Morgunblaðið - 08.02.2000, Blaðsíða 46

J 46 ÞRIÐJUDAGUR 8. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Ætlar heilbrigðisráðherra að loka
geðdeild Sjúkrahúss Reykjavíkur?
ÞEIR sem þekkja til geðheil-
brigðisþjónustu á íslandi geta ekki
annað en undrast þann stórfellda
niðurskurð á bráðasjúkrarúmum
fyrir geðsjúka sem tillögur fram-
kvæmdastjómar Sjúkrahúss
Reykjavíkur hafa í för með sér,
verði þær samþykktar
af heilbrigðisráðherra.
Um er að ræða 100
milljón króna niður-
skurð á geðdeild A-2,
sem kann að vera lítil
tala í augum kvótaeig-
enda, en nemur engu
að síður liðlega helm-
ingi rekstrarkostnaðar
deildarinnar og myndi
leiða til lokunar einu
bráðageðdeildar spítal-
ans.
Fjórða hvert bráða-
rými fyrir geðsjúka á
Islandi yrði fjarlægt á
sama tíma og þekking
almennings á geðrösk-
unum fer vaxandi og
fordómar þverrandi. Hvort tveggja
mun án nokkurs efa leiða til vaxandi
7en ekki dvínandi eftirspurnar eftir
geðheilbrigðisþjónustu á næstu ár-
um. Nýleg samevrópsk rannsókn
sýndi t.a.m. að aðeins um 10% þung-
lyndra hljóta viðeigandi meðferð í
löndum Vestur-Evrópu. Áframhald-
andi byggðaröskun, aukin vímuefn-
aneysla ungs fólks og stöðug fjölgun
aldraðra með fjölþætt iíkamleg og
geðræn vandamál mun ýta enn
frekar undir þessa þörf. Þótt fram-
kvæmdastjóm SHR telji illskást að
skerða þjónustu við geðsjúka og al-
jr draða í glímunni við hinn umdeilda
fjármálaramma, ber ráðherra heil-
brigðismála víðtækari ábyrgð en
umrædd stjórn og sækir umboð sitt
til kjósenda og er það vel.
Eg tel að tillögur stjórnarinnar
eigi sér engan hljómgrann meðal al-
mennings, enda hefur verið mjög
erfitt að komast að hjá geðlæknum
á stofu á síðastliðnu ári sakir mikill-
ar eftirspumar. Þeir fáu geðlæknar
sem taka nýja sjúklinga eru t.a.m.
með um þriggja vikna biðlista. Þrjár
vikur eru langur tími fyrir þá sem
eru þjakaðir af þunglyndi og sjálfs-
vígshugmyndum. Fjórðungs niður-
skurður á bráðalegurýmum mun þó
koma verst niður á geðsjúkum ör-
yrkjum þótt geta
deilda til að leggja inn
sjúklinga eftir sjálfs-
vígstilraunir muni
einnig skerðast veru-
lega. Flestir hinna síð-
arnefndu koma raunar
í gegnum slysadeild
SHR.
Komum á bráða-
þjónustu geðdeildar
SHR á slysadeild hef-
ur fjölgað um 10% á
ári á síðastliðnum 3 ár-
um þrátt fyrir fækkun
bráðavakta geðsviðs
SHR úr 40% vakta-
daga í 25% vaktadaga
árið 1997. Fækkun
bráðavaktanna og
skortur á hjúkrunarfræðingum ollu
því að tímabundinn samdráttur varð
í fjölda innlagna úr 430 árið 1997 í
342 árið 1998. Árið 1999 var fjöldi
innlagna hins vegar orðinn 444
þrátt fyrir aðhald í innlögnum
vegna lágmarksmönnunar hjúkrun-
arfræðinga. Á sama tíma hefur
meðallegutími verið að styttast
vegna aukinna afkasta og aðhalds
og er nú 15 dagar. Það er nokkurn
veginn sá tími sem tekur að fá svör-
un við þunglyndislyfjum og lyfjum
gegn geðklofa og geðhvörfum. Aiag
á bráðarými geðdeildar Landspítala
hefur aukist á ofangreindu árabili
vegna hærra hlutfalls bráðavakta
þar frá árinu 1997.
