Morgunblaðið - 08.02.2000, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 8. FEBRÚAR 2000 41,
UMRÆÐAN
Það er einnig blekking að halda því
fram að af öryggisástæðum sé ekki
hægt að taka upplýsingar, sem einu
sinni eru komnar í grunninn, út aftur.
Landlæknir hefur ítrekað bent á að
auðveldlega megi ná upplýsingunum
út aftur. Það gefur auga leið að ekki
er meiri vandi að ná út upplýsingum
en bæta við nýjum.
Enn ein blekkingin er að með tilurð
gagnagrunnsins verði fljótlega hægt
að bæta heilsufar þjóðarinnar og heil-
brigðisþjónustuna. Mikið af gögnum
sem þarf til að meta og bæta heil-
brigðisþjónustuna er þegar til, en þau
hafa ekki verið notuð eða ekki tekið
tillit til þeirra upplýsinga sem hægt
er að fá úr þeim. Þessum gögnum hef-
m- þegar verið safnað í dreifða gagna-
grunna í 15-20 ár, en samkvæmt
rekstrarleyfinu á fyrst að vinna úr
heilsufarsupplýsingum aftur til 1986.
Flutningur þeirra mun því ekki kosta
mikið sem bendh’ til að áætlun um
kostnað við stofnun miðlægs gagna-
grunns hafi verið stórlega ýkt. Síðar
er áformað að vinna úr eldri sjúkra-
skrám.
í rekstrarleyfinu er gert ráð fyrir
að fyrirtækið geti síðar fengið enn
meiri upplýsingar en þegar eru taldar
í ofannefndum 27 flokkum enda segir
í leyfinu: „Heilsufarsupplýsingai’
skulu skráðar þannig að þær myndi
heildstætt upplýsingasafn þar sem
skráðar eru upplýsingar úr þeim
sjúkraskrám sem þegar liggja fyrir
og liggja munu fyrir á gildistíma
rekstrarleyfisins". Rekstrarleyfið er
því galopið.
Eignarnám heilsufars-
og persónugagna
Samkvæmt gagnagrunnslögunum
og þeiiri reglugerð sem heilbrigðis-
ráðherra hefur gefið út í krafti þeirra
verða trúnaðarupplýsingar sem
sjúklingar veita læknum teknar eign-
amámi og gerðar að „sameign ís-
lensku þjóðarinnar" rétt eins og verið
væri að tala um fiskistofna eða
óbyggðir hálendisins. Munurinn er þó
sá, að þessi „sameign" verður afhent
erlendu fyrirtæki, sem lítið er vitað
um hvað muni gera við hana.
Réttur einstaklinganna er gersam-
lega fótum troðinn. Einu mögulegu
viðbrögð þeh’ra til varnar eru að
senda landlækni nú þegar tilkynn-
ingu um úrsögn úr gagnagrunninum
fyrir sig og ófullveðja börn sín.
Höfundur er prófessor em., dr. med.
virðing fyrir fallegri íslensku getur
ómeðvitað breyst í fyi’irlitningu og
fordóma gagnvart innflytjendum
sem ekki hafa tileinkað sér góða ís-
lensku.
Fyrh’ tveimur mánuðum lýsti Fél-
ag ungra sjálfstæðismanna á Akur-
eyri því yfii’ að útlendingar sem vilja
fá íslenskan ríkisborgararétt skuli
standast grunnskólapróf í íslensku.
Um svona hugmynd eða ofangreinda
dæmið um útvarpsstöðina verð ég að
segja að viðkomandi hafi misst áttir.
Maður sem talar fallega íslensku
hlýtur að eiga skilið hrós. En það
virkar ekki öfugt. Þó að maður geti
ekki talað góða íslensku, verða
mannkostir hans alls ekki verri.
Þetta varðar ekki einungis inn-
flytjendur, heldur varðar það einnig
fólk sem er á einhvern hátt málhalt,
með lærdómsörðugleika eða fólk
sem ekki hefur haft tækifæri til að
mennta sig.
Málið er ekki hvort þetta fólk geti
komist inn í þjóðfélagið eða ekki.
