Morgunblaðið - 08.01.2000, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 8. JANÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Erfðafræði
Fullyrt að genin í konum
rústi hjónaböndum.
Börn
Eymasýkingar taldar
að hluta tO arfgengar.
Læknisfræði
Þáttaskil í vændum í líf-
færaígræðslum?
Heilsurækt
Teygjuæfingar sagðar al-
gjör tímasóun.
Búið eftir fjögur ár? Reuters
Hjónabandssælan vill reynast skammvinn
Fjögur ár í
GRÁI fiðringurinn heyrir sögunni
til. Það er bundið í genin að sambúð
fólks endist ekki lengur en í fjögur
ár, samkvæmt niðurstöðum rann-
sóknar þekkts mannfræðings.
Rannsóknin hefur staðið í rúm
fimmtán ár og farið fram í 62 lönd-
um. Mannfræðingurinn, Helen Fis-
her, greindi frá niðurstöðum sínum
á dögunum.
Hún segir að flestar konur séu
reiðubúnar til að yfirgefa menn
sína fljótlega eftir brúðkaupið, að
því er The Sunday Times greindi
frá. Genin kveða á um að börn, feðr-
uð af mörgum mönnum, eigi meiri
afkomumöguleika því þau hafi fjöl-
breyttari hæfileika, að sögn Fis-
hers.
Efnaþurrð
Fisher er prófessor í mannfræði
við Rutgersháskóla í Bandaríkjun-
um. Hún sagði þetta útskýra hvers
vegna konur ættu frumkvæðið að
flestum hjónaskilnuðum. Fjögurra
ára mynstur væri innbyggt í til-
hugalífið, hjónabandið, framhjáhald
og skilnað.
genunum?
„Efnin í heilanum sem gera að
verkum að maður verður ástfang-
inn eru uppurin eftir 36 mánuði, og
það tekur yfirleitt eitt ár í viðbót
fyrir fólk að átta sig á þessu, líta í
kringum sig og koma sér burt.
Þetta ætti ekki að koma á óvart,
eiginlega engin önnur spendýr
hanga saman lengur en í fjögur ár,“
sagði Fisher.
Fisher er skilin. Hún heldur því
fram að menningarleg skilyrðing
hafi valdið falskri lengd á hjóna-
bandinu. „Aukið efnahagslegt sjálf-
stæði kvenna mun sjá til þess að
genin sigra,“ sagði hún. Hún heldur
því ekki fram að ástin kulni á fjór-
um árum og viðurkennir að í mörg-
um tilfellum sé fólk hamingjusam-
lega gift til æviloka.
Breskir vísindamenn eru fullir
efasemda um rannsókn Fishers.
„Tengslin á milli gena og einhvers
tiltekins menningarbundins hátt-
ernis eru óljós. Fyrir einni öld hefði
verið hægt að halda því fram að það
væri bundið í genin að hjónaband
entist lengi,“ sagði Steve Jones,
sérfræðingur í erfðarannsóknum.
íslenskur lyfjafræðingur vinnur að þróun lyfs gegn lystarstoli
„FER VONANDIA MARK-
AÐ INNAN FÁRRA ÁRA“
Morgunblaðið/Porkell
Margar ástæður eru fyrir því að fólk
missir matarlystina og í mörgum til-
vikum eru þær tengdar einu hormóni,
MSH-hormóninu, segir Helgi Schiöth.
VONIR standa til þess að
innan fárra ára verði sett á
markað nýtt lyf sem eykur
matarlyst þeirra sem þjást af
lystarleysi m.a. vegna lystar-
stols. Islenskur lyfjafræðing-
ur, dr. Helgi Schiöth, sem
búið hefur í Svíþjóð undan-
farin 8 ár, hefur rannsakað
ákveðna staði í heilanum sem
stjóma matarlyst og tekið
þátt í að þróa ný lyf sem gætu
aukið matarlyst eða dregið úr
henni. Hann segir, að enn
sem komið er sé engin sértæk
lyfjafræðileg meðferð til við
lystarstoli og að hingað til hafi
geðlyf verið notuð við sjúk-
dómnum, sem og öðrum át-
röskunarsjúkdómum, oftmeð
litlum árangri en þó nokkrum
aukaverkunum. Sem stendur
er verið að rannsaka áhrif efna, sem
Helgi og félagar þróuðu, á dýr og
lofa þær góðu, að hans sögn.
