Morgunblaðið - 08.02.2000, Blaðsíða 37

36 ÞRIÐJUDAGUR 8. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 8. FEBRÚAR 2000 37
SNtfgiiiilMfaifeife
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
GRUNNRANNSOKN-
IR Á HAKANUM
GRUNNRANNSÓKNIR hafa setið á hakanum í heil-
brigðisvísindum. Þetta var niðurstaða prófessora og
dósenta við læknadeild Háskóla Islands sem rætt var við
hér í blaðinu á sunnudaginn. Astæður þessa felast fyrst og
síðast í skorti á fjármagni til rannsókna og óhagstæðri
skipan mála í heilbrigðisstofnunum, að mati prófessor-
anna. Benda þeir á að ef framfarir eigi að verða í íslenskum
heilbrigðisvísindum þurfi að stunda hér frjóar grunnrann-
sóknir, þar dugi ekki að reiða sig á framfarir erlendis.
Mjög fá rannsóknateymi íslenskra vísindamanna hafi hins
vegar náð þeirri stærð og styrk að niðurstöður þeirra nái
alþjóðamáli. Brýna nauðsyn beri því til að efla grunnrann-
sóknir í læknisfræði og líffræði með stuðningsaðgerðum og
styrkjum frá einkaaðilum og hinu opinbera.
Fátt kemur á óvart í máli prófessoranna miðað við þær
upplýsingar sem liggja fyrir um fjárframlög til grunnrann-
sókna hérlendis. I nýrri skýrslu Ingu Dóru Sigfúsdóttur
félagsfræðings og Þórólfs Þórlindssonar, prófessors við
Háskóla Islands, kemur fram að framlög til rannsókna-
starfs hafa aukist hérlendis á síðustu árum en áherslan hef-
ur verið á hagnýtar rannsóknir. Framlag til grunnrann-
sókna hefur dregist saman um 10% frá því að vera um 30%
árið 1977 í 20% árið 1997. Er ástæða þessa talin sú að at-
vinnufyrirtækin, sem standa að mestu undir þeirri aukn-
ingu sem orðið hefur á framlögum til rannsókna, sjá sér
frekar hag í að fjármagna hagnýtar rannsóknir og þróun-
arstarf en grunnrannsóknir. A sama tíma hafa stjórnvöld
ekki séð ástæðu til að auka framlag sitt til grunnrann-
sókna, þvert á móti hefur raungildi styrkja í Vísindasjóði
Rannsóknarráðs íslands minnkað, en hann er annar
tveggja meginsjóða sem fjármagna grunnvísindi í landinu.
Eins og fram kom í viðtölum við prófessora læknadeildar
gera sumir ráð fyrir því að atvinnulífið og áhættufjárfestar
muni í auknum mæli leggja fé til grunnrannsókna á næstu
árum. Hingað til hefur það ekki verið raunin, svo sem fram
hefur komið. En vel má vera, að breytingar geti orðið á því
á næstu árum. íslenzkum fyrirtækjum er að vaxa fiskur um
hrygg. Sum þeirra eru að verða mjög öflug fjárhagslega. A
undanförnum árum hefur það aukizt mjög að fyrirtæki
leggi fram fé til menningarstarfsemi. Er fráleitt að ætla, að
hið sama geti gerzt á sviði vísinda? Vel má hugsa sér að
nokkur öflug einkafyrirtæki taki höndum saman um reglu-
leg fjárframlög til vísindarannsókna, sem um munar. Það
er jákvætt fyrir ímynd fyrirtækjanna og mundi skila sér
smátt og smátt fyrir atvinnulífið í heild.
En jafnframt er brýnt að stjórnvöld vakni til vitundar
um mikilvægi þess að leggja aukið fé til grunnrannsókna.