Þjóðfélagið byggist nú þegar á til-
vist þem-a. Er ekki kominn tími til
að íslenska þjóðfélagið hlusti á hvað
innflytjendur hafa að segja, ekki að-
eins hvernig þeir tala? Ef þjóðfélag-
ið viðurkennir þetta ekki og reynir
að útiloka ákveðið fólk frá samfélag-
inu vegna ofdýrkunar á íslensku,
mun menning íslendinga skaðast
sjálf.
Islenskan er mikilvæg og dýrmæt
menningu landsins, en hún má ekki
verða viðmið til að meta mannkosti
annarra. í tilefni af 1.000 ára kristni-
tökuhátíð á Islandi óska ég þess að
við kveðjum hlæjandi fuglahræður
og losnum við dulda skurðgoðadýrk-
un úr þjóðfélaginu.
Höfundur er prestur innflytjenda
A Biskupsstofu.
Fullveldi og
milliríkj asam vinna
UNGUR maður í
háskólanámi í Brussel,
Úlfar Hauksson að
nafni, birti grein hér í
blaðinu 3. þ.m., sem
svar við grein minni
um ESB frá 25. f.m.
Ég hef ekkert á
móti því að ræða við
hann, eða hvern sem
er, um kosti og galla
hugsanlegrar ESB-að-
ildar íslands, svo
framarlega sem um-
ræðan sé byggð á stað-
reyndum og rökrænni
greiningu á bestu
hagsmunum íslands í
því sambandi.
Sönnunarskyldan
sniðgengin
Því miður einkennist grein Úlfars
af því, sem einkennir yfirleitt mál-
ESB-aðild
Við aðild afhenda ríkin
hluta af sjálfstæði sínu
og fullveldi til ESB, seg-
ir Hannes Jónsson.
Fullveldi þeirra rýrnar
og takmarkast, yfír-
þjóðlegavaldið styrkist.
flutning talsmanna aðildar, að þar
er ekki að finna nein gild rök fyrir
aðildarviðræðum, hvað þá umsókn.
Talsmaðurinn bregst með öllu sönn-
unarskyldu sinni. Hvað mundum
við græða á aðild? Eru augljósir
kostir meiri en gallar? Verður hags-
munum okkar betur borgið innan
en utan ESB?
Við þessum spurn-
ingum eru engin svör í
grein Úlfars. Eftir
hverju vill hann þá að
við sækjumst? Varla
sækjumst við eftir að-
ild nema við vitum tfi
hvers.
Það dugir ekki, í
þessu sambandi, að
staglast á einhverjum
óljósum hugmyndum
um einhverjar hugsan-
legar undanþágur frá
reglum og starfshátt-
um ESB til aðlögunar
stuttan tíma, sem e.t.v.
gætu fengist í aðildarviðræðum.
Talsmönnum aðildarviðræðna
ber skylda til að sýna okkur fram á
kosti umfram galla aðildar, svo aug-
ljóst sé, að eftir einhverjum hags-
munum sé að sækjast. En þetta er
með öllu sniðgengið.
Aðildardæmið
Gildandi reglur ESB um aðildar-
gjöld sem innheimt voru 1999 liggja
fyrir. Þeim hefur ekki verið breytt
þótt hægt sé að breyta þeim frá ári
til árs.
Alagning aðildargjalda á okkur
samkvæmt þessum reglum mundu
verða a.m.k. 13,5 milljarðar króna á
ári hverju.
Útgjöld af þessu tagi rúmast ekki
innan okkar fjárlaga og erfitt að sjá,
að efnahagsleg skilyrði skapist til
þess við aðild.
Það væri líka heimskulegt að
greiða himinhá gjöld fyrir smáræðis
tollalækkanir, sem litlu skipta fyrir
okkar útflutningshagsmuni.
