Morgunblaðið - 15.01.2000, Blaðsíða 46

46 LAUGARDAGUR 15. JANÚAR 2000
---------------------------
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
Innflutningur fósturvísa
norskra kúa er ótímabær
Inngangur
STJÓRN Landssambands kúa-
bænda hefur sótt um leyfi til inn-
flutnings á fósturvísum af norsku
- kúakyni (NRF) í tilraunaskyni.
Undir þessa ósk tekur meiri hluti
stjómar Bændasamtaka Islands og
gerir að sinni, þrátt fyrir dræman
stuðning íslenskra kúabænda svo
ekki sé meira sagt og verulega and-
stöðu þjóðarinnar, sem kom fram í
skoðanakönnun á jólaföstu 1999.
Það er samt þungur skriður á inn-
flutningsmönnum enn einu sinni og
hætt við því, að samþykki stjóm-
valda verði þvingað fram. I lögum
um dýralækna og heilbrigðisþjón-
ustu við dýr nr. 66/1998 segir í 2.
gr., að dýralæknar skuli leitast við
að girða fyrir hættur m.a. af inn-
flutningi og vera á verði gagnvart
því að einstaklingar eða samfélagið
v' heild bíði tjón af völdum dýra-
sjúkdóma. Ég tek þetta til mín og
bendi á smithættu, sem ekki er
hægt að útiloka, og fyrirsjáanlega
mikla aukningu á framleiðslusjúk-
dómum og fótameinum með nýju
kúakyni. Ég bendi á fleira, sem að
mínum dómi mælir gegn innflutn-
ingi fósturvísa, m.a. hugsanlega
aukningu á sykursýki í bömum við
kúaskiptin og hættu á útrýmingu
íslenska kúakynsins, sem hefur
ýmsa einstæða kosti eins og ís-
lenski hesturinn, sauðféð og geitin.
"r Ég legg þunga áherslu á að stjóm-
völd hafni þessari umsókn. Lang-
tíma áhrif af innflutningi fósturvísa
fyrir íslenska búfjárrækt tel ég
vera margþætt. Brotið yrði skarð í
varnargarð, sem dugað hefur vel
gegn því að hingað berist nýir
smitsjúkdómar í nautgripi. Það
skarð yrði tæpast fyllt aftur. Mikil-
vægast er að standa gegn því með
fullri einurð, að spillt verði þeim
vömum landsins gegn smitsjúk-
dómum, sem best hafa reynst.
Fram undan em víðtækir samning-
ar við Evrópusambandið og
Heimsviðskiptastofnunina WTO.
Samningsstaða okkar veikist, ef
innflutningur verður þá hafinn frá
Noregi, sem nú þegar hefur neyðst
til þess að opna í hálfa gátt fyrir
innflutningi og strax fengið smit-
sjúkdóma nokkram sinnum af þeim
sökum. Hins vegar mun einörð af-
staða íslendinga gegn innflutningi
njóta skilnings. Auðvelt er að rök-
styðja þá afstöðu með sérstakri við-
kvæmni íslenskra búfjárkynja eftir
mjög langa einangran á eylandi og
vísa til hinna miklu áfalla, sem dun-
ið hafa hvað eftir annað yfir í kjölf-
ar innflutnings og annarra óhappa,
sem ekki verða öll skýrð. Nýjasta
dæmi um það er smitandi hitasótt í
hrossum, sem reið hér öllu á slig
fyrir rúmu ári. Ekki er hægt með
neinum ráðum að útiloka alla hættu
i á þekktum smitsjúkdómum við inn-
flutning á fósturvísum kúa. Það var
niðurstaða 3ja manna dýralækna-
nefndar, sem falið var að meta
áhættuna. Yfirdýralæknir setti upp
varúðarreglur í mörgum liðum til
að fara eftir við innflutning, byggð-
ar á mati nefndarinnar. Hann telur,
ef reglum er fylgt, hverfandi líkur
á þvl að smitsjúkdómar berist með
fósturvísunum. Ég er ósammála
þessu. Reglumar era flóknar og
dýrar en þó myndi draga veralega
úr smithættu, ef þeim yrði fylgt.
Þár stendur hnífurinn í kúnni.