Mjög erfitt verður að auka afköst
bráðageðdeilda hér á landi nema til
komi uppbygging samfélagsþjón-
ustu fyrir geðsjúka, líkri þeirri sem
tíðkast í mörgum nágrannalöndum.
Með slíkri þjónustu er hægt að
meta og meðhöndla sjúklinga í
heimahúsum fyrir og eftir útskrift,
Heilbrigðismál
Eg treysti því að heil-
brigðisráðherra sýni þá
ábyrgð að koma í veg
fyrir 100 milljóna króna
niðurskurð á bráðaþjón-
ustu geðdeildar SHR,
segir Engilbert Sig-
urðsson, í samræmi við
nýlegar yfirlýsingar sín-
ar í fjölmiðlum.
en hún kostar viðbótarfjármuni og
mannskap og er hvort tveggja af
skomum skammti um þessar mund-
ir. Sú þjónusta er þó sambærileg við
hátækniþjónustu annarra greina
læknisfræðinnar; hinum veikustu er
veitt besta mögulega meðferð
hverju sinni í því umhverfi sem þeir
helst kjósa og legutíma á spítala er
haldið í lágmarki. Mér finnst á
stundum eins og það gleymist í allri
hátækniumræðunni að höfuð-
markmið heilbrigðisþjónustu er að
bæta lífsgæði og hátækni er lítils
virði ef mannlegi þátturinn gleymist
í meðferð sjúklinga.
Þjónusta geðlækna SHR við lyf-
lækningadeildir SHR hefur verið
með þeim hætti að samráðskvaðn-
ingum er alla jafna sinnt samdæg-
urs eða næsta dag. Hefur það stuðl-
að að styttingu legutíma á
lyflækningadeild SHR. Nálægð geð-
deildar A-2 við lyflækningadeildir
og skurðdeildir í aðalbyggingu hef-
ur einnig gert geðdeild SHR kleift
að sinna þörfum likamlega veikari
sjúklinga en geðdeild Landspítala
hefur með góðu móti ráðið við þar
sem deildir hennar eru hýstar í ann-
arri byggingu en lyf-, skurð- og
rannsóknardeildir Landspítala.
Gangi tillögur framkvæmda-
stjómar um niðurskurð eftir mun
geðheilbrigðisþjónusta þurfa að
þola hlutfallslega mun meiri skerð-
ingu en nokkur annar rekstrarþátt-
ur sjúkrahúsanna. Engin fagleg rök
eða útreikningar hafa birst sem
styðja töluna 100 milljónir, heldur
virðist byggt á óskhyggju, þótt ekki
sé hægt að útiloka að forneskjuleg
viðhorf eða innanspítalapólítík ráði
för. Tillögurnar kunna t.a.m. að
endurspegla veika stöðu geðlækn-
inga innan valdakerfis stóru sjúkra-
húsanna, enda fer lítið fyrir hátækni
í meðferð geðsjúkra.
Hugmyndir framkvæmdastjórnar
SHR ganga enn fremur í berhögg
við þá yfiriýsingu forstjóra spítal-
anna og heilbrigðisráðherra að
markvisst eigi að vinna að því að
styrkja bráðaþjónustuna á SHR.
Traust geðheilbrigðisþjónusta með
gott aðgengi að bráðaplássum á
geðdeild er órjúfanlegur hluti
bráðaþjónustu slysadeildar eins og
þeirrar sem rekin er á SHR. Þetta
skilja þeir sem þekkja til gpðheil-
brigðismála. Tugir þúsunda íslend-
inga hafa sem betur fer orðið fróð-
ari um þessa þörf af því að sjá
kvikmyndina Englar alheimsins eða
af lestri bókarinnar I róti hugans.
