Morgunblaðið - 12.05.1999, Blaðsíða 52

52 MIÐVIKUDAGUR 12. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Siglingaafrek
Islendinga að fornu
ÞAÐ ER ánægjulegt hvað íslensk
stjórnvöld með forseta íslands,
herra Ólaf Ragnar Grímsson, í far-
arbroddi hafa tekið vel við sér í sam-
bandi við siglingar og siglingaafrek
forfeðra okkar í tilefni
þess að eitt þúsund ár
eru liðin frá því að
Leifur Eiríksson fann
meginland Ameríku,
auk þess sem minnst er
fundar Grænlands,
siglinga Eiríks rauða,
Bjama Herjólfssonar
og fleiri fornra sæfara
og landnáms Islend-
inga á Grænlandi og í
Norður-Ameríku.
Sett hefur verið á fót
landafundanefnd og
áformað að í Búðardal,
sýslu Eiríks rauða,
verði komið upp Leifs
heppna húsi, þar sem
landafundunum verði gerð skil í
máli og myndum.
Danska blaðið Jyllands Posten
skýrði frá því hinn 10. apríl sl. að
„Hvíta húsið [þ.e forsetaembættið í
Bandaríkjunum] beini í tilefni alda-
mótanna sérstakri athygli að norð-
urslóðum með því að minnast þess
ao eitt þúsund ár eru síðan leiðir
evrópskrar og norður-amerískrar
menningar lágu saman með sýning-
unni „Vikings: The North Atlantic
Saga“, sem verður opnuð í Smith-
sonian árið 2000.“
Allt eru þetta sérstaklega
ánægjuleg tíðindi, sem ættu jafn-
framt að verða landsmönnum brýn-
ing til að efla og hleypa nýju lffi í
kaupsiglingar Islendinga, sem eru
okkur lífsnauðsyn, en kaupskipum
undir íslenskum fána og íslenskum
farmönnum hefur fækkað svo mikið
á undanförnum árum, að ástandið er
langt frá því að vera viðunandi fyrir
sjálfstæða þjóð. Þetta er þó önnur
saga, sem þarf meira til og ekki
verður komið hér frek-
ar inn á.
Alþjóðasiglinga-
málastofnunin
í London
Einn er sá staður
sem fulltrúar allra sigl-
ingaþjóða í heiminum
koma saman á til funda
og ákvarðana um sigl-
ingamál. Þetta er Al-
þjóðasiglingamálastofn-
unin (International Ma-
ritime Organization -
IMO), sem er ein af
stofnunum Sameinuðu
þjóðanna með aðsetur í
London. Alþjóðasigl-
ingamálastofnunin hélt á sl. ári upp
á hálfrar aldar afmæli frá samþykkt
stofnsáttmálans í Genf árið 1948, en
fyrsta allsherjarþing Alþjóðasigl-
ingamálastofnunarinnar var haldið í
London 6. til 19. janúar 1959 og voru
þá 28 þjóðir aðilar að stofnuninni.
Aðildarþjóðir eru nú um 150 og
nærri því öll skip á heimshöfunum
sigla undir fánum þeirra. Island hef-
ur lengi verið aðili, en Alþjóðasigl-
ingamálastofnunin vinnur að öryggi
við siglingar, að öryggismálum sjó-
manna og vemdun heimshafanna
gegn megnun. Allar helstu sam-
þykktir og reglugerðir er varða ör-
yggi skipa og siglinga hafa verið og
eru settar af Alþjóðasiglingamála-
stofnuninni eða IMO eins og hún er
nefnd í daglegu tali.
Fyrir hönd íslendinga, ríkis-
stjómar og samgönguráðuneytisins,
fer Siglingastofnun Islands með
málefni Alþjóðasiglingamálastofn-
unarinnar, kynnir þau samgöngu-
ráðuneytinu og hagsmunaðilum,
gerir tillögur að reglugerðum og
lögum og hefur eftirlit með að fylgt
sé þeim alþjóðasamningum, sem Is-
land hefur gerst aðili að. Með auk-
inni alþjóðasamvinnu á sviði siglinga
og öryggismála hafa umsvif stofnun-
arinnar aukist mjög á síðari ámm.
Siglingar
íslendingar eiga að
gefa Alþjóðasiglinga-
málastofnuninni veg-
lega lágmynd af sigl-
*
ingaafrekum Islend-
inga, segir Guðjón
Armann Eyjólfsson, og
minnast þannig Leifs
Eiríkssonar og Snorra
Sturlusonar.
