Morgunblaðið - 08.02.2000, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 8. FEBRÚAR 2000
1----------------------------
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Disneyland
frelsisins
„Annað hefur drengnum áskotnast
sem Ijóst er að kinn kúbverski faðir
hefði ekkigetað veitthonum, tveir
farsímarsem hann fékk í sex ára
afmœlisgjöfum daginn. “
Eftir Hönnu
Katrínu
Friðriksen
Það eru liðnar rétt tíu
vikur frá því að Elian
litla Gonzales var
bjargað á bandarískt
land eftir að bátur,
sem flutti hann í hópi annarra
flóttamanna frá Kúbu, sökk. Ailir
fórust, nema hann og tveir full-
orðnir. Þessi litli sex ára drengur
missti þarna móður sína í hafíð en
faðir hans situr eftir heima á
Kúbu og hefur í þessar tíu vikur
barist fyrir því að fá drenginn
sendan heim. Faðirinn er með
Castró og aðra Kúbverja á bak við
sig, en Bandaríkjamenn af
VIÐHORF kúbverskum
* l‘'nunr uppruna, þar á
meðai hópur
fjarskyldra ætt-
ingja Elians
litla sem býr í
Flórída, vilja að drengurinn verði
kyrrsettur í Bandaríkjunum og
veittur þarlendur ríkisborgara-
réttur.
Almenningsálitið hefur sveiflast
tii og frá eins og almenningsáiits
er siður, en nú er svo komið að
rúm 70% Bandaríkjamanna teija
hag drengsins best komið hjá föð-
ur sínum, jafnvel þó á Kúbu sé. Þó
svo að flestir séu á því að almennt
séu Bandaríkin betri kostur en
Kúba, virðist fólki farið að blöskra
allur þessi skrípaleikur þar sem
framtíð drengsins hefur verið
gerð að pólitísku bitbeini, allt auð-
vitað með velferð hans í huga!
Fyrstu dagana eftir að Elian
skolaði á land fór bandaríska þjóð-
in hamförum í því að sannfæra
sjálfa sig og aðra um að velferð og
lífshamingja drengsins fælist í því
að hann fengi að alast upp í
Bandaríkjunum. Fjölskylduréttur
Flórída veitti þá ættingjunum þar
forræði yfir drengnum með þeim
rökstuðningi að það að senda hann
aftur til Kúbu myndi hafa um-
talsverðan og óbætanlega skaða í
för með sér fyrir hann. Onnur
mikilvæg rök þóttu vera að með
þessu væri verið að uppfylla
hinstu ósk móðurinnar sem hafði
látið lífið við frelsisleitina.
í Kúbu er því hins vegar haldið
fram að móðirin, sem var skilin við
fóðurinn fyrir nokkru, hafi verið
þvinguð til flóttans yfir til Banda-
ríkjanna af kærasta sínum og hafi
aldrei viljað hverfa á brott. Hvað
sem satt er í því er ljóst að faðir-
inn vissi ekki af fyrirætlunum um
brottflutning drengsins. Hann
hafði haft mikið samband við son
sinn á Kúbu og var í kjölfar skiln-
aðarins við móðurina veittur
ákveðinn umgengnisréttur eins og
lög gera ráð fyrir. Á Kúbu eru líka
aðrir nánustu ættingjar drengs-
ins, þar á meðal tvær ömmur.
Innflytjendaeftirlitið í Banda-
ríkjunum hefur nú úrskurðað að
Elian litli skuli sendur heim til
Kúbu, én skyldmenni drengsins í
Miami í Flórída hafa áfrýjað úr-
skurðinum. Þeir og fjöldi stuðn-
ingsmanna þeirra, segja það
grimmilegt að senda Elian til baka
og dæma hann þar með til lífs á
Kúbu þegar hann hefur fengið
smjörþefinn af dýrðinni hjá stóra
nágrannanum í norðri.
Dýrðin sem Elian hefur fengið
að upplifa felst meðal annars í ferð
í Disney-land þar sem ættingjarn-
ir sáu til þess að flestir fjölmiðlar
vestra sýndu hann skælbrosandi
veifandi bandaríska fánanum.
Bamið átti sem sagt að vera svona
óskaplega ánægt með þróun mála,
með það að vera komið til fyrir-
heitna landsins. Þama höfðu smá-
atriði á borð við þau að móðirin
hafði drakknað nokkrum dögum
áður og að fyrirsjáanlegur vai-
fullkominn aðskilnaður við föður-
inn, lítið í sjálfan Disney að gera.