Bæði þessi verk hafa lyft Grettis-
taki í fræðslu íslensku þjóðarinnar
um þróun alvarlegra geðsjúkdóma
eins og geðklofa og geðhvarfa.
Bráðaþjónusta geðdeildar SHR
hefur lagt sig fram um að sinna
skjótt og vel þörfum einstaklinga
sem þangað leita eftir sjálfsvígstil-
raunir, oft vegna áfalla, þunglyndis
eða vímuefnavanda, sem og þörfum
einstaklinga með langvinnar geð-
raskanir svo sem geðklofa og geð-
hvarfasjúkdóm. Meirihluti þessara
einstaklinga kemur af eigin hvötum
eða fyrir tilstuðlan aðstandenda án
tilvísunar frá heimilislækni á slysa-
deild. Þegar þeir leita á slysadeild
er það oftast vegna þess að líðan
þeirra og þeirra nánustu er með
Engilbert
Sigurðsson
þeim hætti að brýnt er að sjúkling-
urinn sé metinn sem íyrst, t.d.
vegna sjálfsvígshugmynda og sturl-
unareinkenna, og að öryggi hlutað-
eigandi sé tryggt fyrir og eftir mat
læknis. Þessir einstaklingar eru
margir hverjir ekki i stakk búnir til
að hringja fyrst og spyrja hvar
bráðavakt geðdeildar sé þann dag-
inn, enda skiptir það einstaklinginn
litlu máli ef hugsunin er bundin við
leiðir til að stytta sér aldur á sem
sársaukaminnstan hátt.
Hin miklu viðbrögð sem hafa orð-
ið við fræðsluátaki Landlæknisem-
bættisins í janúar sýna jafnframt að
fjölga þarf en ekki fækka úrræðum
fyrir hinn mikla fjölda fólks sem
lendir í tímabundnum kreppum
vegna þunglyndis og annarra al-
gengra geðraskana. Einnig er mjög
varasamt að einangra alla þjónustu
heilbrigðiskerfisins við sérstök geð-
deildarhús. Slíkt elur á fordómum
gegn geðsjúkum, samanber hið
gamalkunna uppnefni „Kleppari“,
og reynast mörgum sporin þyngri í
slík hús en á bráðaþjónustu slysa-
deildar.
Að endingu er rétt að benda á að
það er til lítils að fræða almenning
um alvarlegar og vangreindar
geðraskanir eins og þunglyndi, ef
aðgengi að þjónustu og mögulegar
úrlausnir reynast ófullnægjandi
þegar eftir þjónustunni er leitað.
Allt tal ráðamanna á hátíðarstund-
um um forvarnir og stefnumótun til
að bæta lífsgæði geðsjúkra og aldr-
aðra fellur þá dautt og ómerkt.
Aukin samvinna geðdeilda sem gæti
leitt til hagræðingar er sjálfsögð, en
stórfelldur niðurskurður á þjónustu
er allt annað og alvarlegra mál. Sú
forgangsröðun á geðsjúkum og
öldruðum í annan flokk, sem nú
stefnir í hér á landi, krefst víðtækr-
ar þjóðfélagsumræðu og umfjöllun-
ar á Alþingi. Sú umræða hefur enn
ekki farið fram. Ég treysti því að
heilbrigðisráðherra sýni þá ábyrgð
að koma í veg fyrir 100 milljón
króna niðurskurð á bráðaþjónustu
geðdeildar SHR í samræmi við
nýlegar yfirlýsingar sínar í fjölmiðl-
um.
Höfundur er geðlæknir og faraids-
fræðingur og starfar á geðdeild SHR
og á geðdeild Landspítnla.
Hugleiðingar o g upplýsingar
um Qárlög heilbrigðiskerfísins
UNDANFARNA daga hefur
verið fjallað um stöðu og fjármál
sjúkrahúsanna í Reykjavík í kjöl-
far setningar fjárlaga nú í lok des-
ember. Það fer ekki hjá þvi að þeir
sem að þessari lagasetningu koma
hljóta að leggja mikið upp úr því
að vinnan við fjárlagagerðina sé
ábyrg og að farið sé að lögum.
