Morgunblaðið - 08.02.2000, Blaðsíða 32

MORGUNBLAÐIÐ
32 ÞRIÐJUDAGUR 8. FEBRÚAR 2000
LISTIR
Kvikmyndahátiðin í Gautaborg
Einar Már
Guðmundsson
verðlaunaður
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.
EINAR Már Guðmundsson hlaut á
sunnudaginn verðlaun á kvikmynda-
hátíðinni í Gautaborg fyrir besta
kvikmyndahandrit fyrir handritið að
myndinni Englum alheimsins, sem
Friðrik Þór Friðriksson gerði eftir
sögu Einars Más. Verðlaunin nema
fimmtíu þúsund sænskum krónum
eða um 500 þúsund íslenskum krón-
um og eru gefin af sænsku
sjónvarpsstöðinni Canal +. Við
sama tækifæri voru veitt önnur
verðlaun fyrir framlög í keppninni.
„Mér þótti afai' vænt um að ís-
lensk kvikmynd skyldi hljóta þessa
viðurkenningu," sagði Vigdís Finn-
bogadóttir, fyrrverandi forseti, en
hún var í dómnefnd kvikmyndahá-
tíðarinnar. „Við í dómnefndinni vor-
um strax sammála um að besta
handritið ætti að fara til Einars Más,
þótt það vefðist fyrir okkur að finna
bestu kvikmyndina. Allir voru sér-
staklega heillaðir af Englum al-
heimsins og einnig mjög snortnir af
Ungfrúnni góðu og húsinu. Hver frá
sínu landi könnuðust þeir við efniv-
iðinn úr sínu umhverfi, því allt í
myndinni er eins og bergmál úr for-
tíðinni í fjölskyldum hvar sem er á
Norðurlöndum, og má nú víðar
fara.“
Verðlaunahafar voru valdir úr
hópi þeirra, sem staðið höfðu að gerð
þeirra átta kvikmynda, sem kepptu
til aðalverðlauna í keppni, sem hald-
in var samhliða kvikmyndahátíðinni
í Gautaborg. Auk Engla alheimsins
var Ungfrúin góða og húsið, gerð af
Guðnýju Halldórsdóttur eftir sögu
Morgunblaðið/Ólafur H. Torfason
Einar Már Guðmundsson þakkar fyrir sig í Gautaborg.
Halldórs Laxness, einnig með í
keppni hátíðarinnar ásamt sex öðr-
um norrænum myndum. I rökstuðn-
ingi dómnefndarinnar segir að í
handriti sínu móti Einar Már raun-
veruleikann og drauma á ljóðrænan
og sterkan hátt. Eins og kunnugt er
fékk Einar Már bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs á sínum tíma fyrir
bókina Engla alheimsins.
Besta myndin í samkeppninni var
valin finnska myndin Knockout, sem
að sögn Vigdísar fjallar um andhetju
sem snýst í hetju, svona rétt eins og
Gunnar á Hlíðarenda. I myndinni
berst leikurinn frá Finnlandi til
Murmansk, þar sem rússnesku maf-
íunni er að mæta. Leikstjórinn er
Agneta Fagerström. Sú mynd fékk
einnig verðlaun fyrir bestu mynda-
tökuna. Leikstjóraverðlaunum upp
á 100 þúsund sænskar krónur deilir
Fagerström með Lars-Lennar
Forsberg, sem hlýtur sinn hlut fyrir
heimildamyndina Min mamma hade
fjorton barn.
Göran Tun-
ström látinn
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.
SÆNSKI rithöfundurinn Göran
Tunström andaðist á heimili sínu
á laugardagskvöld 62 ára að
aldri. Banamein hans er talið vera
hjartaáfall, en Tunström hefur
ekki gengið heill til skógar í
mörg ár. Tunström er víðfrægur
fyrir verk eins og Jólaóratóríuna,
en á liðnu ári var frumsýnd kvik-
mynd byggð á bókinni. Tunström
lætur eftir sig eiginkonu og son-
inn Linus. Eiginkona Tunströms,
Lena Cronqvist, er ein af þekkt-
ustu myndlistarmönnum Svia.