■Veynslan sýnir að ýmis góð áform
um strangt eftirlit hafa runnið út í
sandinn. Svo gæti enn farið og eng-
inn verið ábyrgur, þegar óbætan-
legur skaði er staðreynd. Eftirlit er
erfitt og varúð sljóvgast, þegar frá
líður. Verði reglurnar sniðgengnar
er voðinn vís, en fleira kemur til.
,,Ekki er hægt að prófa fyrir sjúk-
‘ dómum sem era ennþá lítið þekktir
eða óþekktir þótt þeir
séu á staðnum. Loks
vil ég geta þess að ég
er mjög efins um ör-
yggi einangrunar-
stöðvarinnar í Hrísey
fyrir uppeldi fóstur-
vísa. Stöðin er allt
annað en hún var.
Ástæðan er stöðugur
innflutningur lifandi
dýra þangað af ýms-
um öðram tegundum,
sem gætu þó borið
með sér smitefni, sem
era varasöm fyrir
nautgripi. Umferð
manna er mikil þar.
Faglegt eftirlit með
stöðinni og starfseminni þar hefur
verið skert veralega.
Ekki sambærilegt við
innflutning alifugla og svína
Innflutningur á nýju kúakyni til
íslands er alls ekki sambærilegur
við innflutning á frjóvguðum hænu-
eggjum eða lifandi svínum, sem
framkvæmdur hefur verið. I þeim
dýrategundum era flestir þeir smit-
sjúkdómar hérlendis sem finnast í
nágrannalöndunum. Það er ekki
hvað kýmar varðar. Erlendis
þekkjast smitsjúkdómar af ýmsum
toga í kúm, sem ekki hafa borist
hingað ennþá. Svín era lokuð inni á
húsi alla sína ævi við stranga sjúk-
dómavöm og sama gildir um fiður-
féð, en kýmar hafa fengið og fá
vonandi áfram að ganga frjálsar úti
hluta ársins. Oft era þær í bland
við aðrar dýrategundir, m.a. sauð-
fé. Sauðfé gæti sýkst af innfluttum
kúasjúkdómum og dreift þeim um
landið. Það gæti orðið óbætanlegur
skaði. Enn er í fersku minni,
hvemig hrossapestin dreifðist um
allt, þrátt fyrir vamarlínur. Inn-
flutningur á dýrum og erfðaefni er
bannaður. Landbúnaðarráðherra
getur einn gefið undanþágu. Óma-
klegt er að gagnrýna hann eins og
gert hefur verið, þótt dregist hafi
að afgreiða umsóknina. Hann hefur
rétt og skyldu til að taka þann tíma
sem þarf til að meta aðstæður og
málsgögn. í lögum um innflutning
dýra nr. 54 16. maí 1990 segir í 4.
gr.: „Aður en leyfi til innflutnings á
búfé eða erfðaefnis þess er veitt
skal ráðherra leita álits búfjárrækt-
arnefndar í viðkomandi búgrein og
skal hún meta þörf eða hugsanleg-
an ábata fyrir íslenska búfjárrækt
af slíkum innflutningi. Fagráð í
nautgriparækt segir í febrúar 1998,
„að innflutningur erlends kúakyns
kunni að vera hagkvæmur en úr
því verði ekki skorið til fulls nema
með tilraunainnflutningi". Hvorki
hefur verið metin þörf né ábati.
Svona umsögn er því ekki boðleg.
Villandi er að segja tilraun nauð-
synlega hér á landi til að geta áætl-
að hugsanlegan ávinning. Flutning-
ur fósturvísa til landsins áður en
raunhæft hagkvæmnismat fer fram
virðist vera brot á fyrrnefndum
lögum og gæti kostað alvarlegar at-
hugasemdir, ef til vill málaferli. Ef
slík tilraun telst nauðsynleg á vit-
anlega að gera hana í Noregi. Þá
eru fyrmefndir vankantar úr sög-
unni. Styðja þarf sterkum rökum
afdrifaríka og dýra „tilraun", gerða
á kostnað allra bænda, líka þeirra
sem era á móti innflutningi. Ríkis-
sjóður yrði að leggja veralegt fé í
þessa svokölluðu tilraun, fjármuni
almennings sem virðist mótfallinn
innflutningi. Efalaust verður sótt í
styrk frá Rannsóknarráði íslands
líka og þá skert fé til annars. Málið
er illa undirbúið, sannfærandi rök
vantar fyrir þörfinni, hagkvæmnis-
mat er ekkert raunhæft. Áhættan
virðist veraleg. Margir af dýra-
læknum landsins era sammála
þessu, þótt fáir þeirra
hafi látið til sín heyra,
og vilja ekki að tekin
sé slík áhætta, þar á
meðal er Páll Á. Páls-
son fyrrverandi yfir-
dýralæknir. Ég tel
skyldu mína sem eini
sérfræðingur landsins
í nautgripasjúkdómum
á íslandi og í Noregi
að vara við því enn
einu sinni að þetta
skref sé stigið.
