Morgunblaðið - 12.05.1999, Blaðsíða 64

64 MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FÓLK í FRÉTTUM
DULARFULLT MAL NANCY DREW OG HARDY BRÆÐRANNA
Ljóshærð og litfríð
og tilbúin í slaginn
JOAN SMITH
Ji
V
Bók fyrir
stráka
„Different for Girls“. Höfundur: Jo-
an Smith. 176 bls. Vintage, Random
House, London, 1998. Eymundsson.
1.395 krónur.
MÉR finnst svo gaman þegar ég
finn eitthvað. Sérstaklega hluti sem
ég er ekkert að leita að. Það gerðist
einmitt um daginn. Ég fann þessa
litlu sjálflýsandi bleiku bók. Ég
hugsaði: „Þetta er greinilega bókin
mín. I henni les ég mínar eigin
hugsanir!"
I bókinni las ég um stelpur.
Stelpur eins og mig. Hvernig þær
eiga að vera og hver það er sem
ákveður það. Það var einmitt það
sem mér þótti alltaf svo dularfullt
og hálf ógnvekjandi. Hér fann ég
fullt af svörum. Og nóg af nýjum
spumingum.
Er stelpa „eðlileg" ef hún segist
ekki ætla að eignast börn? Og það
bara vegna þess að hana langar það
ekki. Fleiri spumingar: Skólabún-
ingar fyrir stelpur eiga að vera pils
en ekki buxur, er það ekki? Éra
þær ekki stelpulegri þannig? Em
strákar ekki voða duglegir ef þeir
hjálpa til á heimilinu? En stelpan?
Þykir hún dugleg? Nei, auðvitað
þykir það bara sjálfsagt mál.
Allar stelpur era eins. Og stelpur
eru allt öðravísi en strákar (þær
eru frá Venus!). Þessu er mótmælt
harðlega í bókinni. Stelpu-ímyndin
er bútuð niður í smæstu einingar.
Fyrirsætan, forsetafrúin, fjölda-
morðinginn - allar undir smásjá.
Naomi, Jaekie, Rosemary West...
og að sjálfsögðu Madonna og Spice
Girls. Yfir í kúgaðar Talebanakon-
ur. Og mig.
Þetta er líka bók fyrir mig. Aftan
á svona bókum stendur oft eitthvað
á þessa leið: „Bók fyrir hverja ein-
ustu stelpu" eða „Bók fyrir fem-
inista". Én kannski þyrfti enga
feminsta ef einhverjum dytti í hug,
að segja frekar strákum að lesa
svona bækur. Og skrifa aftan á
þær: „Bók fyrir stráka".
Á síðasta ári kom út
bókin „The Mysterious
Case of Nancy Drew
and the Hardy Boys“
eftir Carole Kismaric
og Marvin Heiferman.
Dóra Osk Halldórs-
dóttir kíkti í bókina af
einskærri forvitni.
HVAÐA stúlka kannast ekki við
ljóshærðu unglingsstúlkuna
Nancy Drew sem leyst hefur
hvert sakamálið á fætur öðru í
Nancy-bókunum? Kannski þær
yngstu hafi ekki fylgt hinni
djarflyndu Nancy eftir af jafn
miklum áhuga og þær sem eldri
eru, en í huga margra er þessi
auðuga lögmannsdóttir bæði
sjálfstæðari og skemmtilegri en
margar kynsystur hennar úr
skáldsögum frá fyrri og miðjum
hluta aldarinnar. Nancy Lætur
ekkert aftra sér í leynilögreglu-
störfunum og líkist fráleitt
hinni bljúgu Pollýönnu sem þyk-
ir allt harla gott í vafasömum
heimi.
í bók þeirra Carole Kismaric
og Marvin Heiferman er ferli
Nancy Drew og Hardy-bræðr-
anna gerð allítarleg skil, þótt
minni tilraun sé gerð til að
greina persónurnar út frá bók-
menntafræðilegu sjónarhorni
eða menningarlegu. Þó eru
stuttir ítarkaflar inn á milli
meginmálsins sem gefa
skemmtilega innsýn í afmark-
aða þætti tímabils þessara ung-
lingabóka sem eiga uppruna
sinn síðla á þriðja áratugnum.
Bókin er skemmtileg aflestrar
þótt efniviðurinn bjóði upp á
mun safameiri greiningu og
skemmtilegri tengingu við sögu
Bandaríkjanna á þessu timabili
en höfundar takast á hendur.
Þó er imprað á ýmsu sem gæti
sent forvitinn lesanda af stað í
eigin rannsókn að hætti
leynilögreglustúlkunnar Nancy
Drew.