Æskustöðvarnar eilíf upp-
spretta skáldskapar
Tunström fæddist í Varmlandi
1937 og þó hann hafi víða farið og
búið erlendis langtímum saman
hefur heimabyggðin verið honum
ótæmandi uppspretta í skáld-
skapnum. Fyrsta bókin hans kom
út 1958, en um miðjan áttunda
áratuginn sló hann í gegn með
skáldsögunni „Prastungen", en
hann var sjálfur prestsonur. Sag-
an um Jólaóratóríuna kom út
1983, náði strax gífurlegum vin-
sældum og var þýdd á fjölda
tungumála, meðal annars á ís-
iensku. Hún varð lang vinsælasta
bók Tunströms og kvikmyndin,
sem á henni var byggð hlaut met-
aðsókn í Svíþjóð.
Sagan segir frá þremur kyn-
slóðum í Varmlandi, sem allar eru
markaðar ótímabærum dauða og
ást á tónlist. Varmlendingar fylla
iíka seinni bækur eins og „Þjóf-
inn“, sem kom út 1986, og „Ber-
ömda mán som varit i Sunne" frá
1998. Sunne er fæðingarbær Tun-
ströms og þessi bók fékk hin virtu
sænsku Augustus-verðlaun það ár
sem besta bók ársins. Tunström
hefur fengið aliar þær viðurkenn-
ingar og þau verðlaun sem sænsk-
um rithöfundi geta hlotnast, að
meðtöldum bókmenntaverðlaun-
um Norðurlandaráðs.
Tunström Iagðist sem ungur í
löng ferðalög. Á sjöunda ára-
tugnum dvaldi hann langdvölum í
Grikklandi, sem varð honum ann-
að hcimaland, en eftir byltingu
herforingjanna þar 1967 er
Konstantín konungi var steypt af
stóli, sótti hann til annarra staða,
meðal annars til Mexíkó, Gvat-
emala, Marokkó, Egyptalands og
Indlands. Einn af þeim sem hann
kynntist snemma á ferðalögum
sínum var bandaríski söngvarinn
Göran Tunström
og lagahöfundurinn Leonard
Cohen og þeir héldu alltaf sam-
bandi.
Lífinu hagaði hann gjarnan eins
og farfuglarnir, eyddi sumrunum
heima í sænskri sveit, bjó undan-
farna vetur í New York, en ann-
ars á Södermalm í Stokkhólmi.
Auk skáldsagna skrifaði hann
Ijóð, leikrit og ferðasögur, meðal
annars „Indien - en vinterresa",
sem kom út 1984.
Dauðinn var honum alla tíð
nærtækt yrkisefni. Hann missti
föður sinn aðeins tólf ára að aldri
og hefur síðar sagt. frá
hvernig hann fékk ekki að
syrgja föðurinn fyrr en
hann var orðinn fullorðinn.
Faðirinn var aðeins 54 ára
þegar hann lést og lengi vel
var Tunström sannfærður
um að honum yrði heldur
ekki unnt þess að verða
eldri en 54 ára.
Nærveru dauðans fann
hann einnig fyrir í eigin
lífi. Hann lenti þrisvar í
bílslysi og úr einu þeirra
slapp hann naumlega lífs.
Hann sagði síðar frá því að
hann hafi þá upplifað dauð-
ann í námunda við sig,
hvernig honum fannst sálin
eins og yfírgefa líkamann
og svífa hlæjandi út í geim-
inn. Hann hafði einnig
fengið hjartaáfall áður og
átt við lungnakrabba að
striða.
I viðtali við Dagens Ny-
heter fyrir nokkrum árum sagði
hann frá hvernig hæfileikinn til
að skrifa hefði á köflum yfirgefið
sig, hvernig sér yrði allt í einu
ekkert að yrkisefni eftir ár, þegar
allt hefði orðið að ljóðum. En þá
kom tilfinningin fyrir lifinu upp í
honum, segir í minningargrein
blaðsins í gær og Tunström rifjaöi
upp ferðasögu frá íslandi, um fót-
bolta sem var sparkað út í bláinn.
„Það eru ekki til neinar skriftir
án sársauka," hefur Tunström
sagt í viðtali. Líf hans var ríkt af
skáldskap, en einnig af sársauka.