Annað hefur drengnum áskotnast
sem ljóst er að hinn kúbverski fað-
ir hefði ekki getað veitt honum,
tveir farslmar sem hann fékk í sex
ára afmælisgjöf um daginn.
Auðvitað er það ekki svo að
Disney-skemmtigarðar eða gott
farsímakerfi séu aðalrökin með
því að Elian verði alinn upp sem
bandarískur drengur. Það hefur
hins vegar farið fyrir brjósið á ótal
mörgum hve mjög ættingjar
drengsins í Flórída og stuðnings-
menn þeirra halda fram rökum af
þessu tagi í baráttu sinni. Stefnan
hjá þeim er að gera drenginn að
holdgervingi hins ameríska
neyslusamfélags. „Hann stendur
með okkur,“ fullyrti 21 árs gömul
frænka Elians sigurviss í fjölmiðl-
um. Það sem hún átti við var að
Elian litla þætti betra að búa í
Flórída innan um Disney, farsím-
ana, nammið og Nike-íþróttabúð-
imar. Hann er sex ára!
Það er svo umhugsunarvert,
eftir allan fjölmiðlasirkusinn þar
sem drengurinn hefur verið látinn
leika aðaltrúðinn, að ættingjar
hans í Flórída nefna það sem eina
ástæðu þess, að ekki komi til
greina að senda hann til baka, að
þá verði hann gerður að holdgerv-
ingi kommúnismans í heimaland-
inu.
Faðir Elians, Juan Gonzales, er
í sömu sporam og þúsundir
Bandaríkjamanna sem eiga í bar-
áttu við erlend stjómvöld um að fá
bamið sitt til baka eftir að það
hefur verið flutt ólöglega úr landi.
Það hefur enda komið fram að op-
inberir embættismenn sem gegna
því hlutverki að aðstoða þessa
bandarísku foreldra, óttast að með
hveijum deginum sem líði án þess
að Elian verði skilað heim til sín,
verði erfíðara fyrir bandaríska
foreldra að nálgast eða fá forræði
yfir eigin bömum sem hafa verið
flutt frá Bandaríkjunum. Mál Eli-
ans sé stórhættulegt fordæmi,
bæði í þessum forræðismálum og í
innflytjendamálum framtíðarinn-
ar. Ef efnahagslegu rökin fyrir
velferð Elians era dæmd þau einu
marktæku, hvert verður þá næsta
skrefið? Verða Bandaríkjamenn
e.t.v. að veita öllum 6 ára bömum
landvistarleyfi, ef þau geta sýnt
fram á fátækt heima fyrir?
Þetta er ekki spuming um
Disney-land og farsíma. Jafnvel
ekki hvort Elian eigi rétt á uppeldi
í frjálsu bandarísku neyslusamfél-
agi frekar en kúbverskri kúgun og
fátækt. Málið snýst um fjölskyldu-
tengl. Ef Elian fer heim aftur, er
nokkuð ljóst að hann fær ekki að
heimsækja Disney World aftur í
bráð. Hann eignast jafnvel ekki
aðra Nike-skó eða leikur sér á
Netinu. En hann fær að alast upp í
skjóli föður síns og nánustu fjöl-
skyldu.
Gagnagrunns-
blekkingar
Heilbrigðisráðherra
hefur látið undan þrýst-
ingi gróðavonarinnar
og gefið Islenskri erfða-
greiningu ehf. sérleyfi
til að koma upp og
starfrækja miðlægan
gagnagrann á heil-
brigðissviði og þar með
veitt fyrirtækinu einka-
rétt á nýtingu þeirra
gagna sem í hann fara.
Jafnframt er haldið
áfram sama blekkinga-
leiknum og byijað var á
vorið 1998 um að gögn-
in verði ópersónugrein-
anleg, og að hægt verði
að nýta þau með öðrum gagnabönk-
um fyrirtækisins til að lækna og
koma í veg fyrir sjúkdóma og til að
gera heilbrigðisþjónustuna ódýrari,
ef hennar verði nokkur þörf þegar
fyrirtækið hefur uppfyllt allt sem það
hefur látið í skína.
Reglugerð fyrir gagnagranninn,
rekstrarleyfið og samkomulag heil-
brigðisráðherra og Islenskrar erfða-
greiningar vora birt samtímis ásamt
ýmsum viðaukum, þar á meðal al-
mennri kröfulýsingu fyrir samræmt
rafrænt sjúkraskrárkerfi. Allt er
þetta mikla pappírsmagn fullt af end-
urtekningum og mælgi til að reyna að
bleklqa almenning. Rekstrarleyfið er
gefið út á grandvelli upplýsinga um
starfssvið, verkefni og verkáætlun
rekstrarleyfishafa, sem sagt er að
hafi verið lagðar fram af hans hálfu,
en era ekki birtar í öllu pappírsflóð-
inu. I viðaukunum er hins vegar að
finna hluta tækni-, öryggis- og skipu-
lagsskilmála tölvunefndar, sem bæði
innlendir og erlendir sérfræðingar
hafa gagnrýnt og talið ófullnægjandi
til að vemda persónuupplýsingar.