Ástæðurnar fyrir því eru fjölmargar en virðast ekki liggja í
augum uppi. Gríðarlegur vaxtarbroddur felst í vísindum og
tækni hér á landi. Samkvæmt áðurnefndri skýrslu standa
íslenskir vísindamenn framarlega í alþjóðlegum saman-
burði ef mið er tekið af fjölda birtra vísindagreina í
ritrýndum erlendum tímaritum og fjölda tilvitnana í rann-
sóknir þeirra. Möguleikana sem eru fyrir hendi má ráða af
því að umsóknum um styrki hefur fjölgað mikið á undan-
förnum áratug. Á sama tíma og ráðstöfunarfé Vísindasjóðs
hefur staðið í stað frá árinu 1990 hefur fjármagnið sem sótt
er um aukist úr 277 milljónum króna það ár í 692 milljónir
króna árið 1998. Fyrir vikið hlýtur ekki nema helmingur
þeirra umsókna, sem hljóta fyrstu einkunn fagráða sjóðs-
ins, styrk. Krafturinn og frumkvæðið sem býr í íslensku
vísindasamfélagi þarf ekki að koma á óvart sé litið til þess
hve mikið þjóðin hefur fjárfest í menntun. Það væri hins
vegar glapræði að reyna ekki að virkja þann sköpunarkraft
sem felst í þekkingunni sem þessi fjárfesting hefur skilað
okkur. Ljóst má vera að fjárskortur heftir þennan sköpun-
armátt og kemur í veg fyrir að eldmóður ungra vísinda-
manna sé nýttur til fulls, eins og bent er á í fyrrnefndri
skýrslu.
Vakin hefur verið athygli á því áður á þessum vettvangi
að allt bendi til þess að skynsamlegt sé að leggja aukna
áherslu á eflingu grunnrannsókna og hvers konar rann-
sókna- og þróunarstarfs. Þekkingin er lykillinn að velferð á
komandi öld. Þetta hafa þjóðir sem við þerum okkur saman
við viðurkennt með auknum og stöðugum framlögum til
rannsókna. Finnar eru þar til eftirbreytni en þeir marg-
földuðu framlög til vísindastarfsemi, einkum grunnrann-
sókna, í miðri efnahagskreppunni á níunda áratugnum og
hafa nú uppskorið ríkulega eins og fram kom í Morgun-
blaðinu í fyrradag. Aðstæður hér á landi eru mun hagstæð-
ari en Finna á níunda áratugnum. Þess vegna er nú tíma-
bært að gera nýtt og stórt átak í að efla vísindarannsóknir.
ÁRNASAFN í KAUPMANNAHÖFN
Handritin
eru ekki öll
farin heim
Þótt afhendingu íslensku handritanna úr dönskum
söfnum sé lokið heldur starfíð á Arnastofnun í Kaup-
mannahöfn áfram. Ekki fóru öll handritin þaðan og
þar er fleira að finna en íslensk handrit eins og
Sigrún Davíðsdóttir komst á snoðir um er hún ræddi
við Peter Springborg, forstöðumann stofnunarinnar.
Morgunblaðið/Sigrún Davíðsdóttir
Peter Springborg, forstöðumaður Arnastofnunar í Kaupmannahöfn.
Halonen segist vilja
sameina þjóðina
Sögulegur atburður að mati utanríkisráðherra
AP
Tatja Halonen fagnar sigri sínum á samkomu með stuðningsmönnum.
Baráttukona með
víðtæka reynslu
TARJA Halonen, nýkjörinn Finnl-
andsforseti, fæddist í Kallio (Berg-
hall), verkamannahverfi í Helsinki,
á aðfangadegi árið 1943. Er þetta í
fyrsta skipti sem fæddur höfuð-
borgarbúi nær kjöri sem forseti.
Halonen er hvað þekktust fyrir
að vinna ávallt í þágu þeirra sem
eiga bágt. Meðal annars hefur hún
starfað í kristilegum samtökum er
láta sig félagsmál miklu varða.
Síðar varð hún formaður samtaka
er berjast fyrir réttindum sam-
kynhneigðra. Alþjóðamál hafa
einnig verið henni hugleikin og
hefur hún unnið að mannréttinda-
málum m.a. í Suður-Ameríku.
Á sjöunda áratugnum nam Ha-
lonen lögfræði og starfaði sem lög-
fræðingur Alþýðusambandsins
fara fram í samstarfi forseta og ríkis-
stjórnar.
Á fjölmennum fréttamannafundi
sem haldinn var í gær sagðist Halonen
ætla að reyna að vinna ötullega að því
að stuðningsmenn Ahos yrðu þess var-
ir að hún væri einnig þeirra forseti.