íslenskt búfé er
viðkvæmt fyrir
smiti
Veirusjúkdóma þarf
einkum að hafa í huga. Slíkir sjúk-
dómar gera lítt vart við sig í lönd-
um þar sem þeir hafa verið lengi og
era landlægir en geta valdið usla í
búfjárstofnum, sem lengi hafa verið
einangraðir eins og íslensku búfjár-
kynin. Þar með er talinn kúastofn-
inn íslenski. Við höfum bitra
reynslu af innflutningi. Þar era
áföll af völdum sjúkdóma fyrr og
síðar. Ég nefni aðeins mæðiveiki,
gamaveiki og riðuveiki. Áður
óþekktir kvillar og sjúkdómar geta
komið fram. Fyrir þeim er ekki
hægt að prófa. Menn átta sig kann-
ske ekki á því, að annað kastið
koma fram nýir sjúkdómar. Smit-
hætta er fyrir hendi um nokkurt
skeið áður en óþekktur sjúkdómur
er greindur, einnig þótt fram komi
þekktur sjúkdómur, sem menn áttu
ekki von á. Þekktur sjúkdómur get-
ur lýst sér öðra vísi en lesa má á
bókum, komi hann fram á nýju
svæði og í nýju búfjárkyni. Dæmi
um þetta gæti verið smitandi hita-
sótt í hrossum, sem upp kom í febr-
úar 1998 og breiddist út um allt
land án þess að við yrði ráðið og er
sjálfsagt landlægur orðinn hér.
Sumir telja þennan hrossasjúkdóm
landlægan ytra, þótt hann sjáist
ekki. Ekki hefur enn tekist að
greina með vissu hver þessi sjúk-
dómur var. Það er athyglisvert og
gefur til kynna takmarkanir okkar
við sjúkdómagreiningu og varnir.
Dýrkeypt varð sú reynsla en þó
voram við heppin að ekki drapst
nema ríflega stórt hundrað hrossa,
en tugir þúsunda hrossa munu hafa
veikst. Állt eins hefði getað borist
hingað mun alvarlegri drepsótt.
Nóg er af þeim í öðram löndum og
því miður er ennþá greið leið inn í
landið fyrir nýja smitsjúkdóma í
hrossum vegna agaleysis og kæra-
leysis okkar sjálfra. Ég legg til að
lögfestar verði hér, líkt og erlendis,
reglur sem banna mönnum að
koma í gripahús hér heima fyrr en
liðnir era 2 sólarhringar frá því að
þeir hafa verið í snertingu við
skepnur ytra. Hægt væri að sækja
ýmsa góða kosti í útlend hestakyn
t.d. meiri stærð, meiri hraða, fal-
legri liti, reisulegra byggingarlag,
glæsilegar hreyfingar eða hver veit
hvað? Væri ekki erfíðara að neita
slíkum innflutningi t.d. frá Noregi,
ef búið væri að leyfa innflutning á
nýju kyni nautgripa þaðan? Væri
slík beiðni verri en innflutningur á
nýju kúakyni? Líklega myndu
hestamenn sjálfir hafa vit fyrir um-
sækjendum og afsegja slíkt? Það
hafa 70% kúabænda gert á fundum.
