Morgunblaðið - 15.01.2000, Blaðsíða 44

44 LAUGARDAGUR15.' JANÚAR 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Hverju þarf að
breyta varðandi ungt
fólk og skilorð?
Staða
Studenta-
ráðs tryggð
AF OG til sjást fréttir
um það í blöðum að þessi
eða hinn hafi rofið ski-
lorð og eigi þar af leið-
andi að afplána eða ljúka
afplánun tiltekins dóms.
Því miður eru slíkar
fréttir oftar en ekki í
kjölfar einhverra afbrota
sem upp komast. Og þá
er yfirleitt skaði skeður.
Spyrja má hvort ekki sé
hægt að breyta þessu? í
Foreldrahúsinu við Von-
arstræti, sem Vímulaus
æska og Foreldrahópur-
inn standa að, hefur að
undanförnu átt sér stað
talsverð umræða um
þessi mál. Þar geta borið saman
Skilorð
Enginn getur leyft sér,
segir Anna Ólafsddttir
Björnsson, að líta fram-
hjá staðreyndum eins
og afbrotum unglinga,
vímuefnaneyslu og ör-
væntingu hlutaðeigandi.
bækur sínar foreldrar og aðrir sem
láta sér annt um börn og unglinga í
vímuefnavanda og
reynsla allra sem til
þekkja er sú sama:
Skilorðseftirlit hér á
landi er í lágmarki
þar sem ekki er
mannskapur til að
sinna því mikilvæga
hlutverki. Allmörg
ungmenni sem ánetj-
ast hafa vímuefnum
eru nú á skilorði og
hver eru skilaboðin
sem samfélagið send-
ir þeim? Því miður oft
þau að skilorðið sé
orðin tóm og eftirlitið
nánast ekki neitt. Þau
fara því sínu fram og
vona að þau verði ekki gómuð. Ung-
lingur sem er að fjármagna fíkni-
efnaneyslu hefur litla dómgreind til
að leggja mat á eigin gerðir og getur
því verið hættulegur sjálfum sér og
öðrum.
Möguleg úrræði
Þess vegna er ekki nóg að bíða eft-
ir að „eitthvað" gerist til að taka í
taumana. Við erum ekki eina þjóðin
sem glímir við vímuefnavanda ung-
menna. í Svíþjóð til dæmis hefur
verið brugið á það ráð að láta úrræði
bamaverndariaga um vistun á með-
ferðarheimilum gilda til 21 árs ald-
urs ef talið er að unglingur sé of illa
farinn til að venjuleg meðferðarúr-
ræði og lagaákvæði dugi til að stoppa
hann af. Hér á landi hefur þessu máli
einnig verið hreyft við rétta aðila.
Fróðlegt verður að fylgjast með
hvort sú umræða leiðir til einhverra
úrlausna. Efling skilorðseftirlits yrði
tvímælalaust til bóta. Þá fengju
unglingar á skilorði rétt skilaboð en
ekki röng. Þeir fengju skilaboðin:
Við ætlum að fylgjast með því að þið
haldið loforð ykkar um að brjóta ekki
af ykkur. Til þess þarf meðal annars
að losa sig úr fjötmm vímunnar.
Samfélagið má ekki leiða hjá sér
hvað er að gerast, það jafngildir því
að gefa grænt ljós á áframhaldandi
ragl.
Megum ekki loka á
óþægileg mál
Það er kannski auðvelt að leiða hjá
sér frá degi til dags óþægilegar stað-
reyndir eins og afbrot unglinga,
vímuefnaneyslu og örvæntingu þá
sem af slíkri ólukku hlýst. Enginn
getur þó í raun leyft sér það. í fyrsta
lagi er framtíð íslenskrar æsku sam-
eiginleg ábyrgð okkar allra. í öðru
lagi ber okkur að styðja alla baráttu
gegn afbrotum og vímuefnaneyslu,
ekki síst þegar ungmenni eiga í hlut.
í þriðja lagi er nauðsynlegt að hlusta
á raddir þeirra sem gerst þekkja til.
Foreldrar vímuefnabarna hafa geng-
ið fram fyrir skjöldu og hafíð baráttu
fyrir bættu eftirliti og fleiri úrræð-
um til að hindra meiri ógæfu. Þessa
baráttu ættu allir að geta stutt.
Höfundur er formaður Vímulausrar
æsku.
í DESEMBER var
skrifað undir þjónustu-
samninga milli Stúd-
entaráðs og Háskóla Is-
lands. Þjónustusamn-
ingarnir era þrír og
fjallar einn um húsnæð-
ismiðlun, kennslumiðl-
un og bamagæslumiðl-
un, annar um þjónustu
við nemendur, nem-
endafélög og erlenda
stúdenta og sá þriðji
um réttindaskrifstofu
stúdenta. Samningam-
ir hafa mikla þýðingu
fyrir stúdenta Háskóla
Islands, enda er staða
lýðræðislegs vettvangs þeirra allra
tryggður.