Spræk fló
á skinni
LEIKLIST
Frejvangsleikhúsið
fló Á SKINNI
eftir Georges Feydeau í þýðingu
Vigdísar Finnbogadóttur.
Leikstjóri: Oddur Bjarni Þorkels-
son. Frumsýning föstudaginn 4.
febrúar.
HINN sígildi gamanleikur Fló á
skinni hefur margt til að bera sem
gæða má lífi. Fyndin og hröð at-
burðarás, persónuruglingur, skondn-
arpersónur ogjafnvelnokkurádeiiu- |
broddur á líferni betri borgaranna.
Herra og frú Chandebise eiga í 1
þeim hjónalífsörðugleikum að frúin ’
giunar manninn um að hlaupa útund-
an sér. Hún fær vinkonu sína til að
rita honum ástarbréf og boða hann á
sinn fund á hið vafasama hótel Kisu-
nóru. Þangað venja allir heimilisvinir
þeirra komur sínar á laun og ekki
batnar ástandið þegar þjónninn á
hótelinu reynist lifandi eftirmjmd
húsbóndans Chandebise. Upphefst
nú mikill misskilningur með tilheyr- I
andi hurðaskellum, árekstrum og |
upphrópunum.
Sýning Freyvangsleikhússins
þjónaði þeim grundvallartilgangi sín-
um að skemmta áhorfendum. í sjálfu
sér þarf ekki að fara fram á neitt
meira. Sýningin var jafnframt ágæt-
lega unnin, framvindan snörp og
dauðir punktar fáir. Leikstjórinn
Oddur Bjarni skilar þarna ágætu
verki, persónur eru vel mótaðar og |
skýrar, atburðarásin glögg og nauð-
synlegur hraði datt sjaldan niður. |
Helst var að finna að samtalsatriðin í ?
íyrri hluta verksins ættu síst við leik-
endur, en þegar leikurinn komst á
skrið og atburðarásin fékk aukið
vægi mátti heyra og sjá að allir
skemmtu sér hið besta. Þátturinn á
hótelinu var bráðskemmtilegur og
lokaþátturinn hélst uppi allt til enda,
sem stundum reynist þrautin þyngri
þegar áhorfendur hafa áttað sig á .
öllu saman og bíða eftir að persón- 1
urnar geri það líka.
Leikendur komust yfirleitt vel frá P
sínu, Stefán Guðlaugsson í hinu tvö-
falda margfræga hlutverki Chande-
bise/Poche stóð sig vel, en þegar
mest gekk á var hann kannski ekki
alveg jafn fljótur að skipta um pers-
ónu og búning, en það kom ekki veru-
lega að sök. Tæknilegar kröfur þessa
leikhlutverks eru enda miklar.
Aðrir leikendur stóðu sig með
ágætum og var ánægjulegt að sjá
hversu jafn leikhópurinn er og vafa- I
laust á leikstjórinn þar sinn þátt með f
útsjónarsemi og greinilegum hæfi-
leikum á þessu sviði.
Hávar Sigurjónsson
Persónuleg
túlkun
TdNLIST
íslenska ðperan
PÍANÓTÓNLEIKAR
Martino Tirimo flutti verk
eftir Beethoven og Chopin.
Laugardaginn 5. febrúar.
FRÆÐIMENN hafa haldið því
fram, að margir nútímatónsmiðir
séu haldnir „höfnun" gagnvart
píanóinu, og því leitað á mið annarra
tónmiðla en píanósins í tónsköpun
sinni. Tími píanótónskáldanna, þ.e
„píanóvirtúósanna“, sem einnig voru
tónskáld, er að því er virðist að
mestu liðinn og píanóleiknin hefur
aðallega varðveist í höndum píanó-
snillinga, sem eðlilega leita sér
fanga, þar sem leikni þeirra nýtist
best. Martino Tirimo er sannarlega
mikil tekniker en lætur það á stund-
um hafa forgang, að ná sem mestum
hraða, þótt hann eigi einnig til að
leika af miklum blíðleika.
Hraði er ekki markmið en þegar
magna skal upp átök og tilþrif er
styrkur og hraði gott tæki til að ná
þeim markmiðum, ásamt því að tón-
ferlið, sem er efnisinntak þessara
markmiða, komi skýrlega fram.
