Morgunblaðið - 08.02.2000, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
ÞRIÐJUDAGUR 8. FEBRÚAR 2000 29
Grein Vilhjálms Arnar Vilhjálmssonar um
Dani og gyðinga vekur athygli
Ný sýn á afstöðu
Dana til gyðinga
á stríðsárunum
Dönsk yfírvöld gengu lengra en margar
aðrar þjóðir í að vísa gyðingum aftur
til Þýskalands á stríðsárunum að því er
fram kemur í rannsóknum Vilhjálms
Arnar Vilhjálmssonar. Sigrún Davíðs-
dóttir rekur málið.
„GOÐSOGNIN um
Danmörku sem und-
anþágu, landið sem
gerði það er aðrir
hefðu átt að gera, er
kannski mesta goð-
sögnin um Danmörku,
þótt hún sé vísast ekki
sú síðasta,“ segir Vil-
hjálmur Örn Vil-
hjálmsson í grein er
birtist í Berlingske
Tidende á sunnudag-
inn. I grein sinni
bendir hann á hvernig
danskir embættis-
menn sendu 21 þýsk-
an gyðing í opinn
dauðann í Þýskalandi
eftir upphaf seinni heimsstyrjaldar-
innar. Vilhjálmur Örn vinnur að
bók um efnið, sem hann vonar að
komi út á næsta ári.
Grein Vilhjálms Arnar hefur vak-
ið mikla athygli í Danmörku líkt og
greinar hans í fyrra um hvað erfitt
væri að fá aðgang að skjalasöfnum
gerðu einnig. I kjölfar greinarinnar
nú hafa sprottið upp umræður um
hvernig Danir eigi að gera upp við
fortíðina. Poul Nyrup Rasmussen
forsætisráðherra segir í yfirlýsingu
um málið að brýnt sé að rannsaka
þessa hlið danskrar sögu.
í samtali við Morgunblaðið seg-
ist Vilhjálmur Örn ekki að öllu leyti
sáttur við umræðuna, þar sem
grein sín hafi verið misnotuð í póli-
tískum tilgangi. Hann segist heldur
ekki sáttur við þá hugmynd að hið
opinbera setji á stofn nefnd er
kannaði málið. Nær sé að gera eins
og Svíar og styrkja rannsóknir á
þessu sviði almennt í stað þess að
hið opinbera láti gera rannsóknir á
eigin vegum.
Gyðingum vísað frá Dan-
mörku
í grein sinni bendir Vilhjálmur
Örn á að Danir hafi rekið mjög
stranga flóttamannastefnu þegar á
fjórða áratugnum, þar sem erlend-
um gyðingum, oft gyðingum á
flótta, hafi verið neitað um land-
vistarleyfi í Danmörku. Hann nefn-
ir að undanfarið hafi oft verið deilt
á dönsk fyrirtæki fyi-ir að hafa
grætt á verslun við Þjóðverja á
striðsárunum. Af því hafi þó ekki
hlotist harmleikir á borð við það
þegar danskir embættismenn tóku
það upp hjá sér að senda gyðinga
til Þýskalands á stríðsárunum án
þess að hafa fengið um það nokkra
beiðni frá Þjóðverjum.
Vilhjálmur segir lauslega sögu
tveggja úr hópi 21 gyðings, sem
hann hefur fengið heimildir um.
Dani, sem tók hvatningu danskra
stjórnvalda um að vinna í Þýska-
landi, hitti í Berlín 1943 móður af
gyðingaættum með þrjú börn og
hjálpaði henni að flýja til Dan-
merkur. En þegar danski sak-
sóknarinn frétti af konunni í Kaup-
mannahöfn kom hann því til leiðar
Vilhjálmur Öm
Vilhjálmsson
að hún yrði flutt aftur
til Þýskalands. Sex
vikum síðar voru hún
og börnin þrjú, öll
undir átta ára aldri,
myrt í gasklefanum í
Ausehwitz.
Annað dæmi er
þýskur gyðingur, sem
stundaði viðskipti í
Danmörku. Hann var
framseldur 1941 til
Þýskalands og hvarf
þar. Þegar vinur hans
spurðist fyrir um hann
í Danmörku eftir stríð
fékk hann að vita að
vinurinn hefði verið
framseldur að beiðni
A uppkasti í danska
að bréfinu
Þjóðverja.
dómsmálaráðuneytinu
sést að þar hefur fyrst staðið að
maðurinn hafi verið framseldur að
ósk danskra yfirvalda, en því hefur
síðan verið breytt í að þýsk yfir-
völd hafi farið fram á það.
í langri grein í sunnudagsblaði
Berlingske Tidende eru raktar sög-
ur nokkurra þeirra gyðinga, sem
Vilhjálmur Örn hefur fjallað um og
birtar myndir af nokkrum þeirra.
Þessi raunalesning gefur góða
mynd af því fólki, sem um ræðir.
Þetta var vel menntað fólk, mest
ungt fólk, sem ekki hafði annað til
saka unnið en að vera gyðingar,
sem ekki féllu í kramið hjá dönsk-
um yfirvöldum.
í lok greinar sinnar rekur Vil-
hjálmur Örn að þessi stefna
danskra ráðamanna hafi verið mun
harkalegri en tíðkaðist víða annars
staðar. Svisslendingar hafi aðeins
örsjaldan vísað gyðingum aftur til
Þýskalands eftir að stríðið hófst.
Finnar vísuðu gyðingum heldur
ekki aftur til Þýskalands, þótt þeir
væru samstarfsmenn Þjóðverja á
stríðsárunum.
