Morgunblaðið - 08.01.2000, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
LAUGARDAGUR 8. JANÚAR 2000 43
Myntbandalag við
N or ður-Ameríku?
LÍTIÐ hefur verið
hugað að þeim mögu-
leika, að Islendingar
taki uppmyntsam-
vinnu við Norður-Am-
eríku. Slík hugsun
særir líklega sjálfsvit-
und landsmanna sem
Evrópubúa, en samt
eru Islendingar hik-
andi við að taka þátt í
samrunaferlinu í Evr-
ópu. Evrópusamband-
ið er í huga margra of
afskiptasamt um inn-
anlandshagi til þess að
ísland geti gengið í
faðm þess. Evran
stendur þó aðeins aðildarríkjum
ESB til boða og við það situr. En ef
litið er vestur hillir undir marga
möguleika. Ameríka er að verða
eitt efnahagssvæði með dollar sem
mynteiningu. Með því að tengjast
þessu ferli þyrftu íslendingar ekki
að fórna fullveldi eða fiskimiðum og
gætu uppskorið svipaðan ef ekki
drýgri ávinning en fylgir evrunni.
Hér er þó ekki sagt að snúa eigi
baki við Evrópu, en evrópskir við-
skiptasamningar og amerískur
gjaldmiðill gæti verið heppileg leið
fyrir Islendinga að nýta landfræði-
lega stöðu sína.
Mikilvægi Ameríku
Helsti vaxtarbrodd-
urinn í íslenskum út-
flutningi er sala á
þjónustu sem hefur
vaxið um 52% frá 1994
til 1998 og er nú þriðj-
ungur af heildarút-
flutningi. Hér átt við
tekjur af erlendum
ferðamönnum, sam-
göngum, en einnig
sölu á tækni og hug-
viti. Bandaríkin gegna
lykilhlutverki fyrir
þessi viðskipti, en árið
1998 voru um 44% af
þjónustuviðskiptum íslands við N-
Ameríku, en aðeins 21% við evru-
svæðið. Þetta sýnir að Bandaríkin
eru í fararbroddi í tölvu- og tækni-
greinum, hvort sem um er að ræða
rannsóknir, sölu eða fjármögnun.
Evrópa vegur þyngra í vöruútflutn-
ingi, en um 36% af vöruviðskiptum
landsins er við evrusvæðið en að-
eins 13% við N-Ameríku. Hins veg-
ar er um 75-80% af vöruútflutningi
landsins sjávarafurðir og flestir
fiskistofnar eru fullnýttir. Islensk
fisksölusamtök eru ennfremur
stórir markaðsaðilar með langa
reynslu í því að dreifa markaðs- og
Gjaldmiðill
Islendingar þyrftu ekki
að fórna fullveldi eða
fískimiðum, segir Ás-
geir Jónsson, og gætu
uppskorið svipaðan ef
ekki drýgri ávinning en
fylgir evrunni,
gengisáhættu. Sameiginleg mynt
skiptir því mestu fyrir þjónustuvið-
skipti þar sem álagning er lágt
hlutfall af veltu og aðrir kostnaðar-
liðir, s.s. flutningskostnaður og toll-
ar, eru hverfandi. Síðustu ár hefur
innflutningur aukist mun hraðar en
útflutningur hérlendis og afleiðing-
in er gríðarlegur viðskiptahalli.
Mikil þörf er á nýsköpun í útflutn-
ingi til þess að snúa þessu við og
mestu möguleikarnir liggja í þjón-
ustuviðskiptum þar sem fjarlægðir
skipta minna máli. Því verki veldur
dollarinn mun betur en evran.
Austur og vestur
Leiðin að evrunni liggur í gegn-
um ESB. Með aðild fengju íslend-
ingar að leggja hönd á stýri hvað
varðar málefni Evrópu, en verða
jafnframt að játast undir stjórn
ESB í mikilvægum málaflokkum.
Gagnrýnendur hafa bent á að
vegna smæðar landsins yrðu áhrif
Islands næsta lit.il, en áhrif Evrópu
hér býsna mikil. Af fenginni
reynslu er ljóst að samningum við
Hvar vildirðu
veikjast?
Ásgeir Jónsson
ESB fylgja ávallt einhverjar til-
slakanir (mútugreiðslur öðru nafni)
til S-Evrópuríkja, hvort sem um er
að ræða veiðiheimildir eða greiðsl-
ur í þróunarsjóði. Vandamálið í
hnotskurn er að myntbandalag
Evrópu er byggt á pólitískum for-
sendum sem gætu skapað vandræði
fyrir íslendinga. ESB-aðild gæti
t.d orðið til þess að flytja inn nokk-
ur af vandamálum Evrópu, s.s. háa
skatta, reglugerðafargan og höft á
vinnumarkaði, auk þess að stefna
mikilvægum málum í hættu, s.s. yf-
irráðum yfir fiskimiðum.
