kossi á
hverjum morgni áður en hún fór í
skólann, og mamma hennar var vön
að óska henni góðs dags. En þennan
morgun var Ása óvenju sein og
kveðjan fórst fyrir hjá þeim mæðg-
um. Lífið er stundum ósanngjaynt
finnst okkur, og við sem áttum Ásu
að trúum því vart að þetta sé raun-
veruleikinn. Lífið .virtist brosa á
móti fjölskyldunni um þessar mund-
ir. Eftir að hafa búið í Danmörku í
mörg ár kom fjölskyldan heim.
Hafnafjörður heillaði, kannski ekki
svo ólíkur Akureyri. í Stekkjar-
hvammi bjó fjölskyldan í þrjú ár áð-
ur en var ráðist í að byggja að Eini-
hlíð 12. Það kom okkur frændfólki
og vinum ekki á óvart að þau vora
flutt inn 10 mánuðum eftir að fram-
kvæmdir hófust. En þó svo að mikið
hafi verið um að vera hjá þeim und-
anfarið þá hugsuðu þau alltaf vel
hvert um annað. Það var til dæmis
til siðs hjá fjölskyldunni að kvöld-
máltíðin var heilög stund, þá var
bannað að tala í síma eða láta trafla
með öðrum hætti. Þessi tími var
notaður til að ræða saman um lífið
og tilverana. Ása frænka mín var
einstakur persónuleiki, hún var
hæg og róleg og elskaði að hafa það
notalegt, var mikið fyrir það að
„hugga“ sig eins við segjum, kveikja
á kertum og hlusta á tónlist. Hún
naut þess að vera heima í faðmi fjöl-
skyldunnar þar sem mannkostir
hennar voru í hávegum hafðir.
Þetta var stúlka sem hægt var að
treysta. Ása og Kristján voru ein-
staklega samrýmd systkin enda
ekki nema eitt ár á milli þeirra og
þeirra samvistir einkenndust af vin-
skap og væntumþykju gagnvart
hvort öðru.
Dýr og listir spiluðu stórt hlut-
verk í lífi Ásu, hún elskaði allt sem
var loðið. Það var því mikið fagnað-
arefni fyrir hana þegar tíkin sem
bjó á móti eignaðist hvolpa. Ása var
þar daglegur gestur og lét sér mjög
annt um litlu ferfætlingana. Einu
sinni korn ég í heimsókn í Einihlíð-
ina og Ása vildi sýna mér nýju ná-
grannana sína, hvolpana. Fyrsta
sem ég hafði áhuga á var hvaða teg-
und þeir væru. En hún frænka mín
lét mig vita að það væri ekki teg-
undin sem skipti máli heldur
karakterinn í dýrinu og þessir
hvolpar vora einstakir hvað það
varðaði, og þá vissi ég það. Frænka
mín ætlaði sér stóra hluti í framtíð-
inni hún hugðist sækja um í fram-
haldskóla þar sem listabraut var í
boði. Eftir Ásu liggja margir list-
rænir hlutir sem verða nú að mikl-
umverðmætum.
Á svona stundu fer maður að
hugsa hvort okkur sé ætlað að eiga
mislanga ævi og oft er sagt að þeir
deyi ungir sem guðirnir elska. Ef
það er svo þá er það okkur sem eftir
lifum mikilsvert að eiga góðar
minningar um þann sem kveður.
Ása skilur eftir sig góðar minningar
og veit ég að það hjálpar foreldrum,
ættingjum og vinum.
Þegar slys eins og þetta gerist
eru margir sem eiga um sárt að
binda. Mannkostir Ónnu og Palla
lýstu sér best þegar á fyrstu stundu
eftir slysið, báðu þau sjúkrahús-
prestinn að hlúa vel að þeim sem
upplifðu slysið, þeim mætti ekki
gleyma. Ása erfði þessa mannkosti
hún var málsvari lítilmagnans og
hafði mikla samúð með þeim sem
minna máttu sín og áttu um sárt að
binda. Elsku Ása frænka, við erum
stolt af því að hafa átt þig að.
Palli minn, Anna og Kristján. Orð
mega sín lítils á svona stundu, en ég
veit að góður guð mun leiða ykkur
áfram veginn. Við fjölskyldan mun-
um halda utan um ykkur.
Helga frænka og fjölskylda.
Mér varð svo mikið um, að ég
heyrði ekki niðurlag þess sem hún
systir mín sagði er hún hringdi og
sagði að bróðurdóttir okkar hefði