Fjárreiðulögin leggja ríka
skyldu á herðar þeim sem vinna
eftir fjárlögum og að fjárlagagerð,
því er nauðsyn að grunnur fjárlag-
agerðarinnar sé í lagi.
í fjárlaganefnd hefur verið tek-
ist á um hvort upplýsingar og
grunngögn berist jafnt til meiri-
og minnihluta fjárlaganefndar. Því
er ekki að neita að minnihlutinn
hefur orðið að toga með töngum
ýmislegt sem hefur breytt heildar-
mynd niðurstöðu fjárlaga.
Má minna á að undirritaður hélt
því statt og stöðugt fram að um
vanáætlun væri að ræða vegna
fjárlagaársins 1999. Þau gögn sem
ég hafði undir höndum og kynnti í
þingflokki mínum hinn 13. desem-
ber 1998 greindu frá því að um
væri að ræða vanáætlun sem næmi
2,6 milljörðum- eða því sem næst
gagnvart heilbrigðiskerfinu. Þess-
ar upplýsingar byggði ég á gögn-
um frá forstöðumönnum stofnana
og gögnum sem bárust í gegnum
ráðuneyti heilbrigðismála. Þessu
var neitað allt fram til í júní 1999.
Einn nýr þingmaður gekk svo
langt (Þorgerður Gunnarsdóttir á
■MBylgjunni í útvarpsþætti) að segja
að þær tölur og upplýsingar sem
Gísli S. Einarsson
færi með væru bull.
Staðreyndir tala
sínu máli í þessu efni.
Til viðbótar 2,6 mil-
ljörðum vantaði einnig
launahækkanir vegna
aðlögunarsamninga að
hluta, framgangs-
samninga ásamt með
ófyrirséðum hækkun-
um í rekstri s.s. lyfja-
kostnaði o.fl., alls um
5,0 milljarða.
Við yfirferð gagna
sannfærðust menn
loks í nóvember um að
til alvarlegra aðgerða
yrði að grípa og sammæltust menn
um að taka á vandanum og greiða
úr honum.
Fjárlaganefnd kallaði til fjöl-
marga aðila og einnig óskuðu
margir eftir viðtölum um fjármál
heilbrigðisstofnana og trygginga-
kerfis.
í stuttu máli var ákveðið að
setja þá fjármuni í kerfið sem
þyrfti nema það sem næmi mánað-
arveltu stofnana. Ef einhverjir
halda að þessar ákvarðanir hafi
verið átakalausar þá eru þeir á
rangri braut.
Ótrúlegar fréttir
Fyrir skömmu fóru að birtast
fréttir af því að nú yrði að grípa til
niðurskurðar vegna ónógra fjár-
veitinga til sjúkrahúsanna í
Reykjavík þ.e. Landspítala og
Borgarspítala. í kjölfar þess fékk
ég upphringingu frá
blm. Morgunblaðsins
sem bað um viðbrögð
undirritaðs við þess-
um fréttum. Allt sem
ég sagði í svari mínu
komst rétt til skila og
þarf ég ekki að ítreka
þau svör. En þegar ég
svo sl. laugardag las
að það væri vegna
ákvarðana stjórn-
málamanna að það
yrði að grípa til fækk-
unar skurðaðgerða
sem næmi 700 þá
varð mér sannast
sagna nóg boðið. Eru
það nú stjórnmálamenn sem
stjórna fjölda aðgerða og því sem
fram fer á sjúkrahúsunum? Það
eina sem ég hef tekið þátt í það er
að taka við upplýsingum frá
rekstraraðilum og tillögum heil-
brigðisráðuneytis og leggja mat á
og berjast fyrir nauðsynlegum
breytingum á þeim tillögum.