Ókeypis þjónusta tryggð
A skrifstofu Stúdentaráðs er veitt
ýmisleg þjónusta. Má þar nefna hús-
næðismiðlun, kennslumiðlun, lána-
sjóðsþjónustu, þjónustu við nem-
endafélög auk þess sem þaðan era
réttindamál stúdenta rekin. Með nýj-
um sériögum fyrir Háskóla íslands í
vor var rekstrargrandvöllur þessar-
ar þjónustu settur í mikla óvissu.
Með skipulegii og markvissri vinnu
hefur Stúdentaráð hinsvegar náð
góðum samningum sem taka til
nokkurra grannþátta í þjónustu
Stúdentaráðs. Röskva hefur því
tryggt að stúdentar Háskólans geti
áfram nýtt sér hina fjölbreyttu þjón-
ustu Stúdentaráðs ókeypis.
Sjálfstæði Stúd-
entaráðs er tryggt
Akveðnir aðilar hafa
reynt að kasta rýrð á
gildi samninganna
undir formerkjum leið-
inda og sandalaverk-
smiðja, með því að gefa
í skyn að Stúdentaráð
sé algjöriega háð Há-
skólanum, Háskólinn
hafi rétt til beinnar
íhlutunar um málefni
stúdenta, hafi eftirlits-
skyldu og þar fram eft-
ir götunum. Enginn
rökstuðningur íylgir
þessum fullyrðingum, enda fást þær
ekki staðist, eins og sést ef samning-
amir era skoðaðir. Staðreyndin er sú
að sjálfstæði Stúdentaráðs er tryggt.
Það hefur ótvíræðar heimildir til að
breyta og bæta þjónustu ráðsins og
Röskva hefur því
tryggt, segir Finnur
Beck, að stúdentar
Háskólans geti áfram
nýtt sér hina fjölbreyttu
þjónustu Stúdentaráðs
ókeypis.
Anna Ólafsdóttir
Bjömsson
Finnur Beck
Mikið var
MIKIÐ var ánægju-
legt að heyra viðtal við
Sigurð Guðmundsson
landlækni í mogunút-
varpi á rás I í morgun
(Þorláksmessu). Þar
kvað hann upp úr með
hluti, sem löngu vora
að vísu orðnir tíma-
í» bærir - en koma þó
vonum fyrr upp á yfir-
borðið sem stefna opin-
bers embættis.
Hann gaf þá yfirlýs-
ingu, að embættisstörf
sín yrðu framvegis
unnin fyrir opnum
tjöldum, jafnvel um-
fram það sem fyrirrennari hans,
Ólafur Ólafsson, hefði tíðkað um
sína embættisdaga, og þótti sumum
þó nóg um sjálfstæði Ólafs og skoð-
anagleði út á við.
Þessi yfirlýsing Sigurðar gæti
markað tímamót.
Fullburða ákvæði um tjáningar-
frelsi era mjög ung í grandvallar-
löggjöf okkar.
Þau komu fyrst inn með 10. gr.
laga nr. 62/1994. Þar stendur:
„Sérhver maður á rétt til tjáning-
arfrelsis. Sá réttur skal einnig ná yf-
ir frelsi til að hafa skoðanir, taka við
og skila áfram upplýs-
ingum og hugmyndum
heima og erlendis án
afskipta stjórnvalda."
Réttur einstaklings-
ins til þess að tala og
skrifa hug sinn er að
sönnu mikils verður.
En meir er þó verður
réttur allra til að heyra
og lesa, enda ríkari
hagsmunir í veði. Rétt-
ur þegnanna til að taka
við og skila upplýs-
ingum áfram er ekki
einvörðungu ríkari
hagsmunir vegna þess
að hann snertir allan
almenning. Hann er líka það sem
gerir tjáningarfrelsi einstaklingsins
að lýðræðislegri skyldu og þagnar-
leyndina um málefni samfélagsins
a.m.k. vítaverða, ef ekki refsiverða.
Einkanlega stórbokkaþögn em-
bættismanna.
Stórbokkaþögn embættismanna á
sér langa hefð í ráðuneytunum -
hún er hluti af verklagi sem rekja
má aftur til sérréttinda kanselí-
starfsmanna konungsins í einveldis-
kerfi nýlendutímans. Það er því al-
veg tímabært að endurskoða þá
leynd alla. Og spyrja má - m.a. í
Tjáningarfrelsi
Stórbokkaþögn em-
bættismanna, segir
Þorgeir Þorgeirson,
á sér langa hefð í
ráðuneytunum.
ljósi 10. gr. laga nr. 62/1994 - hvort
svona einhliða trúnaður opinberra
starfsmanna við ríkisvaldið fari ekki
í bága við stjórnskipun okkar að
öðru leyti.
Varla er það heldur tilviljun, að
108. gr. almennra hegningarlaga nr.