Veldi Stratemeyers
Skapari persónunnar Nancy
Drew og Hardy-bræðranna,
sem á Islandi eru betur þekktir
sem hinir fræknu Frank og Jói,
var Edward Stratemeyer sem
fæddist 1862 í New Jers-
ey. Hann var sonur
þýsks innflytjanda
og mikill bókaorm-
ur. Þegar hann
var aðeins fjórfán
ára gamall skrifaði
hann sína fyrstu
sögu, „Dick’s
Composition" og
' ári seinna gaf
hann út sitt eig-
ið drengjablað
sem hét Young
Americans. Ár-
ið 1893 hafði
Stratemeyer selt
49 bækur auk
fjölmargra smá-
sagna í tímarit.
Stuttu síðar fór
Stratemeyer að vinna
hjá fyrirtækinu Street
and Smith þar sem hann
ritstýrði sögum og
bjó til útlínur að sög-
um sem aðrir rithöfundar skrif-
uðu síðan. Það form átti eftir að
duga Stratemeyer vel. Fyrir-
tæki hans Stratemeyer Synd-
icate varð stórfyrirtæki í bóka-
útgáfu og gaf út fjöldann allan
af seríusögum og hafði hóp höf-
unda á sínum snærum sem
skrifuðu undir dulnefnum.
Atburðarás með upphrópun!
Áherslan var á sögur fyrir
börn og unglinga og ákveðnar
reglur voru settar höfundum
frá upphafi. Sögupersónur
skyldu ekki vera með neitt
kossaflangs og ekkert ofbeldi
var leyft. Engin persóna skyldi
slegin köld meira en einu sinni í
hverri bók þrátt fyrir að at-
burðarásin ætti að vera svo æsi-
leg að upphrópunarmerki væru
títt notuð. Hver bók skyldi vera
um 25 kaflar og vera skrifuð á
ekki lengri tíma en 40 dögum.
Höfundarnir fengu fasta
greiðslu fyrir skrifin en fyrir-
gerðu öllum höfundarrétti og
máttu ekki nota dulnefni sín í
öðrum skrifum. Árið 1940 var
útgáfa Stratemeyers með ríf-
lega helming markaðarins í
unglingabókum í Bandaríkjun-
um;
Árið 1929 höfðu Hardy-bæk-
urnar selst í yfir 100 þúsund
eintökum og Stratemeyer fékk
þá hugmynd að skapa kvenhetju
sem væri jafn glúrin og strák-
arnir við lausn sakamála. Hann
sendi höfundinum Mildred Wirt
hugmynd að fyrstu bókinni þar
sem hin sextán ára sæta stúlka
Nancy skyldi vera aðalpersón-
an. Wirt var frá Iowa og var
fyrsta konan sem lokið hafði
mastersprófí í blaðamennsku
frá háskólanum í Iowa.
Varð bljúgari með aldrinum
Kvenpersónur unglingasagna
þessa tíma voru yfirleitt bljúgar
og undirgefnar og gæðin bók-
staflega láku af þeim í stríðum
straumum og biðin eftir
draumaprinsinum var helsta
markmiðið. Nancy Drew varð í
skrifum Wirt mun nútímalegri
kvenpersóna en áður hafði
þekkst í sambærilegum bókum
og líkist talsvert höfundi sínum.
Hún hafði ómælt sjálfstraust,
var sjálfstæð og vílaði ekki hlut-
ina fyrir sér. Fyrsta bókin um
Nancy, Leyndarmál gömlu
klukkunnar, kom út árið 1930.
Unglingsstúlkur urðu hug-
fangnar af hinni djörfu og móð-
urlausu Nancy sem gat leyst
hvaða mál sem að steðjuðu án
hjálpar fullorðinna. Árið 1938
seldust Nancy-bækurnar tvöfalt
meira en bækurnar um þá
Frank og Jóa.
Dætur Stratemeyer, Harriet
og Edna, tóku við fyrirtækinu
þegar hann lést árið 1930.
Kreppan var í algleymingi og
höfundar fengu sífellt minna
fyrir verk sín. Harriet fór að
búa til æ ítarlegri útlínur fyrir
bækurnar og hafa ákveðnari
hugmyndir um hvernig persón-
urnar skyldu haga sér. Árið
1941 sendi hún Wirt bréf þar
sem hún fer fram á að Wirt geri
Nancy bæði þægari og kven-
legri en í fyrri bókum. „Nancy á
að vera skynsöm og áhugasöm
en einnig full samúðar og væn
stúlka. Dragðu fram aðdáun
hennar á föður sínum... Utlín-
urnar eru mjög nákvæmar og
við vonum að þú getir fylgt
þeim vel eftir.“ Wirt, sem leit á
sig sem hvern annan
leigupenna, tók tilmælunum og
í stað þess að Nancy segði eitt-
hvað blátt áfram tók hún að
segja það sem segja þurfti afar
bllðlega.