10 milljónir dollara
„Hormónið, MSH eða melano-
cyte stimulating hormon, stjómar
matarlystinni og ef komið er í veg
fyrir virkni þess í tilraunadýrum,
verða dýrin mjög feit. Þau missa
aftur á móti matarlystina ef virkni
þess er örvuð,“ segir Helgi.
Helgi hefur rannsakað hormónið
og viðtaka þeirra, svokallaða MC-
viðtaka, sem em m.a. í heilanum, í
nokkur ár og fjallaði doktorsritgerð
hans, sem hann lauk við fyrir rúm-
um tveimur áram, um þetta efni.
Hann starfar að rannsóknum við
háskólann í Uppsölum. Hann hefur
hlotið nokki’a veglega styrki á und-
anfömum áram, sem hafa gert hon-
um mögulegt að stofna sinn eigin
rannsóknarhóp og vinna áfram að
leitinni að nýjum lyfjum, sem verka
á viðtakana og þá aðallega á þann
sem stjómar matarlyst, MC4. Auk
þess heíúr hann stofnað fyrirtæki,
Melacure Therapeutics AB, ásamt
öðram, þar sem m.a. er unnið að því
að finna þessi nýju lyf. Fyrir
skömmu lögðu fjárfestar 10 milljón
dollara áhættufé í íyrirtækið, sem
Helgi segir, að birti góða mynd af
þeirri trú, sem menn hafa á rann-
sóknunum.
„Við geram okkur vel grein fyrir
því að það er löng leið á milli hug-
myndanna okkar og nýrra lyfja. Við
vitum vel hvaða vandamál era á leið-
inni. Markmið fyrirtækisins er ekki
að sjá um sjálfa framleiðsluna á lyfj-
um heldur að þróa ný lyf og selja
stærri lyfjafyrirtækjum aðgang að
hugmyndunum og í samvinnu við
þau að koma þeim á markað.“
Mikill áhugi er á MSH-hormón-
inu og viðtökum þess, segir Helgi,
og á hann gott samstarf við rann-
sóknarhópa víða um heim, m.a. í
Þýskalandi, Ítalíu, Bandaríkjunum,
Brasilíu og Argentínu.
Þá era rannsóknir á efnum, sem
tengjast viðtökunum, stundaðar í
Eystrasaltslöndunum en þar hafa
öflugar lyfjarannsóknir lengi verið
stundaðar, að sögn Helga.
Vonir um að ný bólgulyf
fínnist innan tíðar
„Nú þegar hafa fundist fimm mis-
munandi viðtakar sem hormónið
tengist. Flest ef ekki öll af 10
stærstu lyfjafyrirtækjunum í heim-
inum era að rannskaka þessa við-
taka og núna nýlega ákváðu for-
svarsmenn bandaríska lyfjafyrir-
tækisins Merck að 80 efnafræðingar
hjá fyrirtækinu skyldu hefja rann-
sóknir á viðtakanum sem stjómar
matarlyst þ.e.a.s. á MC4.“
Sjálfur segist Helgi hafa mestan
áhuga á að finna lyf sem auka mat-
arlyst og hafa rannsóknir hans fyrst
og fremst beinst að því. „Margar
ástæður era fyrir því að fólk missir
matarlystina og í mörgum tilvikum
era þær tengdar MSH-hormóninu,“
segir hann og bætir við að fyrirtæk-
ið sé komið með einkaleyfi á DNA-
bútnum sem geymir upplýsingam-
ar um gerð hormónaviðtakans og á
fjölmörgum efnum sem bindast
honum.
Innan fyrirtækisins er einnig ver-
ið að rannsaka annan MC-viðtaka
en sá hefur áhiif á bólgusvöran.
Segir Helgi að vonir séu bundnar
við að ný og sértæk lyf finnist sem
hafi virkni gegn bólgum en hafi
hvorki aukaverkanir bólgueyðandi
steralyfa né þeirra bólgulyfja sem
erta magaslímhúðina.
Afbrigðileg kynhneigð
GYLFIÁSMUNDSSON SÁLFRÆÐINGUR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Afbrigðileg kynhneigð,
einkum til bama, hefúr verið í um-
ræðunni undanfarið. Hverjar era
helstu tegundir þess konar hneigðar
og hvernig er reynt að lækna þær?
Svar: Margt af því sem áður var
talið afbrigðilegt eða sjúklegt í kyn-
hegðun manna er nú litið öðrum
augum, einkum þó samkynhneigð.