Skoðanir þess meiri hluta verða lít-
ils metnar, ef innflutningur verður
leyfður. Smithætta er stundum við
lýði í nokkur ár áður en bera fer á
nýjum sjúkdómi, einnig eftir að
hans verður vart, meðan greining
er enn óklár. Það er vegna óvissu,
tregðu og jafnvel óvilja til að
greina hann og skrá í viðkomandi
landi. Varnarviðbrögð verða sein og
fálmandi. Hvernig var með kúarið-
una? Henni veldur örsmátt og ótrú-
lega lífseigt prótein, talið komið frá
riðufé. Hún var búin að malla í 4-8
ár í Englandi áður en hún var
greind 1986. Ótrúlegur feluleikur
og undanbrögð viðgengust lengi vel
og jafnvel ennþá í Engandi m.a. af
hálfu stjórnvalda til að reyna að
forða þeim frá fjárhagstjóni, sjálf-
sagt í þeirri von að allt myndi
sleppa. Állt það tímabil og í nokkur
ár á eftir var selt erfðaefni, lifandi
gripir, smitmengað fóður og fleira
frá Englandi í ýmsar áttir með al-
varlegum afleiðingum fyrir viðkom-
andi lönd eins og alkunnugt er orð-
ið vegna mikillar umræðu. Árið
1988 var meira að segja seld kýr
með kúariðusmit frá Englandi til
Danmerkur. Nokkru síðar og áður
en vitað var hvað yrði úr kúarið-
usmitinu fluttum við fósturvísa af
holdakyni nautgripa frá Danmörku
Við höfum skuldbundið
okkur til að varðveita ís-
lenska kúakynið með al-
þjóðlegum samningum,
segir Sigurður Sigurð-
arson. Það býr yfir kost-
um sem einstæðir virð-
ast og gætu kannske
reynst okkur gullmoli
fyrir framtíðina eins og
íslenski hesturinn, ef við
spilum ekki tækifærinu
úr höndum okkar.
til íslands. Þetta fór framhjá undir-
rituðum, hann var ekki spurður.
Dýralæknirinn danski, sem kom
með fósturvísana, mun hafa undr-
ast eftirlitsleysið með innflutning-
num. Við megum víst þakka fyrir
að ekki fór verr. Er ráðlegt fyrir
okkur, sem miðar vel við útrým-
ingu á riðuveiki úr sauðfé með ærn-
um kostnaði, að fá fósturvísa úr
nautgripum frá Noregi þar sem
riðuveiki í sauðfé er mjög útbreidd
og óvissa ríkjandi um það hvar hún
er ekki? Þar eru ekki varnarhólf
eins og á íslandi og mun síðar var
gripið til aðgerða gegn riðunni þar
en hér. Ég mótmæli slíkri ógætni.
Smitandi slímhúðapest (BVD)
Smitandi slímhúðapest í naut-
gripum, Bovine viral diarrhoea, er
pestarveirusjúkdómur, sem sýkir
einnig sauðfé. Prófun, sem gerð var
á tankmjólk frá 253 kúabúum og
blóðsýnum úr einstökum gripum
víðs vegar af íslandi, hefur gefið
tærar og hreinar niðurstöður. Þótt
próf þurfi alltaf að taka með fyrir-
vara, styrkir það þessar niður-
stöður, að engin einkenni sýkingar
í nautgripum eða sauðfé af þeim
toga hafa sést hérlendis. Veira
þessi er í kúm og sauðfé í Noregi
og hefur valdið miklu tjóni en hefur
látið undan síga í nautgripum
vegna kostnaðarsamra aðgerða um
árabil (400 milljónir á ári). Aðgerð-
ir hófust þar til að ná betri samn-
ingsstöðu við Evrópusambandið.
EES-samningurinn skuldbindur til
sem frjálsastrar verslunar. Ef færð
era gild rök fyrir því að land sé
laust við ákveðna sjúkdóma eða
skipulegar aðgerðir í gangi til að
uppræta þá, gefur það færi á að
neita innflutningi frá Evrópu á því
sem felur í sér smithættu. Staða ís-
lands hvað varðar þennan sjúkdóm
er einstæð í Norður-Evrópu að
dómi Stefans Alenius sérfræðings í
veirasjúkdómum dýra í Svíþjóð,
Sigurður
Sigurðarson
sem prófað hefur sýnin fyrir okkur,
og óráðlegt er að hans dómi að
taka nokkra áhættu fyrir svæði og
lönd sem laus eru við sjúkdóminn.
Við þurfum ekki að berjast fyrir
þeirri stöðu okkar lands eða kosta
neinu tO. Eigum við að leggja slíka
stöðu í hættu?