Þessu er öfugt farið vestan meg-
in við Atlantshaf. Bandaríkjamenn,
eins og Bretar, eru fulltrúar hinnar
engilsaxnesku hefðar í viðskipta-
samstarfi sem einblínir ekki á mið-
stýringu, samræmingu og annað
slíkt. I myntsamstarfi þurfa íslend-
ingar aðeins tvennt, hlutdeild af
myntsláttuhagnaði og stofnun í lík-
ingu við seðlabanka sem getur
tryggt öryggi íslenskra fjármála-
stofnana. Þetta gætu Bandaríkja-
menn vel gefið eftir án mikilla
heilabrota, sérstaklega ef þeir
munu ganga til svipaðra samninga
við nágranna sína í suðri.
Ameríska efnahagssvæðið
Ameríka frá toppi til táar er að
verða eitt viðskiptasvæði. Þessi
þróun hefur fylgt efnahagsumbót-
um í S-Ameríku þar sem ekki leng-
ur er litið á erlend viðskipti og fjár-
festingar sem anga af heimsvalda-
stefnu. NAFTA er þekktasta dæm-
ið um þetta, en verslun hefur einnig
aukist innan S-Ameríku sem
Mercosur fríverslunarsvæðið sýnir.
Myntbandalag mun síðan fylgja í
humáttina á eftir. Stjórnmálamenn
í S-Ameríku huga nú að því í alvöru
að taka upp dollar og í reynd fer
stór hluti af innanlandsviðskiptum
þessara ríkja fram í dollurum.
Myntbandalag er heldur ekki mjög
fjarri löngunum Bandaríkjamanna
sem vilja ekki að gengisfellingar
trufli viðskipti eða fjárfestingar
milli þjóðanna.
Samstarf við Bandaríkin
Bandaríkin og ísland eiga að
baki mjög farsælt stjórnmála-
samstarf. Milli þessara landa hafa
verið gerðir samningar sem hafa*
verið Islendingum mjög hagstæðir.
Þess er skemmst að minnast að
Bandaríkjamenn létu landsmönn-
um í té Marshall aðstoð, sem var þó
aðeins ætluð þjóðum sem höfðu
orðið illa úti í heimsstyrjöldinni.
Það er öfugt sem gerist austan
megin við Atlantshafið, en lands-
menn hafa ávallt þurft að kaupa sér
aðgang að evrópsku samstarfi og
mörkuðum. Næsti liður í samruna-
ferli ESB mun snúast um sameigin-
leg varnarmál sem mun leiða til
þess að bandarískur herafli hverfur
frá Evrópu og NATO verður laus- -
ara í reipunum. Þýðing útvarða
eins og herstöðvarinnar í Keflavík
mun þar með aukast. Jafnvel þótt
ísland gengi í ESB þá hljóta varnir
landsins að vera í höndum Banda-
ríkjanna, sem er ráðandi flota- og
flugveldi á Atlantshafi. Varnar-
samvinna mun því áfram gefa orð-
um íslendinga þunga í Washington
og auðvelda farsæla myntsam-
vinnu.
Margir kostir
Bæði evran og dollar fela í sér
marga aðra kosti, s.s. lægri vexti,
en hér hefur aðeins verið fjallað um
muninn á milli þeirra. Bandaríkin
skipta höfuðmáli fyrir þjónustuút-
flutning landsins og því gæti dolla-
rinn skilað meiri ábata en evran í
myntsamstarfi. Þá skiptir einnig
máli að myntsamstarf um dollar
krefst minni tilslakana, hvort sem
rætt er um framsal á fullveldi, fiski-
miðum eða beinar greiðslur. Niður-
staðan gæti verið sú að hagsmun-
um Islendinga sé best borgið með
evrópskum viðskiptasamningum
sem tryggja vöruviðskipti, en jafn-
framt með amerísku myntbanda-
lagi sem styður þjónustuviðskipti.
Höfundur er hagfræðingur.
UNDANFARIÐ
hafa staðið yfir miklar
umræður á Alþingi um
kostnaðinn sem til fell-
ur þegar fólk veikist.
Hafa þung orð verið
látin falla í hita leiksins
en ekki að sama skapi
alltaf vel ígrunduð.
Þess vegna langar mig
til að segja ykkur
stutta sögu.
Fyrir alllöngu velt-
um við hjónin því fyrir
okkur að flytjast til út-
landa en af ástæðum
sem skipta ekki máli í
þessu sambandi hugð-
umst við setjast að
vestan hafs. Til allrar hamingju varð
ekkert úr þeirri fyrirætlan okkar.