Eg geri mér ljóst að rekstur
heilbrigðisstofnana er miklu flókn-
ara fyrirbæri en svo að ég hafi
þekkingu til að greina á milli ein-
stakra þátta, en ég fullyrði að ef
upplýsingagjöf er rétt þá hefur
fjárlaganefnd yfirsýn yfir það sem
hún er að gera með ákvörðun eða
tillögum um fjárlög. Þegar full-
trúar umræddra stofnana komu til
viðtals við fjárlaganefnd ganrýndi
undirritaður harðlega framgangs-
máta þess fundar og sendi þess
vegna spumingar til Magnúsar
Heilbrigðismál
Ef það er svo að rangt
hafi verið farið að, segír
Gísli S. Einarsson, þá er
eins gott að grípa til
ráðstafana nú þegar.
Péturssonar forstjóra um hluta
þess sem ekki náðist að ræða á
nefndum fundi. I svörum við þeim,
segir m.a.: „Spurt er hvort föst
fjárlög séu úrelt aðferð gagnvart
rekstri stofnana sem vegna ófyrir-
séðrar þróunar verða að sæta
auknum kostnaði.
Afar mikilvægt er að stjórnvöld
viðurkenni að það er skýrt sam-
band milli þeirra verka sem unnin
eru á sjúkrahúsum og þeirra fjár-
muna sem til starfseminnar þarf.
Því verður að leggja áherslu á að
tími er kominn til þess að gjör-
breyta fjármögnun sjúkrahúsanna
svo að stjórnvöld komi með beinni
hætti að sambandinu á milli þjón-
ustu og fjármuna en nú er. Um
þetta hafa stjórnir beggja sjúkra-
húsanna ályktað og óskað eftir að-
gerðum af hálfu heilbrigðis- og
fjármálaráðherra (hjálagt).
I nágrannalöndunum hafa
stjórnvöld almennt horfið frá því
fjármögnunarformi sem notað er
hér á landi. Því er það eindregið
álit undirritaðs að tímabært sé að
Gísli S. Einarsson
vinna að breytingu á fjárlagagerð
til sjúkrahúsanna. I þessu sam-
bandi á við að rifja upp að í októ-
ber 1998 skilaði Hagfræðistofnun
Háskóla Islands skýrslu til sam-
starfsráðs sjúkrahúsa sem ber
heitið Fjármögnunarleiðir heil-
brigðisþjónustu. Þar er bryddað
upp á ýmsum aðferðum.
Gagngert er spurt hvort heppi-
legt sé að fjárveiting til sjúkra-
húsa sé það sem er kallað „fljót-
andi“ eða breytileg eftir
aðstæðum. Þessu verður ekki svar-
að á annan hátt en að starfsemi
sjúkrahúsa er í eðli sínu breytileg
og því þurfa að vissu marki að
koma til breytilegar tekjur.“
Viðbrögð
Mínar tillögur (í raun krafa) í
framhaldi af þeirri umfjöllun sem
orðið hefur um vanda sjúkrahús-
anna eru: Að nú þegar verði kallað
til upplýsingaráðstefnu um þessi
mál. Á þessari ráðstefnu eigi sæti
þeir fulltrúar úr heilbrigðiskerfinu
sem hafa tjáð sig um fjárhags- og
rekstrarmál í kerfinu. Einnig allir
fulltrúar fjárlaganefndar, fulltrúar
úr heilbrigðis- og fjármálaráðu-
neyti og ráðherrar beggja mála-
flokka. Ef þessum vinnubrögðum
verður beitt þá er af heilindum
unnt að bregðast við með fjárauka-
lögum mjög fljótlega.
Ef það er svo að rangt hafi verið
farið að er eins gott að grípa til
ráðstafana nú þegar. Ef ekki, þá
verð ég að álíta að fjárlaganefnd
hafi vísvitandi verið gefnar rangar
upplýsingar. Ef svo þá er stjórn-
ræðið orðið hættulegt samfélaginu
og ástæða til að stokka upp og
gefa upp á nýtt.
Höfundur er þingnmður
Samfylkingar á Vesturlandi.