19/1940 skyldi vera felld úr gildi ár-
ið 1994 - sama árið og fullburða
ákvæði um frelsi til tjáningar var
leitt í lög. En 108. greinin sáluga
verndaði opinbera starfsmenn alveg
sérstaklega fyrir sannleikanum,
eins og menn muna, með þeim orð-
um, að neikvæð aðdróttun um opin-
beran starfsmann varðaði sektum
„þó sönnuð sé“.
Þetta verndarákvæði hafði þá
staðið í íslenskum lögum í 125 ár.
Það var á sínum tíma umbun rík-
isvaldsins til embættismanna, sem
bundnir voru þagnarskyldutrúnaði
við herra sína. En þjónaði engum
tilgangi eftir að fullburða tjáningar-
frelsi, sem leiddi til beinnar tjáning-
arskyldu embættismanna ríkisins
við starfsfólk sitt og allan almenn-
ing, var leitt í lög.
Nú þykir mér trúlegt að Sigurður
Guðmundsson hafi einmitt þetta
tvennt að lögfræðilegu baklandi yf-
ir- lýsingar sinnar. Annaðhvort af
eigin athugun eða ráðgjöf frá föður
sínum ellegar systur, sem bæði era
hinir mætustu lögmenn.
Það er semsé rétt athugað hjá
Sigurði Guðmundssyni, að svona
tala embættismenn í lýðræðisríki.
Ekki bara vegna þess að þeim leyf-
ist að tala heldur vegna þess að
þeim ber skylda til að tjá sig með
þessum hætti.
Annað væri beinlínis lögbrot.
Von okkar er vitaskuld sú að með
þessari yfirlýsingu hafi Sigurður
landlæknir tekið forystu fyrir nýrri
kynslóð embættismanna hérlendis.
Að lýðræðisleg lög muni, þegar
fram líða stundir, leiða til lögréttra
stjórnvaldsaðgerða þar sem trúnað-
ur æðri embættismanna er fremur
við starfsfólk stofnananna og allan
almenning en við ráðherra og ríkis-
stjórn.
Loksins, loksins.
Höfundur er rithöfundur.
BURNHAM INTERNATIONAL
VERÐBRÉFAFYRIRTÆKI
SÍMI 510 1600
ÞÞ
&co
Þ.ÞORGRÍMSSON & CO
ÁRMÚLA 29 S: 553 8640 8 568 6100
Rutland þáttir,
bætir og kætir
þegar þakið
fer að leka
Rutland er einn
helsti framleiðandi
þakviðgerðarefna í
Bandaríkjunum
Veldu rétta efnið - veldu Rutland!
hefur fullkomna heimild til að taka
upp mál og vísa þeim til réttinda-
skrifstofunnar. Einnig er skýrt tekið
fram að Háskólinn hafi ekki aðgang
að persónuupplýsingum um nemend-
ur. I samningunum felst ótvíræð við-
urkenning Háskólans á nauðsyn
starfsemi Stúdentaráðs og því að
þjónustan sé best komin í höndum
hinna kjörnu fulltrúa stúdenta. Ef sú
staða kemur upp að Stúdentaráð sjái
sér ekki hag í þessum samningum þá
sér það líka hver maður að samning-
unum verður einfaldlega sagt upp.
Stúdentaráð veitir aðhald
Því hefur einnig verið haldið fram
að óeðlilegt sé að starfsemi Stúd-
entaráðs sé greidd af Háskólanum
og því líkt við það að Neytendasam-
tökin væra kostuð af Hofi. Hér er
ekki um sambærilega hluti að ræða.
Stúdentaráð er hluti af háskólasam-
félaginu og Háskólinn í heild hefur
frá upphafi séð sér hag í því að stúd-
entar geti komið sínum sjónarmiðum
á framfæri. Háskólinn telur mikil-
vægt að sér sé veitt aðhald af stúd-
entum, enda hefur háskólaráð marg-
sýnt fram á þennan vilja sinn. Þetta
þekkist einnig hjá fyrirtækjum sem
sjá hag í því að vita hvað betur má
fara í þeirra rekstri. Staðreyndin er
sú að hagsmunir Háskólans og stúd-
enta geta vel farið saman og mikill
hluti hagsmunamála stúdenta leysist
í samvinnu við háskólayfirvöld, en
ekki í stríði. Þegar Háskólinn hefur
verið ósammála stúdentum hefur
Stúdentaráð hinsvegar ávallt sýnt
fulla hörku og náð fram mikilvægum
breytingum. Svo mun vera áfram,
enda bera hinir lýðræðislega kjörnu
fulltrúar stúdenta ábyrgð gagnvart
samnemum sínum og verða að
standa skil gjörða sinna gagnvart
þeim.
Sterkar stoðir undir
Stúdentaráð
Röskva hefur með þessum samn-
ingum tryggt fjárhagslegan grand-
völl Stúdentaráðs til að veita nem-
endum við HÍ góða þjónustu, reka
sterka réttindaskrifstofu og öfluga
hagsmunabaráttu fyrir alla stúdenta.
Höfundur er formaður
Stúdentaráðs HÍ.