Öryggi fyrir sjúka
Fyrir nokkrum árum lá við að ég
gæti mig hvergi hreyft vegna þess
Lækningakostnaður
Hér er heilbrigðiskerfíð
sameign þjóðarinnar,
hér fá allir sambærilega
þjónustu, segir Lilja E.
Torp, og hér eru menn
ekki dregnir í dilka eftir
efnhag, aldri eða stöðu.
að hnén á mér voru ónýt. Eg fékk ný
hné og gat farið allra minna ferða í
framhaldinu. Ég gat meira að segja
hjólað um landið mitt fagra eftir að
hafa fengið bót meina minna. Það
var þá sem ég fór að hugsa um hve
mikil Guðs blessun það væri að búa
við jafn öruggt heilbrigðjskerfi og
við höfum öll byggt upp á íslandi.
Heilbrigðiskerfið er það sem við
eigum öll sameiginlegt og til þess
höfum við öll lagt drjúgan skerf af
því sem við leggjum hvert og eitt til
samfélagsins til svo aftur að fá öll þá
góðu þjónustu sem hér er veitt.
Það var lán í óláni að
ég skyldi verða veik á
Islandi en ekki í Vest-
urheimi. Sennilega
hefði ég getað fengið
álíka þjónustu þar, en
sá böggull fylgdi þá
sennilegast skammrifi
að við hjónin hefðum
þá þurft að gjalda fyrir
þjónustuna meira en
við hefðum með góðu
móti getað.
Fyrir nokkru
greindist ég svo með
þann sjúkdóm sem al-
varlegastur er talinn á
okkar tímum og erfið-
astur að sigrast á. Við
hjónin ákváðum að taka einn dag í
einu og gera eins gott úr tímanum
og okkur væri frekast unnt. A okkar
aldri vildum við reyna að eiga eins
margar ánægjustundir og hægt
væri.
Framúrskarandi þjónusta
Enn á ný segi ég: Það er lán í óláni
að verða einmitt veik á íslandi og
njóta þeirrar góðu þjónustu sem hér
er boðið upp á. Ég er í strangri með-
ferð og nýt umönnunar sem er sér-
staklega góð og það sem er kannski
mest um vert er það að þeir sem eru
í mínum sporum fá sömu góðu þjón-
ustuna. Þjónustan er meira að segja
svo góð að ég fæ lyfin mín send heim
og alla þá aðstoð heima sem ég þarf,
mér að kostnaðarlausu.
Mig langaði til að minna þá á
þetta sem tala hvað hæst um mikinn
kostnað við heilbrigðiskerfið án þess
að hafa í huga það sem hlýtur alltaf
að skipta mestu máli en það er að við
fáum góða þjónustu, við sem þurfum
á henni að halda.
Heilbrigðismálaráðherrann
spurði einu sinni fyrir nokkrum ár-
um á Alþingi hvar fólk vildi helst
vera, yrði það veikt. Mitt svar er á
Islandi. Hér er heilbrigðiskerfið
sameign þjóðarinnar, hér fá allir
sambærilega þjónustu og hér eru
menn ekki dregnir í dilka eftir efn-
hag, aldri eða stöðu.
Höfundur er fóstra.
FYRIR rúmu ári
kvað Hæstiréttur upp
dóm í svonefndu kvóta-
máli. Samkvæmt hon-
um samræmist gildandi
kvótakerfi í sjávarút-
vegi ekki mannrétt-
indaákvæðum stjórnar-
skrárinnar og er því
ólöglegt. Nú hefur Hér-
aðsdómur Vestfjarða
með tilvísun í þennan
dóm Hæstaréttar
sýknað útgerðarmann
og skipstjóra báts, sem
ákærðir voru fyrir að
hafa haldið skipi sínu til
veiða án þess að hafa
kvóta. Eftir þessu er
sjómönnum án kvóta refsilaust að
draga fisk úr sjó, þar til nýjar reglur
hafa verið settar, sem samrýmast
betur mannréttindaákvæðum stjóm-
arskrárinnar.
íslensk stjórnvöld brugðust við
kvótadómi Hæstaréttar á sínum tíma
með útúrsnúningi. Þau héldu því
fram að dómurinn snerist um veiði-
leyfi en ekki kvóta. í framhaldi af því
voru lagabreytingar gerðar, sem
snertu að litlu eða engu leyti niður-
stöður Hæstaréttar og hrófluðu ekki
við sjálfu kvótakerfinu.