Með tilkomu sjónvarpsins
dróst sala á unglingabókum
saman og útgáfufyrirtækið sá
að einhvern veginn yrði að
bregðast við. Frásögnin var
gerð hraðari og engum tíma
var eytt í uppbyggingu sögu-
þráðar. Nancy hætti smám sam-
an að vera þessi nánast ævin-
týralega fyrirmynd ungra
stúlkna í dirfsku og sjálstæði og
varð meira eins og venjuleg og
fremur viðráðanleg stúlka.
Nancy ársins 1986 var alveg
jafn upptekin af tisku og róm-
antik og sakamálum. Sú Nancy
segir í bókinni Secrets can Kill:
„Erfiðasti hluti þessa máls er
að ákveða í hverju ég á að
vera.“
Forvitnilegar bækur
KNATTSPÝRNA
/
Ast á knatt-
spyrnu
Ást og knattspyrna, skáldsaga eftir
ónefndan höfund sem Knattspyrnu-
félag Reykjavíkur gaf út, líklega á
sjötta áratugnum. Þýðandi KR-fé-
lagi. Torséð, en kemur stöku sinn-
um inn á fornbókasölur.
MIKIÐ hefur verið fjallað og
fjasað um framtak þeirra KR-
inga að stofna hlutafélag um
reksturinn og í framhaldi af því
kaupa veitingastaði sem fjárfest-
ingu. KR-ingar hafa reyndar
löngum verið séðir í fjármálum og
ófeimnir að grípa til óhefðbund-
inna aðferða til að afla fjár, eins
og sannast á bókinni sem hér er
gerð að umtalsefni.
Líklega hafa KR-ingar þó ekki
hagnast mikið á útgáfunni, því
ekki fer sögum af annarri skáld-
sögu í útgáfu félagsins. Þó hefur
þessi bók flest til að bera sem
þarf til að heilla fjöldann, spennu,
ást og átök. Knattspyrnuhetjan
göfuglynda fellir hug til hjarta-
hreinnar fegurðardísar og gerir
hvað hún getur til að ná ástum
hennar. Föðurnum líst ekki á
ráðahaginn, enda er hann
stórættaður og vill síður að
drengurinn taki niður fyrir sig.
Allt fer þó vel að lokum eins og
vera ber, stúlkan og pilturinn ná
saman, faðirinn leggur blessun
sína yfir allt saman og í þokkabót
skorar söguhetjan sigurmarkið á
síðustu mínútu í lykilleik eftir að
hafa slasast svo illa að henni var
vart hugað líf. Ástar/fótboltasaga
af bestu gerð.
Á síðustu árum hefur knatt-
spyrnuáhugi glæðst mjög meðal
manna og það sem áður var að-
eins talið hæfa lágstéttarfólki og
stöku flösungi er nú íþrótt gáfu-
manna og spjátrunga; í stað bók-
menntaumræðu og heimspeki-
legra vangaveltna sitja menn á
kaffihúsum og spá í markaskoran,
heilsufar og mannsal. f Ást og
knattspyrnu má sjá að íþróttin
þótti ekki par fín en þó bókin sé
vissulega ekki merkilegar bók-
menntir, er hún skemmtileg af-
lestrar og gefur góða mynd af tíð-
arandanum, bæði breskum og
ekki síst íslenskum í málfari þýð-
anda og efnistökum. (í bókinni
kemur fyrir orðaleppurinn að
setja mark, kannski í fyrsta sinn á
prenti, sem endurvakinn var í
íþróttaumfjöllun fyrir fáum árum
og mikið notaður.)
KR-ingar eru málstaðnum trú-
ir, svo trúir reyndar að sumum,
sérstaklega stuðningsmönnum
annarra liða, þykir keyra úr hófi.
Það er þó lítið varið í að halda
með liði ef ekki er haldið með því
af öllu hjarta og segir reyndar sitt
um stöðu KR í hugum KR-inga að
þýðandinn er ekki að trana sínu
nafni að; lætur sér nægja í lítil-
læti sínu að skrifa á titilblað Þýð-
andi: KR-félagi.
Árni Matthíasson.