Þó era ýmsar tegundir kynhneigða
sjúklegar að svo miklu leyti sem
þær valda viðkomandi einstaklingi
vanlíðan og sérstaklega ef það veld-
ur öðrum skaða. Á það ekki síst við
ef fómarlömb þeirra era böm.
Barnagimd (paedophilia) er sú
kynhneigð, sem telst hvað al-
varlegust. Sá sem er haldinn þessari
hneigð hefur um lengri tíma sterka
kynferðislega hugaróra og tilraunir
til kynmaka við bam, sem ekki hef-
ur náð kynþroska. Venjulega er
miðað við að bamið sé innan ferm-
ingar og gerandinn a.m.k. 16 ára og
fimm ára munur hið minnsta sé á
milli þeirra. Oftast eru það karl-
menn sem eru gerendur en þolend-
ur geta verið af báðum kynjum. Þeir
sem haldnir eru bamagirnd era oft
getulausir og hafa mikla van-
metakennd vegna þess, en kvíða
þeirra léttir í návist bama og sterk
kynhneigð til þeirra vaknar.
Blætisdýrkun (fetishism) er kyn-
hneigð til dauðra hluta, sem oft
tengjast hinu kyninu kynferðislega,
t.d. nærföt kvenna, þó ekki á sama
hátt og hjá klæðskiptingum, sem fá
kynferðislega örvun við að klæðast
fötum af því tagi. Hlutimir sem
vekja kynörvun geta verið af ýmsu
tagi og hafa venjulega einhverja
Erfiðleikar
táknræna þýðingu fyrir viðkom-
andi. Hann fær kynferðislega örvun
eða fúllnægingu við að snerta þá,
lykta af þeim eða gæla við þá og
beitir gjarnan sjálfsfróun um leið.
Sá sem haldinn er sýnihneigð
(exhibitionism) fær kynferðislega
örvun við að fletta sig klæðum og
bera kynfæri sín fyrir framan
ókunnugt fólk. Undii' vissum kring-
umstæðum telst þetta eðlilegt eink-
um hjá konum sem stunda nektar-
dans og sýnihneigð sem afbrigðileg
kynhegðun og glæpur er fyrst og
fremst bundin við karla, sem leitast
við að sýna sig einum eða fáum ein-
staklingum á almannafæri eða á af-
viknum stöðum. Þeir sem haldnir
era sýnihneigð af þessu tagi era oft-
ast feimnir og einrænir einstakling-
ar, sem eiga í erfiðleikum með fé-
lagsleg og kynferðisleg tengsl.
Nuddárátta (frotteurism) er það
að fá kynferðislega örvun við að
snerta eða nudda sér utan í aðra
persónu á móti vilja hennar.
Gægjuhneigð (voyeurism) er
sterk hneigð til að horfa á aðra per-
sónu nakta, að afklæðast eða í kyn-
mökum. Þessi hneigð verður eink-
um afbrigðileg og glæpsamleg ef
viðkomandi liggur á gægjum úr
launsátri. Sáleflisfræðingar hafa
skýrt þessa hneigð þannig að við-
komandi komist í yfirburðastöðu og
líti niður á fórnarlambið sem í sak-
leysi sínu er granlaust um hlutverk
sitt. Að sumu leyti eigi þetta skylt
við sadisma. Atferlisfræðingar telja
gægjuhneigð heilbrigða og eðlilega
að vissu marki, en verði afbrigðileg,
ef þetta er eina leiðin til þess að ná
kynferðislegri örvun eða fullnæg-
ingu.
Kvalalosti (sadism) og sjálfspísla-
hneigð (masochism) heyra einnig
undir kynlífsraskanir af þessu tagi.
I fyrrnefnda tilvikinu snúast kyn-
ferðislegir hugarórar og athafnir
gerandans um það að valda fórnar-
lambinu andlegum og líkamlegum
þjáningum og niðurlægja það á all-
an hátt. I síðamefnda tilvikinu fær
viðkomandi kynferðislega örvun við
að láta meiða sig eða niðurlægja. í
báðum þessum hneigðum tengjast
árásarhneigð og kynhvöt og vitna
um óleysta togstreitu á milli þess-
ara tveggja meginhvata.
Nokkrar fleiri tegundir afbrigði-
legra kynhneigða era vel þekktar,
eins og t.d. nágirnd (necrophilia),
þegar lík vekja kynferðislega örvun,
dýragirnd (zoophilia), þegar dýr