Meðal annars sagðist hún ætla að við-
(SAK) frá 1970. Frá og með árinu
1977 hefur Ilalonen verið þing-
kona jafnaðarmanna. Á árunum
1987 til 1990 gegndi hún embætti
félagsmálaráðherra í stjórn Harris
Holkeris en síðar embætti dóms-
málaráðherra 1990 til 1991.
Þegar Paavo Lipponen myndaði
sína fyrstu stjórn 1995 valdi hann
Halonen sem utanrfkisráðherra.
Hún þótti standa sig vel enda orðin
einn af helstu talsmönnum Evróp-
ustefnu Finna. Frá júlí 1999 til
áramóta var Halonen í forystu ráð-
herraráðs Evrópusambandsins.
Halonen á eina uppkomna dótt-
ur. Unnusti Halonen, Pentti Ara-
járvi, er lögfræðingur að mennt en
starfar sem embættismaður félags-
málanefndar finnska þjóðþingsins.
halda þeirri hefð sem Martti Ahtisaari
fráfarandi forseti kom á fyrir sex árum
að sinna sveitum landsins af miklum
dugnaði.
Halonen tekur við völdum miðviku-
daginn 1. mars nk. Á fréttamanna-
fundinum í gær sagðist Halonen vera
komin í óskastöðu hvað varðar at-
Nú þegar búið er að afhenda
öll handritin halda kannski
einhverjir að hér sé ekkert
eftir, en staðreyndin er sú
að búið er að afhenda öll handrit sem
afhenda átti samkvæmt samningnum
um handritaskil, ekki öll handritin í
eigu Árnasafns," segir Peter Spring-
borg, forstöðumaður Árnastofnunar í
Kaupmannahöfn.
Eftir heimsókn á stofnunina er
óhætt að slá því föstu að Árnastofnun í
Kaupmannahöfn lifi góðu lífi og hafi
fundið sér traustan starfsvettvang í
kjölfar skilanna. „Rétt eins og Árna-
stofnun á íslandi getur ekki endalaust
starfað í krafti ógnargleði yfir endur-
heimt handritanna, þjáumst við held-
ur ekki af viðvarandi depurð yfir
handritaskilunum," segir Peter með
bros á vör og bætir því við að með
stofnununum tveimur sé gott sam-
starf, sem gagnist vel handritarann-
sóknum og sýslu með íslensk fræði.
Ekki má heldur gleyma að við Hafn-
arháskóla er byggt á gamalli fræða-
hefð, sem rekja má aftur til daga Arn-
gríms lærða.
Árnasafn: Fleira en
íslensk handrit
Peter Springborg hefur fullan
skilning á því að fólk haldi almennt að
öll handritin séu farin og ekkert sé
efth- á hillum Árnasafns annað en ryk
aldanna. „Við fréttum jafnvel að ein-
hver hefði hringt á Konunglega bóka-
safnið og spurt eftir íslensku hand-
ritunum. Svarið var að þau hefðu öll
verið afhent Islendingum fyrir löngu
og búið væri að loka Árnastofnun,“
rifjar hann upp.
„Við á stofnuninni hefðum getað
haft áhyggjur af því að í kjölfar skil-
anna sæju yfirvöld enga ástæðu til að
stofnunin starfaði áfram, en svo var
sem betur fer ekki. Þegar lokið var við
að skipta handritunum árið 1986,
lýstu þáverandi menntamálaráðheiT-
ar landanna, þeir Bertel Haarder og
Sverrir Hermannsson, þvert á móti
yfir vilja til áframhaldandi samstarfs.
I yfirlýsingu þeiri-a er gert ráð fyrir
að fé verði veitt til varðveislu og við-
gerða handritanna og að allt verði
gert til að efla samstarf stofnananna
tveggja. í þessa yfirlýsingu höfum við
getað vísað þegar við höfum sótt um
fjárframlög."
Eðli Árnastofnunar hef-
ur breyst eftir að íslensk-
um handritum þar fækk-
aði og er fjöldi þeirra ekki
lengur jafn yfirgnæfandi í
safninu. Peter Springborg
minnir á að Árni Magnús-
son hafi verið afkastamikill handrita-
safnari sem safnaði ekki aðeins ís-
lenskum handritum, heldur einnig
dönskum, sænskum, norskum og latn-
eskum handritum.