Ráðherrann efast um
að lögin standist
Fimmtánda grein samkomulags
heilbrigðisráðherra og íslenskrar
erfðagreiningar ber fyrirsögnina
„skaðleysi". Samkvæmt þessari grein
skuldbindur leyfishafi sig til að taka á
sig allar skyldur ís-
lenska ríkisins og
greiða allar þær bætur
sem því kann að verða
gert að greiða „sökum
þess að þau (lögin) teij-
ast ekki samrýmast
reglum Evrópska efna-
hagssvæðisins eða öðr-
um alþjóðlegum reglum
og samningum sem Is-
land er aðili að eða ger-
ist síðar aðili að“. Ekki
er hægt að fá betri við-
urkenningu á réttmæti
viðvarana þeirra sem
vora mótfallnir gagna-
grannslögunum en að
yfirvöld skuli ftrra sig ábyrgð á þeim
með þessum hætti. Það sýnir að
brýna nauðsyn ber til að fá úr því
skorið fyrir dómstólum hvort lögin
standast. Lögfræðilegar hugleiðingar
sem íslensk erfðagreining keypti á
sínum tíma og nýlega vora rifjaðar
upp af höfundi þeirra, sem nú er for-
maður starfrækslunefndar gagna-
grannsins og heilbrigðisráðherra
kallar til vitnis, draga ekki úr nauð-
syn þess að fá dómsúrskurð.
Ryksuguaðferðin
Ekkert er vitað hvað fyrirtækið
ætlar að gera með gögnin annað en að
selja lyfjafyrirtælqum og trygginga-
félögum upplýsingar úr þeim. Til von-
ar og vara veitir ráðherrann því leyfi
til að beita ryksuguaðferðinni og soga
til sín allar kvartanir og einkenni okk-
ar, sem fara í sjúkraskrár og verða
þar með til þessa að auka „sameign ís-
lensku þjóðaiánnar". Ekkert einkaiíf
verður eftir nema hugsanlega hjá
þeim sem segja sig nú þegar úr
gagnagrunninum.
Gjafverð fyrir fslendinga
Grátbroslegt er þegar talað er um
gjaldtöku fyrir rekstrarleyfið sem
„fyrsta auðlindaskattinn á íslandi“.
Gjaldið er algerir smámunfr í saman-
burði við þann auð sem alþingi og rík-
isstjórn hafa gefið eigendum Is-
lenskrar erfðagreiningar, bandaríska
Tómas Helgason
Gagnagrunnur
Réttur einstaklinganna
er gersamlega fótum
troðinn, segir Tómas
Helgason. Einu mögu-
legu viðbrögð þeirra til
varnar eru að senda
landlækni nú þegar til-
kynningu um úrsögn úr
gagnagrunninum fyrir
sig og ófullveðja
börn sín.
fyrirtækinu deCode genetics, með
gagnagrunnslögunum og leyfinu til
einkaréttar á að koma upp og reka
miðlægan gagnagrann á heilbrigðis-
sviði. Lauslega reiknað svarar
árgjaldið sem getur verið á bilinu
100-140 milljónir króna til 0,1 prós-
ents af verðmætisaukningu fyrirtæk-
isins sem orðið hefur við að ná sér-
leyfinu. Til samanburðar má nefna að
nýlega vora 70 milljónir króna taldar
gjafverð fyrir íslenskan knattspyrnu-
mann í íþróttablaði Morgunblaðsins.
Látið ekki slá ryki
í augun á ykkur
Inn í umfjöllun Morgunblaðsins
um rekstrarleyfíð og samkomulagið
milli ráðherra og fyrirtækisins vildi
svo skemmtilega til að kom heilsíðu-
auglýsing þar sem skorað var á
bændur að láta ekki slá ryki í augun á
sér. Þetta er þörf áskoran til allra Is-
lendinga, ekld aðeins bænda, til að fá
þá til að sjá í gegnum rykmökkinn
sem þyrlað hefur verið upp um málið
núna. í viðauka B með rekstrarleyf-
inu era taldir upp 27 flokkar upplýs-
inga sem má flytja í gagnagranninn.