Tónleikarnir hófust á „stóru són-
ötunni", op. 7, eftir Beethoven og
þrátt fyrir að margt væri vel gert í
þessu snilldarverki var ýmislegt að
heyra er vitnar um sérvisku, eins og
t.d. úfærsla lokahljóma framsög-
unnar og ítrekunarinnar, þar sem
Tirimo breytir hrynskipaninni og
fellir burtu „sinkópurnar". Þá voru
nokkrir áherslutónar allt of sterkir.
Áhersla þarf ekki að drynja í eyrum
en getur verið þýðingarmikil til að
þyngja á andstæðum
í hrynskipan, eins og
á sér stað á móti
brotnu hljómunum á
undan hinum sinkóp-
ereruðu lokatónum
framsögunnar og ít-
rekunarinnar. Fleiri
atriði mætti telja til
en þrátt fyrir þetta
var op. 7 um margt
vel vel mótuð hjá
Tirimo.
Seinni sónatan eft-
ir Beethoven var op.
109, sem er þriðja í
flokki þeirra fimm
síðustu, er kallast
„Hammerklavier“-sónöturnar (op.
106 er sérstaklega nefnd þessu
nafni), þar sem meistarinn hefur
leyst upp hið hefðbundna sónötu-
form og leitar einnig fanga í nýjung-
um er varða lagferli, hljómskipan,
tematíkskri úrvinnslu, fjölröddun og
notkun píanósins. Verkið er í raun
fantasía og mun yfirskriftin fræga
frá Tunglskinssónötunni, „quasi una
fantasia", hafa verið yfirskrift höf-
undar. Sónatan endar á sex tilbrigð-
um við undurfagurt stef og er þetta
fyrsta sónata meistar-
ans sem endar á hægum
þætti en það sama á við
um op. 111. Það var
margt vel gert í þessari
sónötu, bæði í tilbrigða-
kaflanum og ekki síður í
prestissimo-kaflanum,
þar sem Tirimo var í ess-
inu sínu og lék þennan
áhrifamikla þátt með
miklum „bravúr“.
Prelúdíurnar eftir
Chopin eru í raun ljóða-
safn, þar sem brugðið er
upp stemmningum og
þær látnar lifa í sínu
knappa formi og án úr-
vinnslu, sem Ijóðhendingar, frekar
en tónverk. Þrátt fyrir yfirburða
píanótækni Tirimo og að margt væri
fallega leikið, einkum blíðlegri ljóð-
myndirnar, voru hröðu kaflarnir
alltof hraðir, svo að hinir lagi'ænu
innviðir hins skrautlega ritháttar
nærri týndust, eins og t.d. í 18.
prelúdíunni, sem er eins konar tón-
les og hefur undirtitilinn „sempre
con passione", nr. 19, „Vivace", sem
flaug framhjá án minnstu viðdvalar,
nr. 22, þar sem bassinn hvarf í ógn-
Martino Tirimo
arhraða píanóleikarans, og í síðustu
prelúdíunni, nr. 24, sem ber yfir-
skriftina „Allegro appassionato",
hefur hljómskipan brotnu hljóm-
anna í bassanum mikilvægu hlut-
verki að gegna, á móti allt að því
„impróvíseruðu" tónlesi hægri
handarinnar. Það má deila um hrað-
ann í þeirri 15., sem oft er nefnd
regndropa-prelúdían, því yfirskrift-
in er aðeins Sostenuto. Aðeins meiri
kyrrð í A-kaflanum hefði ekki sakað
og hinn myrki miðkafli var of laus í
hryn og „erescendóið", sem á að ná
hámarki í „fortississimo", var með
þeim hætti að sterki hljómurinn
birtist skyndilega og tók sig sér-
staklega út í stað þess að vera af-
leiddur af hinum sívaxandi styrk (tíu
takta crescendo) á undan.
Það er hægt að telja upp ýmislegt,
sem hverjum og einum finnst, en
það er auðvitað mikilvægt, að túlkun
hvers listamanns er hans verk og
hans skilningur og víst er að leikút-
færsla og túlkun Tirimo er mjög
persónuleg og hann hefur tæknilega
burði til að útfæra þessa afstöðu
sína með glæsilegum hætti.
Jón Ásgeirsson
i