Alþjóðasiglingamálastofnunin
hefur aðsetur í glæsilegu stór-
hýsi,sem minnir á stórskip, í hjarta
Lundúnaborgar við Lambeth-brúna,
á suðurbakka Thames-ár, nærri því
gegnt breska þinghúsinu í Westmin-
ster, sem er á norðurbakka fljótsins.
Listaverk um
siglingasögu
Það vekur athygli að á þremur að-
alhæðum þessarar miklu byggingar,
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
þar sem fulltrúar siglingaþjóða
heimsins þinga um siglinga- og ör-
yggismál allt árið um kring, era
glæsileg líkön skipa og ýmsir
skrautmunir frá hinum fjölmörgu
aðildarþjóðum, t.d. ofín teppi frá
Arabíu og Persíu, líkön af þremur
skipum Kolumbusar, gullslegin kín-
versk djúnka, rússneskur, kjarn-
orkuknúinn ísbrjótur og má svo
lengi telja.
Með ár íslensku landafundanna
árið 2000 í huga skoðaði ég fyrir
skömmu þessar fallegu gjafir til Al-
þjóðasiglingamálastofnunarinnar,
sem ég hafði reyndar séð og dáðst
að nokkram áram áður. Margar
gjafirnar era falleg listaverk og
minna þátttökuþjóðimar með þeim
á siglingar sínar og sögu. Mér kom
þvi í hug, að nú væri upplagt tæki-
færi fyrir Islendinga að minna á
1000 ára afmæli Vínlandsferða og
fundar Norður-Ameríku með því að
gefa Alþjóðasiglingamálastofnun-
inni fallega og veglega lágmjmd eða
sérstaklega gert kort, sem sýndi
siglingar forfeðranna frá Noregi og
Vestur- Evrópu til Islands og það-
an vestur um hafið til Grænlands
og meginlands Norður-Ameríku. A
myndinni yrði sýnt landnám íslend-
inga þar vestra og á Grænlandi.
Einnig mætti hér minna á Snorra
Sturluson og birta eina elstu sigl-
ingalýsingu sem til er og er að finna
í Heimskringlu Snorra og er enn í
fullu gildi. Leiðarlýsingin er frá
Hernum í Noregi, sem er skammt
frá Björgvin, vestur um hafið til
Hvarfs á Grænlandi. Þetta er
snilldarleg lýsing á stórbaugsleið;
landsýn skyldi hafa af Hjaltlandi,
sjó í miðjum hlíðum Færeyja, en af
íslandi hval og fugl.
í nútíma siglingum er mikil
áhersla lögð á þannig leiðarlýsingar
og þó ekki væri annað en gefa þessa
merldlegu siglingaáætlun myndi
hún vekja mikla athygli í sölum Al-
þjóðasiglingamálastofnunarinnar,
þar sem era menn er bera gott
skynbragð á þessa hluti, en meiri
hluti fulltrúanna og margir fastra
starfsmanna era fyrrverandi sjó-
menn.
Vegleg gjöf Islendinga
Þessari hugmynd og tillögu um
veglega gjöf til Alþjóðasiglinga-
málastofnunarinnar í tilefni landa-
funda íslendinga er hér með komið
á framfæri til landafundanefndar og
samgönguráðuneytisins. Ekki er
nokkur vafi á því að fátt yrði betur
við hæfi eða minnti betur á siglinga-
afrek forfeðra okkar. Auk þess yrði
kynnt ein elsta siglingaáætlun sem
til er í heiminum með orðum Snorra
Sturlusonar, frægasta rithöfundar
íslenska þjóðveldisins og allra
Norðurlanda, á þeim tíma sem ís-
lenskt landnám var í blóma á Græn-
landi og siglingar þangað tíðar eins
og leiðarlýsing Heimskringlu ber
vitni um.
Fáar, ef nokkrar aðrar alþjóða-
stofnanir, eiga fremur skilið þakk-
læti og viðurkenningu Islendinga en
Alþjóðasiglingamálastofnunin, sem
stendur vörð um öryggi skipa og
sjómanna á höfunum og ekki síst um
hreint og ómengað haf og sjávar-
strendur, sem skipta Islendinga öllu
máli.
Höfundur er skólameistari Stýri-
mammskólans í Rcykjavík.
Guðjón Ármann
Eyjólfsson
Blaðamaður fer mikinn
gegn tóbaksvörnum
í MORGUNBLAÐINU 18. febr.
sl. var grein með yfirskriftinni „Af
hverju reykir fólk?“ eftir Jakob F.