,Árni var afkastamesti handrita-
safnari síns tíma og söfnun hans hafði
víðtæk áhrif, ekki bara á íslenska
handritasöfnun. Áhugi hans beindist
mest að Islandi, þar sem hann var Is-
lendingur, en handritarannsóknir
hans spönnuðu vítt svið,“ segir Peter
og nefnir að nýlega hafi verið haldin
mikil handritasýning á Konunglega
bókasafninu. Á hana voru lánuð hand-
rit úr Árnasafni, sem ekki voru ís-
lensk, þar sem í safninu eru ýmis mjög
merk handrit annars staðar að en frá
íslandi og um leið var gerð grein fyrir
þýðingu Arna sem handritasafnara.
En þrátt fyrir merka gripi í safninu
bendir Peter á að staða Árnastofnun-
ar í Danmörku sé óhjákvæmilega önn-
ur en staða Stofnunar Ái-na Magnús-
sonar á Islandi. „Danska þjóðminja-
safnið og Konunglega bókasafnið eru
miðlægar danskar menningarstofnan-
ir, líkt og íslenska þjóðminjasaftiið,
Landsbókasafnið og Stofnun Ái-na
Magnússonar," segir Peter. „Aj'na-
stofnun á íslandi varðveitir þjóðar-
gersemarnar, en sama er ekki að
segja um safnið hér. Þótt merkt sé,
jafnvel eftir handritaskilin, er það
ekki miðlægt í Danmörku á sama hátt
og Árnastofnun á Islandi.“
Nú þegar ekki er lengur vöxtur í
háskólanum, heldur samdráttur hefur
það bitnað á Árnastofnun eins og öðr-
um dönskum háskóla- og menningar-
stofnunum. Starfsfólki hefur fækkað
undanfarin ár. Á stofnuninni starfa nú
níu manns, en þeim gæti fækkað á
næstu árum. Ein starfsmannanna er
Jonna Louis-Jensen, prófessor í ís-
lenskri tungu og bókmenntum, auk
kennara í færeysku og íslenska sendi-
kennarans, sem nú er Margrét Egg-
ertsdóttir. Auk þess er forn-íslenska
orðabókin til húsa á stofnunni. Þar
starfa sjö starfsmenn og fimm rit-
stjórar. I vor bætist aðalritstjóri við.
Handritaviðgerðir hafa verið mikil-
vægur liður í starfsemi Árnastofnunar
í Kaupmannahöfn allt frá 1957 að
Birgitte Dall hóf að gera við handrit
þar. Þar er því fjögurra áratuga
reynsla á þessu sviði. Á henni hefur
stofnunin meðal annars byggt er tekið
var að leita nýrra leiða er séð var fyrir
endann á handritaskilum.
„Við höfum tekið upp á því að halda
alþjóðlega ráðstefnu um handrit og
handritaviðgerðir, þar sem er boðið
fólki er á einhvern hátt tengist hand-
ritum og handritaviðgerðum," segir
Peter. „Þarna hittast því efnafræðing-
ar, sérfræðingar um blek, skinn og
pappíi' og svo fræðimenn og bóka-
verðir, sem vinna við handritin og efni
þeirra. Á þann hátt leggjum við ekki
aðeins áherslu á útgáfu, heldur einnig
á handritin sjálf sem menningar-
gripi.“
Nú ríkir almennt sú
stefna í handritaviðgerð-
um að best sé að reyna að
eiga sem minnst við hand-
ritin og ekki nota gerviefni
við viðgerðir. „Það má
segja að það ríki vistvæn
stefna í handritaviðgerðum," segir
Peter og bætir við að það sé einmitt sú
stefna sem Birgitte Dall hafi fylgt frá
upphafi.
Endast handritin
að eilífu?