Fullveldið
Það er ekki rétt sem Úlfar segir,
að almennt hafi hugtakið fullveldi
annað innihald en áður. Þetta gildir
hins vegar um þröngar lögskýring-
ar í aðildarríkjum ESB, þar sem í
gildi er takmarkað fullveldi. í hin-
um stóra heimi Sameinuðu þjóð-
anna með hátt á annað hundrað að-
ildarríkja er fullveldishugtakið í
fullu gildi. Bæði þar og að alþjóða-
lögum er fullveldið æðsta valdið,
öllu valdi æðra innan ríkistakmark-
anna, það takmarkast ekki af neinu
öðru valdi, og felst m.a. í fullum og
óskoruðum yfirráðum ríkis á eigin
landsvæði og lögsögu. Á grundvelli
þessa valds neituðum við Islending-
ar að lúta lögsögu Alþjóðadómstóls-
ins í fiskveiðideilunum við Breta og
Þjóðverja og sömuleiðis að lúta
dómsorði hans. Á vogarskálunum
var annarsvegar fullveldi smáríkis-
gagnvart alþjóðlegu valdi dómsins
hinsvegar. Við vörðum landhelgina
og dómsorðið varð vindur einn.
Fullveldi okkar var sterkara en
lögsaga alþjóðadómsins. Það var í
fullu samræmi við hina klassísku
skilgreiningu prófessors L. Oppen-
heim í sígildri bók hans um alþjóða-
lög: „Fullveldið er æðsta valdið,
vald, sem er sjálfstætt gagnvart
hverju öðru veraldlegu valdi. Full-
veldi merkir því nánast í þrengstu
merkingu alhliða sjálfstæði, innan
og utan landamæra ríkisins." (I.
bindi, bls. 118-119).
Af eðli alþjóðalaga leiðir, að innan
við 20 ríki, á litlum Evrópuskaga út
úr Asíu, geta ekki skapað alþjóðleg-
an rétt ein út af fyrir sig. Þau geta
búið til reglur um takmarkað full-
veldi, sem gildir fyrir þau ein, ekki
önnur ríki í hinum stóra heimi.
Þjóðaréttur, byggður á venjurétti
eða bindandi samningum og sam-
þykktum, verður ekki alþjóða.lög,
nema með samþykki meginþorra
ríkja hins alþjóðlega samfélags.
Lagareglur, sem innan við 20 ríki
ESB hafa samþykkt að undirgang-
ast, gilda ekki fyrir aðra, ekki held-
Hannes Jónsson
Þegar skilning
skortir
ENGINN er svo vel
í sveit settur að hann
sé hafinn yfir gagn-
rýni eða óskeikull.
Mér dettur ekki í hug
að halda að þær heim-
ildarmyndir sem ég
hef komið að í gegnum
tíðina hafi verið galla-
lausar. Hrafn Braga-
son hæstaréttardóm-
ari sér ástæðu til þess
að ráðast á myndina
Aðför að lögum í grein
í Morgunblaðinu mið-
vikudaginn 2. febrúar.
í myndinni var í
fyrsta sinn í íslenskum
ljósvakamiðli lögð veruleg vinna í
að varpa ljósi á hin svonefndu
Geirfinns- og Guðmundarmál.
Hæstaréttardómarinn telur
myndina hafa verið áróðursmynd,
gerða því til styrktar að málið yrði
endurupptekið. Sé það gott dæmi
um að fjölmiðill, annaðhvort að eig-
in frumkvæði eða málsaðila, taki
skýra afstöðu til máls áður en það
er afgreitt af dómstólum og vinni
því stuðning meðal almennings eins
og dómarinn orðar það. Undur og
stórmerki. Dómarinn virðist ganga
út frá því að vorið 1997 hafi Geir-
finns- og Guðmundarmál ekki verið
afgreidd af dómstólum. Var þetta
mál ekki einmitt dæmt af sama
Hæstarétti og Hrafn vinnur hjá ár-
ið 1980 eða var það kannski bara
vitleysa? Það að einn hinna
dæmdu, Sævar Ciecielski, hafði
krafist endurupptöku á málinu
hafði ekkert með efnistök mynd-
anna að gera nema þegar kom að
þeim örfáu sekúndum þar sem
Sigursteinn Másson
Sævar var í viðtali og í
upprifjun í lok síðari
myndarinnar. Dómar-
inn vegur að starfs-
heiðri mínum þar sem
ég var framleiðandi og
annar handritshöfund-
ur myndanna þegar
hann kallar þær áróð-
ursmynd. Dómarinn
virðist þeirrar skoðun-
ar að ekki sé hægt að
rannsaka sakamál og
fjalla um þau í fjöl-
miðlum öðruvísi en
sakfræðingar (hvaða
stétt sem það nú er)
eða háskólakennarar
séu fengnir til verksins, í það
minnsta sem helstu álitsgjafar. Ég
er ósammála þessu og sérstaklega
þegar Geirfinns- og Guðmundarmál
eru annars vegar.