Deilt um hvort dönsk yfirvöld
eigi að biðjast afsökunar
Allir stóru dönsku fjölmiðlarnir,
bæði blöð og sjónvarps- og út-
varpsstöðvar fjölluðu í gær um
grein Vilhjálms Arnar. Samtök
gyðinga hafa krafist þess að dönsk
yfirvöld biðjist afsökunar, en í við-
tali við Berlingske Tidende í gær
segir Jacques Blum, formaður
Mosaiske Troessamfund, að sjálfur
sé hann ekki mikið gefinn fyrir að
biðjast fyrirgefningar. Nær sé að
gera sitt besta til að sagan endur-
taki sig ekki.
A sunnudagskvöld gaf Poul Nyr-
up Rasmussen forsætisráðherra út
þá yfirlýsingu að rétt sé að stefna
að því að gera úttekt á stefnu
danskra stjómvalda um málefni
gyðinga í síðari heimsstyrjöldinni.
Hann bendir á að þetta sé tilvalið
verkefni fyrir hina nýstofnuðu
stofnun um helfararrannsóknir,
Center for Holocaust og Folke-
dragsstudier. Nyrup segir í yfir-
lýsingu sinni að afsökun sé ekki
tímabær fyrr en ljósi hafi verið
varpað á málið.
I gær var einnig mikið rætt um í
fjölmiðlum hvort fyrirhuguð lög um
skjalasöfn takmörkuðu aðgang al-
mennings að skjalasöfnum, þótt
þau muni um leið auðvelda fræði-
mönnum aðgang.
Ósáttur við sögurannsóknir
hins opinbera
Um viðbrögðin við grein sinni
sagði Vilhjálmur Örn í gær í sam-
tali við Morgunblaðið að hann væri
ánægður með þau miklu viðbrögð,
sem grein hans hefði vakið. Hins
vegar sé hann undrandi á þeirri
hugmynd að sett verði nefnd til að
kanna málið, því þar með sé verið
að grípa fram fyrir hendurnar á
frjálsri fræðastarfsemi.
„Ég hef kannski gert rangt í að
segja frá rannsókn minni áður en
henni er lokið. Ég er ekki ánægður
með að verða hugsanlega kallaður
fyrir nefnd til að leggja efni mitt
fyrir hana áður en ég hef gengið
frá því,“ segir Vilhjálmur Örn. Bók
hans mun að öllum líkindum koma
út á næsta ári.
„Með því að draga danska for-
sætisráðherrann inn í málið hafa
sumir danskir stjórnmálamenn not-
að málið í pólitískum tilgangi til að
gagnrýna forsætisráðherra fyrir
þær skorður sem Evrópusamband-
ið hefur sett Austurríki. Þarna
blanda þeir því þessu máli saman
við umræðuna um Haider og at-
burðina í Austurríki, þótt þetta séu
tvö óskyld mál,“ segir Vilhjálmur,
sem bendir á að öll mál er snerti
gyðinga séu ofarlega á baugi nú i
kjölfar Helfararráðstefnunnar í
Stokkhólmi.
Hann bætir því við að það megi
hugsanlega finna fyrir ögn af öfund
hjá Dönum í garð Svía vegna þessa
framtaks. Auk þess hafi Svíar lagt
40 milljónir sænskra króna, um 400
milljónir íslenskra króna, til rann-
sókna á þessu sviði, en Danir, sem
hafi í upphafi ætlað að leggja níu
milljónir danskra króna til nýju
stofnunarinnar um Helförina, hafi
skorið þær niður í fimm.
„Ég hef fyrst og fremst áhuga á
fórnarlömbum þessarar andgyðing-
legu stefnu danskra embættis-
manna og fleiri á sínum tíma, en
síður á þeim sem framfylgdu henni.
Þeir voru afsprengi gyðingahaturs
19. aldar, sem ekki gætti aðeins í
Danmörku, heldur einnig á Islandi.
En ég fæ hins vegar óbragð í
munninn þegar ég sé að nýlega
hafa verið sendir fjórir íranskir
flóttamenn frá Danmerkur aftur til
írans og síðan hefur ekkert til
þeirra spurst.“
TILBOÐSDAGAR
GLERAUGNABÚDIN
Hebnout Krddler
Laugavegi 36
!)
Umgjarðir, gler
og snertilinsur
LAUGARDALSHOLL
FIMMTUDAGINN 10. FEB. KL. 19.00
LAUGARDAGINN 12. FEB. KL. 16.00
Kristján jóhannsson
Radames
Larissa Diadkova
Amneris
Lucia Mazzaria
Aida
Hljómsveitarstjóri: Rico Saccani
Sviðsetning: Roberto Lagana Manoli
Einsöngvarar:
Lucia Mazzaria
Kristján Jóhannsson
Larissa Diadkova
Michail Ryssov
Giancarlo Pasquetto
Guðjón Óskarsson
Þorgeir Andrésson
Sigrún Hjálmtýsdóttir

RITKJAVlK
AKI* 2000
Kórstjóri:
Garðar Cortes
Kórar:
Kór fslensku óperunnar
Kór Söngskólans í Reykjavík
Karlakórinn Fóstbræður
Danshöfundur:
Jóhann Freyr Björgvinsson
Dansarar:
Hrefna Hailgrímsdóttir
Sveinbjörg Þórhallsdóttir
Jóhann Freyr Björgvinsson
Miðasala
kl. 9-17 virka daga
Háskólabió v/Hagatorg
Sími 562 2255
www.sinfonia.is
0
SINFÓNÍAN