Ásgeirsson blaðamann. í siðareglum
Blaðamannafélags íslands segir:
„Blaðamaður vandar upplýsingaöfl-
un sína, úrvinnslu og framsetningu
svo sem kostur er og sýnir fyllstu til-
litssemi í vandasömum málum.“ Jak-
ob gerir fátt til að uppfylla þetta.
Hann sleppir mörgu, fer frjálslega
með annað og sumt era bein ósann-
indi. Mál sitt styður hann tilvitnan í
einn fræðimann. Fyrst gefur Jakob í
skyn að tóbaksvamir séu trúarbrögð
og talar um „manneldistrúboð". Tó-
baksvamir eiga ekkert skylt við trú-
arbrögð. Fíkn er læknis- og lífeðlis;
fræðilega vel skilgreint hugtak. I
öllu tóbaki er efnið nikótín og notkun
tóbaks að staðaldri byggir á fíkn í
það. Skaðsemi tóbaksnotkunar, eink-
um reykinga, er studd meira en
60.000 vísindarannsóknum. Sjúk-
dómaflokkunarkerfið ICD 10, int-
ernational classification of deseases,
*
Iferae® f Negro
Skólavörðustíg 21 o,
101 Reykjovík.
Sími/fax 552 1220
Netfong:
blanco@itn.is
Veffong:
www.blanco.ehf.is
unnið af færastu sér-
fræðingum á sínu sviði,
flokkar nikótínfíkn sem
sjúkdóm. Þetta nefnir
Jakob ekki, en víkur að
hugtakinu „vanabind-
andi“ og vitnar í sál-
fræðing sem hann segir
gefa lítið íyrir að fólk
verði „háð“ reykingum
og telji hugtakið „vana-
bindandi" hafa lítið vís-
indalegt gildi. Svo segir
Jakob: „Fólk reykir
sem sagt af því að því
líður á einhvem hátt
betur reykjandi.“ Jú, jú,
enda Ijóst að það sem
gefur þessa vellíðan er
umbun heilans við að
svala fíkn sinni í nikótín. Jakob segir
sama sálfræðing hafa haldið þvi fram
að „mun sterkara samband sé milli
persónuleikagerðar manna og
krabbameins og hjartasjúkdóma en
milli reykinga og þessara sjúk-
—---,mx!---------
Borðdúkar til
brúðargjafa
Uppsetningabáðin
Hverfisgötu 74, sími 552 5270.
dóma“. Læknisfræði-
lega eru fá eða engin
orsakasambönd jafnvel
undirbyggð og sam-
bandið milli reykinga
og lungnakrabba. Aður
en áhrifa reykinga
gætti var lungnakrabbi
afar sjaldgæfur sjúk-
dómur. Allt að fjórð-
ungur allra krabba-
meina er talinn stafa af
völdum reykinga og
þriðjungur dauðsfalla
úr krabbameini er tal-
inn vegna „reykinga-
krabba“. Eigum við að
segja bömum þess vax-
andi fjölda kvenna á
besta aldri sem lungna-
krabbinn drepur að það hafi verið
persónuleiki mæðranna fremur en
reykingar sem varð þeim að fjör-
tjóni?
Jakob segir: .Arangursleysi hins
linnulausa áróðurs á Vesturlöndum
um skaðsemi reykinga". Það sem
Jakob kallar „árangursleysi“ er í
raun að hlutfall fullorðinna Islend-
inga sem reykja daglega hefur lengi
lækkað jafnt og þétt. Það var 40%
1985 en 28% 1998. Að nefna þetta ár-
angursleysi eru einfaldlega ósann-
indi. Jakob talar réttilega um að
reykingar ungmenna virðast hafa
aukist á undanförnum mánuðum og
finnst að ætla mætti að menn spyrðu
sig um gagnsemi „svokallaðra tó-
baksvarna". Hann nefnir ekki að
undanfari þessa vora mörg ár þar
sem tíðni reykinga meðal ungmenna
fór minnkandi. Tóbaksvarnamenn
era mjög uppteknir af ofangreindu
bakslagi og spyrja sig t.d. „hvað ger-
um við vitlaust?" og „hvernig eigum
Pétur
Heimisson
við að gera öðravísi?“. Tóbaksvamir
væru óþarfar ef ekki væru öflugir
aðilar, tóbaksframleiðendur, sem
vilja að fólk reyki. Hjá þeim starfa
hæfir sérfræðingar að markaðssetn-
ingu. Mörg dæmi eru þekkt um háar
greiðslur til frægra leikara í þessu
sambandi. Sylvester Stallone fékk
t.d. Á milljón dala fyrir það eitt að
reykja ákveðna sígarettutegund í
kvikmynd. Mat iðnaðarins á mætti
slíkrar auglýsingar segir flestu fólki
allt sem segja þarf, þó svo að Jakob
geri lítið úr honum. Óvægin mark-
aðssetning tóbaks, ekki síst gagn-
vart bömum og ungmennum, er trú-
lega ein aðalástæða þess að reyking-
ar æskufólks fara vaxandi. Markaðs-
setning tóbaks miðar að því að skaffa
nýja fíkla í stað þeirra sem deyja
vegna afleiðinga fíknar sinnar og
Reykingar
Óvægin markaðssetn-
ing tóbaks, segir Pétur
Heimisson, er trúlega
ein aðalástæða þess að
reykingar æskufólks
fara vaxandi.