Þar gerðum við eftirfarandi:
Leituðum til þeirra einstaklinga
sem höfðu verið vitni í málunum
eða tengdust þeim á annan hátt,
fórum í gegnum öll þau málsgögn
sem lágu til hliðsjónar dómsniður-
stöðum, fundum ný gögn sem ekki
voru lögð fyrir dómstóla og vitnuð-
um í hátt í átta hundruð blaðsíðna
dóm Hæstaréttar. Aldrei í mynd-
unum lýstum við þeirri skoðun að
dómar hefðu verið rangir. Aldrei
lýstum við því yfir að sakborningar
hefðu verið saklausir. I hverju fólst
þá áróðurinn? Dómarinn útskýrir
það ekki en sennilega hefur honum
þótt vanta sjónarmið dómara, sak-
sóknara og lögreglumanna sem
báru ábyrgð á málsmeðferðinni.
Því er til að svara að þrátt fyrir
ítrekaðar tilraunir til að fá þá í við-
töl var það lífsins ómögulegt. Þótt
áður hafi lagaprófessor og nú dóm-
ari sagt að Aðför að lögum hafi ver-
ið áróðursmynd hefur enginn enn
komið fram og fært efnisleg rök
fyrir því. Enginn hefur getað bent
á að eitt einasta atriði sem fram
kom í myndunum sé rangt. Enginn
hefur opinberlega dregið í efa að
sakborningum í þessu máli var mis-
þyrmt í Síðumúlafangelsinu. Það er
einfaldlega hægt að sanna það.
Vinnustaður dómarans hefur meir-
aðsegja viðurkennt það. í hverju
liggur þá áróðurinn í myndinni?
Dómsmál
Þessi skoðun mín er
ekki áróður, segir Sig-
ursteinn Másson, þessi
skoðun er byggð á fag-
legum forsendum
fréttamanns eftir ýtar-
lega efnisöflun.
Kannski í því að sýna fram á
hversu misheppnuð og dularfull
Keflavíkurrannsóknin á hvarfi
Geirfinns var eða hve mikill póli-
tískur þrýstingur var á Ólaf Jó-
hannesson dómsmálaráðheiTa að
afgreiða málið að hann réð fyrrver-
andi yfirmann vestur-þýsku leyni-
þjónustunnar til verksins? Svo
finnst dómaranum í hinum háæru-
verðuga dómstóli áreiðanlega
óskaplegur áróðursbragur að því
að benda á að engin látin mann-
eskja er í þessu tvöfalda morðmáli
og að bent hafi verið á að í öðrum
löndum er fólk ekki dæmt fyrir
morð nema lík sé til staðar. Hann
undrast það að fólk hafi verið lítið
kátt í nokkrar vikur eftir að Hæsti-
réttur ákvað að ekki hefði nægilega
ur hin útþynnta skilgreining þeirra
á fullveldinu sem takmörkuðu full-
veldi.
Hverju þarf að
fórna við aðild?
ESB-ríkin búa sem sé við nýja
gerð af „takmörkuðu fullveldi og
sjálfstæði", þar sem þau fara ekki
með æðsta vald í öllum sínum mál-
um. Við aðild afhenda þau hluta af
sjálfstæði sínu og fullveldi til ESB.
Fullveldi þeirra rýrnar og takmark-
ast á meðan yfirþjóðlega valdið
styrkist.