BVD-smit getur borist með
fósturvísum
Fyrr vora fósturvísaflutningar
taldir hættulausir. Nú er vitað að
það er rangt. Veiran getur borist
með fósturvísum nautgripa. Áður
en það vitnaðist vora fluttir fóstur-
vísar holdanauta hingað frá Dan-
mörku eins og áður segir. Við vor-
um heppin að fá ekki veirana með
þeim. Veiran berst einnig með
sæði. Sagt var frá rannsókn á þess-
ari veira nýlega í ensku dýralækna-
riti. Hún fannst í eggjastokkum,
eggjum og fósturvísum. Þetta er ný
vitneskja. Veiran veldur bítlaveiki í
sauðfé og geitum, Border disease,
og er náskyld svínapest, Swine
fever. Sauðfé smitar nautgripi og
nautgripir sauðfé skv. nýrri dokt-
orsritgerð sænskri um þennan
sjúkdóm. Veiran finnst í norsku
sauðfé og þótt menn nái smitinu
niður í kúm þar í landi með ærnum
kostnaði er sauðféð eftir sem áður
smitað og getur e.t.v. sýkt naut-
gripi á ný. Unnt er að prófa for-
eldra fósturvísa og taka aðeins
erfðaefni úr þeim gripum, sem eng-
in mótefni era með, en öll slík próf
era ónákvæm og skilja eftir óvissu.
Þvo má og sótthreinsa erfðaefnið
og minnka enn áhættuna. Þó er
enn eftir óvissa. Sú óvissa og smit-
hætta magnast við endurtekinn
innflutning. Auk þess sljóvgast var-
úð manna á löngum tíma, einkum
ef vel gengur í fyrstu. Það sem
unnt er að fyrirbyggja að mestu
eða öllu leyti með mikilli varúð við
innflutning í eitt skipti er erfiðara
að girða fyrir svo tryggt sé, þegar
mörgum sinnum þarf að flytja inn
eins og óhjákvæmilegt verður, ef
farið yrði af stað með tilraun þessa.
Mikil þarf ávinningsvonin að vera
til að réttlæta slíka áhættu.
Smitandi hvítblæði (EBL)
Smitandi hvítblæði (Enzootic
bovine leucosis) er illskeytt og
ólæknandi retroveirasýking í kúm
og kindum í flokki með mæði og
eyðni. Hún er þó ekki talin sýkja
fólk. Hún barst til Noregs fyrir
ekki löngu. Ég veit ekki til þess að
henni hafi verið útrýmt þar. Sá
sjúkdómur hefur aldrei borist til
íslands. Erfitt er að útiloka að
veiran berist með fósturvisum.
Smitandi berkjulungnabólga
(RSV)
RS-veirusýking í öndunarfæram
kálfa og kúa (Respiratory syncyti-
al-viras) barst til Noregs með inn-
flutningi fyrir 4-5 áram, olli þar
talsverðu tjóni og uppnámi og er
enn við lýði þar. Hún hefur heldur
aldrei verið staðfest hér á landi.
Smitandi barkabólga/fósturlát
(IBR/IPV)
Þetta er herpesveirasýking, sem
aldrei hefur fundist hér. Granur
vaknaði um þennan sjúkdóm í Nor-
egi á síðasta ári, meira að segja
inni á sæðingarstöð. Það olli miklu
uppnámi en varð þó ekki staðfest.
Erfitt er að losna við þennan sjúk-
dóm ef hann birtist. Bólusetning
dugar þó til að halda honum í skefj-
um. Fleira verður ekki talið að
sinni.
Sykursýki í börnum
Nýlega hefur Stefán Aðalsteins-
son fv. framkvæmdastjóri Norræna
genabankans fyrir búfé vakið at-
hygli á því, að íslenskar kýr eru
ólíkar kúakynjum í nágrannalönd-
unum hvað varðar tvö mjólkurprót-
ein. Hvort tveggja er hagstætt ís-
lenskum kúm. Annað er heppilegt
við ostagerð, kappa-kasein B, og
finnst í miklum mæli í íslenskri
mjólk en hitt, sem er varasamt,
beta-kasein Al, finnst í mun meira
mæli í norskri mjólk en íslenskri.
Þetta prótein getur valdið syk-
ursýki í músum og því telja menn
að það geti í vissum tilfellum valdið
sykursýki í börnum. Insúlínháð