þeirra sem tekst að slíta sig úr viðj-
um hennar. Jakob gefur jafnvel í
skyn að sumt fólk þurfí að reykja eða
hvemig ber að skilja „Er ekki trú-
legt að taugaveiklað og kvíðasamt
fólk reyki til að róa sig“? Ekki ólík-
legt, en fmnst Jakob ekki að reyna
beri að hjálpa því fólki með öðru síð-
ur drepandi úrræði?
Jakob telur sannað að óhóflegar
reykingar valdi sjúkdómum, en bæt-
ir við: „Það nær engri átt að halda
því fram að hófsamar reykingar
valdi tilteknum sjúkdómum.“ Hljóm-
ar vel, en era hófsamar reykingar til?
Einungis örfáir geta reykt af og til,
t.d. þegar þeir fara út að skemmta
sér. Ekki hefur verið sýnt fram á að
reykingar undir tilteknu magni séu
skaðlausar, og ákveðnir alvarlegir
sjúkdómar geta hlotist af litlum reyk-
ingum. Stór hluti þeirra sem á einum
tíma reykja lítið sýna sig eftir
nokkum tíma hafa stóraukið reyking-
amar. Allt tal um hófsamar reyking-
ar er því dulbúin ósannindi.
Undir lok skrifa sinna segir Jak-
ob: „Fólk reykir einfaldlega vegna
þess að reykingamar hafa jákvæð
áhrif á líðan þess og tekur vitandi
vits áhættuna sem kann að fylgja
miklum reykingum. Það er réttur
þess í frjálsu þjóðfélagi..." Líkt og til
að réttlæta skrif sín klykkir Jakob út
með: „... og okkur, sem ekki reykj-
um, ber að virða þann rétt.“ Hann
nefnir ekki rétt þeirra sem ekki
reykja (t.d. barna) til að anda að sér
reyklausu lofti og ekki heldur að
tryggja þurfi þann rétt í því sem
hann kallar „frjálsu þjóðfélagi“, þó
svo að óbeinar reykingar valdi sjúk-
dómum og dauða.
Reykingamenn, ekki síður en þeir
sem ekki reykja, gera sér grein fyrir
alvöra þessa máls, virða og leggja
margir beinlínis hönd á plóginn við
tóbaksvamir. Þær beinast ekki gegn
reykingamönnum heldur alvarlegum
sjúkdómi, nikótínfíkn, og tóbaks-
framleiðendur era óvinurinn. Meiri-
hluti reykingamanna hverju sinni á
sér þá ósk að geta hætt að reykja. Á
sama tíma þykir góður árangur af
meðferð fyrir þá sem vilja hætta ef
10% era reyklausir eftir eitt ár.
Þetta sýnir hve rangt það er að tala
um reykingar sem frjálst val. Eg
hvet Jakob til að kynna sér betur
það sem ég kalla tóbaksfræði. Geri
hann það er ég viss um að bæði
reykingamenn og þeir sem ekki
reykja eignast dyggan stuðnings-
mann gegn sameiginlegum óvini, tó-
baksframleiðendum. Islensk æska
þarf slíkan stuðning, en ekki hálf-
kveðnar vísur og dylgjur um að það
sé bara allt í lagi að reykja. Að lok-
um vil ég minna bæði reyklausa og
reykjandi á reyklausan dag 31. maí
næstkomandi.
Höfundur er heimilislæknir.