Hér eru aðeins þrjú dæmi um
þetta til fróðleiks, byggð á lagaregl-
um, grunnsamningum, skipulagi og
starfsháttum ESB:
1) Ríkin undirgangast hina sam-
eiginlegu landbúnaðar- og sjávarút-
vegsstefnu ESB. Af því leiðir m.a.,
að þau verða að opna efnahagslög-
sögu sína fyrir öðrum aðildarríkjum
upp að 12 mílum og afhenda ESB
stjórn fiskveiða og kvótaákvörðun.
Einnig samningsréttinn við önnur
ríki um sjávarútvegsmál.
2) Þau undirgangast hina sameig-
inlegu tolla- og viðskiptastefnu
ESB, ráða ekki sinni tollastefnu og
hafa ekki fullveldi til þess að gera
sjálfstæða viðskipta- og tollasamn-
inga við önnur ríki. Við mundum t.d.
ekki geta gert sjálfstæða viðskipta-
samninga við Bandaríkin, Kanada
eða Japan. Valdið til þess væri hjá
ESB. k
3) Þau undirgangast dómssögu
Evrópudómsins og verða að sætta
sig við að dómsorð hans sé gildara
en dómsorð innlendra dómstóla.
Ég hef ekki trú á því að hugsandi
fólk á íslandi vilji kaupa ESB-aðild
þessu verði. Hef ég þó aðeins nefnt
fáa af fjölmörgum ókostum aðildar.
Það stendur hinsvegar á talsmönn-
um ESB að tíunda kostina.
Um einangrunarhjalið er það að
segja, að það er bull eitt að við ein-
öngrumst í heimi nærri 200 ríkja og^.
margvíslegi’a fjölþjóða- og alþjóða-
samtaka þeirra, sem við eigum góð
samskipti við, þótt við veljum þjóð
okkar betri kosti í milliríkjasam-
starfi en óhagstæða ESB-aðild.
Höfundur er fyrrverandi sendiherra.
margt nýtt komið fram í málinu til
að taka það upp aftur. Raka
Hæstaréttar lítið getið í fjölmiðlun-
um segir dómarinn en afgreiðslan
var líka satt að segja snautleg. Já
herra dómari, ég er ekki hlutlaus í
þessu máli. Hvernig gæti ég verið
það eftir að hafa farið í gegnum
mörg þúsund blaðsíður af máls-
gögnum. Hverja einustu síðu sem»-
lögð var fyrir Sakadóm og síðan
Hæstarétt og eftir að hafa lesið
dagbók Síðumúlafangelsisins, sem
endurspeglar ótakmarkað hatur í
garð sakborninganna í málinu.
Hvernig get ég verið hlutlaus eftir
að hafa rætt ýtarlega við marga
tugi manna sem að málinu komu?
Hvers konar mannvitleysingur
væri ég ef ég hefði ekki skoðun á
málinu eftir að hafa rannsakað það
í eitt og hálft ár? Herra dómari, ég
veit að sagan mun sýna þetta mál
sem langmesta réttarhneyksli tutt-
ugustu aldar á íslandi. Þá verða
nöfn dómara, saksóknara, lögreglu-
manna og fangavarða ekki undan-
skilin. Og herra dómari, það bætir. •
ekki úr skák að þú skulir koma
fram á síðum Morgunblaðsins með
hroka og yfirlæti gagnvart fjöl-
miðlafólki sem er að reyna að vinna
sína vinnu eftir bestu samvisku.
Þessi skoðun mín er ekki áróður,
þessi skoðun er byggð á faglegum
forsendum fréttamanns eftir ýtar-
lega efnisöflun.
Engin er óskeikull og hafinn yfir
gagnrýni. En hún verður að vera á
rökum reist og heiðarleg. Við Aðför
að lögum störfuðu hátt í sjötíu
manns, fólk sem lagði mikið á sig
til að myndin yrði að veruleika. Þaðr
á ekki skilið ómerkilegt skítkast
eins og frá dómaranum úr Hæsta-
rétti. Nýlegur sýknudómur í máli
Kios Briggs ætti að vera honum og
starfsbræðrum hans mun meira
áhyggjuefni en skilningslausir
fjölmiðlamenn.
Höfundur er fréttastjóri Skjás eins.