Það ætti að vera yfir deilur hafið
að kvótadómurinn snýst um veiði-
heimildir. Um það getur hver læs
maður sannfærst með því að renna
augum yfir forsendur dómsins og
þarf ekki lögfræðiþekkingu til. Hug-
takið veiðiheimild er skilgreint í 7.
gr. fiskveiðistjórnunarlaga og merk-
ir það sem í daglegu tali er kallað
kvóti. I dómnum eru talin nokkur
meginskilyrði þess að fiskveiði-
stjórnunarkefið samrýmist ákvæð-
um stjórnarskrár um jafnrétti þegn-
anna. Ríkisvaldinu er þannig talið
heimilt að ákveða heildarkvóta í ein-
stakar fisktegundir í verndunar-
skyni. Þá er því ennfremur heimilt að
áliti réttarins að úthluta kvóta á ein-
stök skip þegar sérstök
nauðsyn krefur, en þó
aðeins tímabundið. Það
er hér sem hnífurinn
stendur í kúnni. Varan-
leg ráðstöfun kvóta á
einstök skip er sam-
kvæmt áliti Hæstarétt-
ar andstæð stjórnar-
skrá. Þessi niðurstaða
er augljós og skýr í
dómi Hæstaréttar,
enda beindist útúrsn-
úningur stjórnvalda
ekki beinlínis að þessu,
heldur því hvemig
Hæstiréttur tilfærði
lagaákvæði í forsend-
um sínum.
Um það leyti sem kvótadómur var
upp kveðinn byggðust samkeppnis-
Dómur
Dómstólar landsins,
segir Finnur Torfí
Stefánsson, hafa forðað
stjórnvöldum frá þeirri
sögulegu hneisu að setja
menn í fangelsi fyrir að
ganga á forréttindi
kvótagreifa.
hömlur fiskveiðistjórnunarlaga á
tveimur meginstoðum, veiðileyfi og
kvóta. Skip varð að hafa hvort-
tveggja til þess að mega sækja sjó.
Aðeins skip með veiðileyfi gat fengið
kvóta. Nú er hvergi tekið fram í lög-
unum að kvótaeigendur skuli hafa
varanlegan rétt til úthlutaðs kvóta.
Þvert á móti er sagt að fiskimiðin séu
sameign þjóðarinnar. Varanleiki
kvótaeignai'innar byggðist í fram-
kvæmd annars vegar á 5. gr. 2. mgr.
laganna þar sem heimilað er að flytja
veiðileyfi af einu skipi á annað og 11.
gr. þar sem leyft er, með tilvísun í
nefnda 5. gr. 2. mgr., að flytja kvóta
milli skipa. Hæstiréttur taldi 5. gr.
andstæða stjórnarskránni að því
leyti sem hún mismunaði mönnum
um úthlutun kvóta. Svar stjómvalda
við þessu var að kippa á brott ákvæð- •**
unum um veiðileyfi, en láta ákvæðin
um meðferð kvótans halda sér. Laga-
framkvæmd var síðan haldið
óbreyttri eins og ekkert hefði í skor-
ist.
Hinn nýfallni dómur Héraðsdóms
Vestfjarða sýnir að dómstólar lands-
ins fallast ekki á þessa tilburði
stjórnvalda. Haft hefur verið eftir
sjávarútvegsráðherra í fjölmiðlum
að dóminum verði áfrýjað. Nú er það
sem betur fer ekki á valdi sjávarút-
vegsráðherra að áfrýja refsimálum.
Ríkissaksóknari fer með það vald.
Verði það niðurstaða hans að áfrýja
málinu þarf hins vegar ekki að efast
um að Hæstiréttur staðfesti hann.
Enginn þarf að ganga þess dulinn að
niðurstöður dómstóla í málum þess-
um eru lögfræðilega réttar. Kvóta-
kerfið er einokunarkerfi og í eðli sínu
fyllilega sambærilegt við einokunar-
verslun Dana hér fyrr á öldum, þar
sem þjóðinni var skipt upp á milli
kaupmanna sem höfðu einkarétt á
verslun hver við sinn hluta. Áður en
stjórnvöld taka næstu skref í kvóta-
málum væri þeim hollt að lesa í ís-
landsklukku Halldórs Laxness um
vist Jóns Hreggviðssonar í svarthol-
inu á Bessastöðum. Þar voru sam-
fangar hans menn, sem höfðu unnið
sér það til sakar að skerða kvótarétt-**
indi danskra kaupmanna. Dómstólar
landsins hafa nú forðað íslenskum
stjórnvöldum frá þeirri sögulegu
hneisu að setja menn í fangelsi fyrir
að ganga á forréttindi íslenskra
kvótagreifa.
Höfundur er lögfræðingur.
Lilja E. Torp
Auðunsdóttir
Kvótakerfið hrunið
Finnur Torfi
Stefánsson