Þótt handrit á nútímastofnun eins
og Árnastofnun séu nánast í gjör-
gæslu hefur varðveislan verið með
margvíslegum hætti í gegnum aldirn-
ar allt frá því handritin voru skrifuð,
hvort sem er skinn- eða pappírs-
handritin. En skyldu skinnhandritin
þá endast að eilífu? Peter brosir og
segir að erfitt sé að segja til um end-
ingartíma þeirra. „En ætli þau endist
ekki örugglega næstu 500 árin...
Pappírshandritin íslensku virðast
einnig endast vel,“ segir Peter og
bætir við að svo virðist sem jafnvægi
pappírs og bleks sé gott í þeim. Ann-
ars staðar hafa komið upp ýmis
vandamál við varðveislu pappírs-
handrita. I handritum frá 18. öld er al-
gengt að blekið æti pappírinn. Seinna
var farið að gera pappír úr trjákvoðu
og hann er erfiður í varðveislu.
„Við álítum okkur vita nokkuð vel
hvað best hentar við varðveislu, en því
meh-a sem við vitum því meiri eru líka
kröfurnar um hvernig fara eigi með
handritin, ekki bara í geymslunum,
heldur líka þegar þau eru lánuð á sýn-
ingar,“ segh' Peter og bætir við að það
hafi verið annað uþp á tengingnum, til
dæmis þegar handritin voru varðveitt
í Proviantgárden fyrir ofan hitarör
þar í kjallarnum, en reyndar í stein-
hvelfingum frá 17. öld, svo ekki sé nú
minnst á raka torfbæi fyrri tíma.
Miðlun á marga vegu
Sem háskólastofnun hefur Árna-
stofnun einnig kennsluskyldu. Sendi-
kennarinn kennir nútíma íslensku, en
þar er einnig kennd forn-íslenska,
forn-danska, forn-sænska og fær-
eyska. Þessi fög eru ekki sjálfstæðar
greinar, heldur valmöguleikar fyrir þá
sem lesa dönsku.
Tengslin við stúdenta fela einnig í
sér að stúdentar starfa á stofnuninni í
tengslum við námið og Peter bendir á
að það sé sérlega mikilvægt, því þann-
ig eigi endurnýjun í faginu og á stofn-
uninni sér stað. Islenskar fornbók-
menntir eru enn á námskrá
menntaskóla og því margir danskir
nemendur, sem kynnast þeim þar í
þýðingum.
I stofnskrá safns Árna Magnússon-
ar frá 1760, skrifuð þrjátíu árum eftir
að hann lést, er kveðið svo á um að arf-
ur hans skuli ræktaður með útgáfum
og það ákvæði er enn í heiðri haft á
stofnuninni. „Þótt við sinnum ýmsum
verkefnum hér er útgáfa handritanna
kannski mikilvægasta verkefnið,"
segir Peter. Stofnunin gefur út tvær
ritraðir, sem Jón Helgason stofnaði á
sínum tíma, annars vegar með útgáf-
um handritanna, hins vegar umfjöllun
um einstök atriði varðandi
bókmenntir, tungumál,
handrit eða annað er
snertir handritin.
Handritaútgáfa er bæði
tímafrekt starf og sjálf út-
gáfan á pappír dýr, svo sú
spurning vaknar hvort
ekki standi til að nýta rafræna útgáfu
á einhvern hátt. „Við munum vísast
halda áfram að gefa handritin út eins
og hingað til, bæði eins vandaða texta
og hægt er og á pappír, en við erum
líka að athuga möguleika á að setja út-
gáfur á Netið,“ segir Peter, „þannig
að það væri hægt að nálgast þær þar
og prenta út, ef þess væri þörf. Mesti
kosturinn við rafrænar útgáfur er að
þá er hægt að leita að orðum og orða-
samböndum í rannsóknarskyni."
Áhugi á íslenskum fornbókmennt-
um er hvorki bundinn við Island, Dan-
mörku né Norðurlöndin. Peter
Springborg bendir á að rannsóknir á
þeim séu til dæmis stundaðai' á Italíu,
í Bretlandi, Þýskalandi, Frakklandi,
Hollandi, Póllandi, Rússlandi, Banda-
ríkjunum, Kanada, Ástralíu og á Nýja
Sjálandi. Það koma því margir erlend-
ir fræðimenn á stofnunina til lengri
eða skemmri dvalar og njóta þá góðs
af góðu bóka- og ljósmyndasafni, að
ógleymdum sjálfum handritunum.