Af þessum upplýsingum er ekkert
dulkóðað nema kennitala, svo að auð-
velt er að bera kennsl á sérhvern ein-
stakling út frá kyni, aldri, búsetu, hjú-
skaparstöðu, atvinnu ogmenntun auk
fjölda annarra upplýsinga sem ekki
era dulkóðaðar. Það era því grófar
blekkingar þegar ráðherra og ýmsir
aðrir reyna að slá ryki í augun á fólki
og halda því fram að upplýsingarnar
séu ekki persónugreinanlegar.
:
Hlæjandi fuglahræða
(innflytj endamál)
ÉG ER prestur sem
er í þjónustu við inn-
flytjendur hérlendis,
og ég er sjálfur inn-
flytjandi. Um daginn
frétti ég að útvarps-
stöð nokkur ætlaði að
taka viðtal við íslenska
konu sem tengist í
starfi sínu vinnu með
innflytjendum. Það
kom upp sú hugmynd
að innflytjandi skyldi
taka þátt í þættinum.
En svarið frá útvarps-
stöðinni var á þá leið að
„íslenskir áheyrendur
þoli ekki að heyra út-
lending tala vitlausa íslensku". Hvað
finnst ykkur um þetta viðhorf?
Biblían bannar okkur skurðgoða-
dýrkun. í Jeremíu stendur: „Skurð-
goðin era eins og hræða í melónu-
garði og geta ekki talað, bera verður
þau, því að gengið geta þau ekki.
Óttist þau því ekki...“ (10:ð) í gamla
daga var skurðgoð bókstaflega
dúkka sem búin var til úr tré eða
steini. Hér í ofangreindri Jeremíu er
það fuglahræða. Síðar túlkaði kirkj-
an þessi orð þannig að allt sem sett
er í staðinn fyrir lifandi Guð í lífi
mannkyns sé skurðgoð. Þannig að ef
við eram alveg upptekin af því að
eignast peninga, frægð eða völd í
samfélaginu, þá getum við nefnt það
skurðgoðadýrkun.
Nútímaleg skilgreinig á skurð-
goðadýrkun er að „það
sem er raunverulega
takmarkað, þykir ótak-
markað, það sem er að-
eins einn hluti heildar
er litið á sem heildina
alla“. Segjum við þetta
með einfaldara orða-
lagi, þýðir það að
skurðgoðadýrkun er,
að nota gildismat sitt
þar sem það á ekki við.
T.d. ef einstaklingar
era metnir eða dæmdir
eftir ákveðnum viðmið-
um sem samfélagið
hefur gefið sér fyrir-
fram, þá er það ákveðin
skurðgoðadýrkun.
Þegar við geram svona meðvitað
eða ómeðvitað, byrjar fuglahræðan í
melónugarðinum að tala og labba
sjálf, og hún er mjög dugleg að fela
sig í samfélaginu og við getum ekki
lengur þekkt hana. Margar hlæjandi
fuglahræður geta labbað um í kring-
um okkur.
Sem prestur innflytjenda hef ég
mörg tækifæri til að ræða eða hlusta
á umræður sem varða innflytjenda-
mál. Þar era flestir sammála um
mikilvægi íslenskunnar fyrir inn-
flytjendur til að lifa í íslensku sam-
félagi. Hvort maður geti bjargað sér
á íslensku eða ekki virðist vera efst í
forgangsröð fyrir okkur útlendinga.
Þess vegna reyna stofnanir eins og
t.d. Miðstöð nýbúa eða Námsflokkar
Tungan
Er ekki kominn tími til
að íslenska þjóðfélagið
hlusti á hvað innflytj-
endur hafa að segja,
spyr Toshiki Toma,
ekki aðeins hvernig
þeir tala?
Reykjavíkur alltaf að skapa fleiri
tækifæri fyrir okkur útlendinga til
að stunda íslenskunám. Þetta er hin
„praktíska" hlið tungumálsins. Hins
vegar er íslenska kjarni íslenskrar
menningar og fjársjóður íslendinga.
Hún þýðir meira en „praktísk" leið
til samskipta.Við innflytjendur skul-
um bera virðingu fyrir því.
Engu að síður eru tungumál og sú
menning sem þeim fylgir, hvaða
tungumál og menning sem er, eitt-
hvað sem aðeins hefur gildi á tak-
mörkuðu svæði. Tungumálið er að-
eins einn hluti menningarinnar.
Tungumál ætti hins vegar aldrei að
vera viðmið til þess að meta gildi
lífsins eða mannkosti annarra.
Að þessu leyti sýnist mér að al-
gengur misskilningur eigi sér stað í
íslensku þjóðfélagi, og sumir dýrki
tungumálið eins og Guð. Stolt og
Toshiki Toma