„Um allan heim eru fræðimenn á sviði
íslenskra fornbókmennta, auk þess
sem þeir er sinna miðaldafræðum lesa
þær í þýðingum. Islenskar fornbók-
menntir eru hluti heimsbókmennt-
anna.“
í þessu sambandi segir Peter gott
að sjá að Stofnun Sigurðai' Nordals
vinni þarft verk í að koma á sambandi
við fræðimenn um allan heim og við
hana eiga þeir á Árnastofnun í Kaup-
mannahöfn gott samstarf. Sama gildir
auðvitað einnig um Stofnun Árna
Magnússonar á Islandi. Peter nefnir
einnig að ánægjulegt sé að finna
hlýhug og áhuga frá íslenskum ráða-
mönnum og hann sýni þeir meðal ann-
ars í verki með því að heimsækja
stofnunina þegar þeir eigi leið um
Kaupmannahöfn.
„Stofnanirnar tvær eru hluti af
sömu heild, sprottnar úr sama safni,
sem er áfram starfsvettvangur beggja
stofnananna, þótt fjöldi starfsmanna
hafi því miður ekki tvöfaldast með til-
komu tveggja stofnana. Það er tví-
mælalaust styi'kur að því fyrir fagið
að það skuli bæði vera stofnun í
Reykjavík og í Kaupmannahöfn," seg-
ir Peter. „Nú eru svo uppi vangavelt-
ur um að sameina safnið aftur en þá á
rafrænu formi. Með hvaða hætti það
verður og hvenær er enn óljóst."
Mikilvægt að íslenskir og
danskir stúdentar kynnist
Gott samstarf stofnananna kemur
meðal annars fram í tíðum heimsókn-
um milli þeii'ra og veittir eru styrkir
til danskra og íslenskra fræðimanna
til rannsókna við stofnanirnar tvær.
Peter Springborg og samstarfsfólk
hans hugsa einnig með gleði og
ánægju til þess hve Islendingar bundu
skemmtilegan enda á afhendingu síð-
ustu handritanna í júní 1997 með ráð-
stefnu og hátíðahöldum. „Það vai'
glæsilegur endir, sem var öllum til
óblandinnar ánægju og
bar vitni um góða vináttu
milli starfsmanna beggja
stofnananna.“
Það eru ekki aðeins
fræðimenn á sviði bók-
mennta, sem njóta góðs af
góðu samstarfi stofnan-
anna. „Það hefur verið ánægjulegt að
sjá unga sagnfræðinga sækja hingað
til rannsókna á síðari tíma sögu og
nýta þá heimildir, er ekki hafa verið
notaðar hingað til. Auk ánægjunnar af
að skoða áður ókannaðar heimildh- er
einnig skemmtilegt fyrir þetta unga
fólk að upplifa nýtt land í leiðinni,"
segir Peter. „Það er mikilvægt að ís-
lenskir og danskir stúdentar, sem eiga
eftir að taka við fræðunum kynnist
báðum stofnunum og kynnist sín á
milli. Þannig haldast áfram vináttu-
og starfsbönd milli stofnananna og í
því liggur framtíð þessara fræða.“
Tarja Halonen utanríkis-
ráðherra er nýr forseti
Finnlands. Lars
Lundsten, fréttaritari
Morgunblaðsins í Finn-
landi, veltir fyrir sér
niðurstöðunum.
TARJA Halonen, nýkjörinn
Finnlandsforseti, segist
telja að erfitt verði að sam-
eina þjóðina mjög fljótt að
loknum kosningum. Sigur hennar var
mjög naumur því einungis skildu um
100 þúsund atkvæði milli hennar og
Esko Aho forsetaefnis Miðflokksins.
Hlaut Halonen 51,6 % atkvæð en Aho
48,4%.
Þrátt íýrir að Halonan teljist til
verkalýðsarmsins innan Jafnaðar-
mannaflokksins voru það helst hægri-
sinnaðar konur sem réðu úrslitum í
kosningunum. Vinstri flokkamir, þ.e.
Jafnaðarmannaflokkurinn og Vinstra
bandalagið, studdu Halonen en stuðn-
ingur þeirra hefði þó engan veginn
nægt til sigurs.
Halonen segist einkum fagna því að
kona skuli vera forseti lýðveldisins
þegar haldið verður upp á aldarafmæli
jafm'a pólitískra réttinda karla og
kvenna árið 2005. Kjörtímabil
Finnlandsforseta er sex ár og verður
Halonen sjálf í forsæti þegar þessi há-
tíðarhöld fara fram. Karlar og konur
fengu jöfn pólitísk réttindi í Finnlandi
1905 og var Finnland fyrsta ríkið til að
taka það skref.
Embættistaka Halonen mun hafa í
för með sér margar táknrænar breyt-
ingai'. Aldrei fyrr hefur Finnlandsfor-
seti til dæmis verið innfæddur höfuð-
borgarbúi. Einnig þykir það
athyglisverð nýjung að forsetinn skuli
eiga unnusta en ekki vera í hjónabandi.
Mikið hefur verið spáð í hvort þau
Pentti Arajarvi hyggist gifta sig til að
auðvelda samskipti við eriend þjóð-
höfðingahjón.
Pólitískt séð er ekki búist við mikl-
um breytingum. Halonen hefur starfað
sem utam-íkisráðheiTa síðustu fimm
ár. Á þeim tíma hefur stefna Finna í
Evrópusambandinu fyrst og fremst
verið mótuð af Halonen og Martti Aht-
isaari fráfarandi forseta.
Fyrsta mars verðm- kona einnig í
fyrsta skipti yfirmaður finnska her-
aflans.
Forseti allra
Þau völd verða áfram hjá forset-
anum þrátt fyrir nýja stjómarskrá
sem tekur gildi samhliða forsetaskipt-
unum Hingað til hefur Finnlandsfor-
seti haft töluverð völd á sviði innan-
ríkismála. Samkvæmt nýju stjórnar-
skránni eru áhrif forseta á
stjórnarmyndun verulega takmörkuð.
Stjórn utanríkismála á nú einnig að
„MÉR lízt mjög vel á Törju Halon-
en sem forseta Finnlands; þetta er
sögulegur atburður að kona skuli
vera kjörin í þetta æðsta embætti
Finnlands,“ sagði Ilalldór Ásgríms-
son utanríkisráðherra, aðspurður
um tíðindin af úrslitum finnsku
forsetakosninganna.
Halldór segir Halonen þekkja
mjög vel til íslenzkra málefna; hún
hafi síðast verið hér í sumar sem
leið og gefið sér góðan tíma til að
vera með íslenzkum ráðamönnum á
fundum og einnig til að fara um
landið eftir því sem færi gafst.
„Hún kom hingað í sumarfrí fyrir
tveimur árum. Það var hennar
draumur að eyða fríi hér á Islandi
ásamt sinni fjöl-
skyldu," segir
Halldór. Halonen
varð utanríkis-
ráðherra nokkr-
um mánuðum áð-
ur en Halldór tók
við sínu embætti
árið 1995. „Við
erum því búin að
vera að vinna
saman í tæp fimm
ár og höfum átt afskaplega gott
samstarf."
Við upphaf kjörtímabils Halonen
1. marz nk. gengur jafnframt í
gildi stjórnarskrárbreyting sem
rýrir völd forsetans en eflir áhrif
þingsins. Fram að þessu hefur vald
forsetans að miklu leyti falizt í því
að geta haft mikið að segja um
mótun utanríkisstefnu landsins.
Framvegis verður hann að ráðfæra
sig við ríkisstjórnina i öllum slíkum
málum. „Þetta er eðlileg breyting
og í samræmi við þær aðstæður
sem hafa skapazt," segir Halldór.
Til dæmis hafi það þótt eðlilegt að
flnnski forsætisráðherrann sitji
leiðtogafundi Evrópusambandsins,
en fram til þessa hafi forsetar
Finnlands setið leiðtogafundi Atl-
antshafsbandalagsins.
„Að mínu mati er eðlilegra að
ríkisstjórn hafi inest um þessi mál
að segja. En forseti Finnlands
vinnumál. Næstu þrjár vikur fær hún
fullt kaup en vinnuveitandinn vill að
hún láti sjá sig sem minnst á vinnu-
staðnum. Halonen er bæði þingkona
og utanríkisráðherra.
Forsetatíð Halonen verðui- að
mörgu leyti frábrugðin því sem hingað
til hefur verið. Hún er ekki aðeins
fyrsti kvenforsetinn, hún er einnig
fyrsti forsetinn sem á að vinna sam-
kvæmt nýrri stjórnarskrá þar sem
völd þingsins hafa verið aukin á kostn-
að valda forsetans.
Fáar breytingar
á utanríkisstefnunni
Halonen lýsti því yfir á mánudaginn
að mjög litlar breytingar væra vænt-
anlegar á utanríkisstefnunni. Það væri
hins vegar líklegt að mannréttindamál
yrðu ofar á baugi eftir að hún tæki við
embætti. Hún nefndi sérstaklega þörf
fyrir að samhæfa stefnu Finna í þróun-
arsamvinnu, utanríkisviðskiptum og
hefðbundnum tengslum milli ríkja.
Þetta yrðu áherslumál hennar.
Ungir kjósendur og konur réðu að'
mati Halonen úrslitum um niðurstöðu
kosninganna.
Hagstofan finnska hefur hins vegar
komist að þeirri niðurstöðu að það hafi
einkum verið hægri konur í þéttbýlinu
sem réðu úrslitum.
I fyrri umferð kosninganna voru
tvær hægri konur í framboði, þær Ri-
itta Uosukainen þingforseti og Elisa-
beth Rehn íýrrum vamarmálaráð-
herra. Talið er að kjósendur þeirra
hafi frekar viljað vinstrisinnaða konu
en hægri sinnaðan karlmann í forseta-'
embættið.
Heimsókn til Svíþjdðar
Halonen sagði í gær að hún stefni á
að fyrsta opinbera heimsókn hennar
verði til Svíþjóðar þá til Eistlands og
svo til Rússlands. Hefð er fyrir því að
þjóðhöfðinginn heimsæki fyi'st ná-
grannalöndin og fyrsta heimsóknin
ávallt verið til Finnlands. Rússar verða
í þetta skipti að bíða þar til nýr forseti
hefur tekið við völdum þar eystra.
Aho dviss um
framtíðina
Esko Aho, formaður Miðflokksins
sem tapaði naumlega fyrir Halonen,
aflýsti fréttamannafundi á mánudag-
inn og var hvergi að finna. Margir hafa*
talið að pólitísk framtíð hans hafi verið
að veði í kosningunum.
í síðustu þingkosningum í mars í
fyrra jók flokkur Ahos fylgi sitt vera-
lega en „beið ósigur" í stjórnannynd-
unarviðræðunum. Nú er framtíð Áhos
óráðin.
I kosningabaráttunni hamraði hann
á skiptingu þjóðarinnar í dreifbýli og
þéttbýli.
Segja má að gengi hans í kosningun-
um hafi á vissan hátt sannað þessa
kenningu því Aho sigraði í flestum
sveitum landsins. Hins vegar gekk
honum veiT í mikilvægustu þéttbýlis-
kjörnunum. Hlaut Aho til dæmis ein-
ungis þriðjung atkvæða í höfuðborg-
inni Helsinki.
verður þrátt fyrir þessa breytingu
nokkru valdameiri en ýmsir aðrir
forsetar í Evrópu," segir Halldór.
Þar sem Halonen er jafnaðar-
maður, eins og bæði fráfarandi for-
seti og núverandi forsætisráðherra,
sé þess ekki að vænta að breyting-
ar verði á utanríkisstefnu Finn-
lands.
„Jafnaðarmönnum hefur tekizt.
það einu sinni enn að koma sínum
manni í forsetaembættið, og því
mun það koma í þeirra hlut að
móta þessa breytingu á hlutverki
forsetans, sem verður væntanlega
auðveldari í framkvæmd þar sem
um flokkssystkin er að ræða,“
sagði Halldór að lokum.
Sérþekking á
sviði hand-
ritaviðgerða
er til staðar
Gott samstarf
kemur fram í
tíðum heim-
sóknum
, Halldór
Ásgrímsson