Morgunblaðið - 28.03.2000, Blaðsíða 44

MORGUNBLAÐIÐ
44 ÞRIÐJUDAGUR 28. MARS 2000
UMRÆÐAN
V eiðirey nsl-
an seld
ÞAÐ ER þakkar-
vert að Landssam-
band íslenskra útvegs-
manna skuli hafa
gengist fyrir því að
safna og birta opin-
berlega upplýsingar
um það hve stór hluti
kvótans er ekki lengur
í höndum þeirra sem
upphaflega fengu út-
hlutun. Þar með hafa
útvegsmenn rutt úr
vegi sínum eigin rök-
um gegn gjaldtöku í
tengslum við úthlutun
kvóta. Þeir hafa aðal-
lega vísað til reynslu
og atvinnuréttinda
þeirra sem voru í greininni þegar
kvótakerfinu var komið á. Þau rök
eru ekki lengur brúkleg. Þeir sem
nutu úthlutana, gjafakvóta, á fyrr-
greindum forsendum og réttlæt-
ingum hafa að mestu selt frá sér
kvótann. Aðeins 19% þeirra heim-
ilda sem úthlutað var í upphafi eru
nú í höndum þeirra sem stunduðu
Útgerð á viðmiðunarárunum, segir í
Ýréttatilkynningu frá LÍÚ. Tilgan-
gurinn með því að safna og birta
þessar upplýsingar var líka aug-
ljóslega sá að koma þeim skilaboð-
um til þjóðarinnar að stærstur
hluti þeirra sem nú eru handhafar
kvótans hafi á einhverju tímabili
greitt einhverjum fyrir hann. Hvað
eru menn þá að röfla? Er ekki rétt-
lætinu fullnægt? Það hefur staðið
styr um þau miklu réttindi sem út-
gerðaraðilum voru fengin þegar
miðunum var lokað lyrir öðrum en
útvöldum hópi. í
fyrstu grein laga um
stjórn fiskveiða segir
ekki aðeins að nytja-
stofnar á Islandsmið-
um séu sameign ís-
lensku þjóðarinnar,
heldur segir þar líka
að úthlutun veiðiheim-
ilda samkvæmt lögun-
um myndi hvorki eign-
arrétt né óaftur-
kallanlegt forræði
einstakra aðila yfir
veiðiheimildunum.
Þrátt fyrir þetta hafa
þeir aðilar sem fengu
aðgang að sameigin-
legri auðlind á grund-
velli veiðireynslu þriggja ára selt
öðrum þá aflahlutdeild og veiðirétt
sem þeir fengu úthlutað á grund-
velli viðmiðunaráranna. Niðurstað-
an er því sú að reynslan góða og
atvinnuréttindin hafa snúist upp í
það að þessir aðilar hafa fengið
veiðréttinn afhentan án endur-
gjalds og í stað þess að nýta hann
selt hann í stórum stíl, ef marka
má könnun LÍÚ, og þannig ráðið
þvi og stýrt hverjir fengju að nýta
auðlindina og hvað aðgöngumiðinn
kostaði.
Þeir sem stunda útgerð á Islan-
dsmiðum þekkja væntanlega flestir
1. grein laga um stjórn fiskveiða,
bæði hvað varðar sameignarákvæð-
ið og það að úthlutun veiðiheimilda
samkvæmt lögunum myndi hvorki
eignarrétt eða óafturkallanlegt for-
ræði einstakra aðila yfir veiðiheim-
ildunum. Sú vitneskja hefur vænt-
Svanfríður
Jónasdóttir
Fiskveiðar
✓
Utvegsmenn, segir
Svanfríður Jónasdóttir,
hafa rutt úr vegi sínum
eigin rökum gegn
gjaldtöku í tengslum
við úthlutun kvóta.
anlega sagt þeim sem voru að
kaupa aflahlutdeild að ekki væri á
vísan að róa varðandi kerfið, allt
væri þetta breytingum undirorpið.
Auk þess hafa þeir sem keypt hafa
aflahlutdeild á undanförnum árum
fengið að afskrifa hana og færa til
gjalda við sinn rekstur.
Þjóðin fái eðlilegan arð
Það er sjálfsagt að taka eitthvert
tillit til þeirra sem varið hafa stór-
um fjármunum í að tryggja sér
veiðirétt í því kerfi sem við nú bú-
um við. Það breytir ekki hinu að
það verður engin sátt um það hjá
þjóðinni að nýting sjávarauðlindar-
innar sé einokuð með þeim hætti
sem gert er, að tilteknir aðilar hafi
einir rétt til að hagnýta sér sam-
eiginlega auðhnd, hvort sem er til
veiða eða til að selja veiðiréttinn til
annarra. Upplýsingar LIÚ um það
hvernig útvegsmenn hafa ráðstafað
veiðiréttinum sem þeir fengu af-
hentan á grundvelli þriggja viðmið-
unarára undirstrikar fyrst og
fremst mikilvægi þess að kerfinu
sé breytt þannig að jafnræði ríki
varðandi nýtingu sjávarauðlindar-
innar og að þjóðin fái eðlilegan arð
af eign sinni. Um annað verður
seint sátt.
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.
Er Tannsmiðafélagi Is-
lands haldið í gíslingu?
BRYNDÍS Krist-
insdóttir tannsmíða-
meistari skrifar grein
í Morgunblaðið tíunda
þessa mánaðar þar
sem hún gerir lítið úr
málflutningi fram-
^kvæmdastjóra og for-
manns Tannlæknafé-
lags íslands (TFÍ)
vegna tannsmiðafrum-
varpsins. Hún segir
tannlækna hafa reynt
að koma höggi á sig
og bera sig út, fara
með rangt mál og lít-
ilsvirða tannsmiði og
margt fleira sem ekki
er pláss til að telja
upp hér. Af þessu tilefni er þó rétt
að eftirfarandi komi fram:
Bryndís stundaði ólöglega starf-
semi árum saman. Landlæknisem-
bættið áminnti hana harðlega fyrir
starfsemi sína, sem var stunduð í
v trássi við lög því Bryndís hafði
engin réttindi til að stunda lækn-
ingar. Kæra TFÍ og athugasemdir
einstakra tannlækna voru því full-
komlega eðlileg viðbrögð við starf-
semi hennar. Lögum var framfylgt
og starfsemin bönnuð með þáver-
andi hætti. Þetta hefur ekkert með
almennt álit tannlækna á tannsmið-
um að gera. Ef ekki er farið eftir
lögum geta menn reiknað með því
að verða kærðir.
Gott samstarf
Sannleikurinn er sá að gott sam-
T^tarf ríkir milli flestra tannlækna
og tannsmiða. Undanteknigartil-
fellin eiga einungis við um lögbrjót-
Sparaðutugbúsundir
Endurvinnum flestar gerðir
tölvuprentborða svo
|||rak þeir verða sem nýir
ivarÆ)vortex.is
ana. Flestir tannsmið-
ir vinna við krónu- og
brúarsmíði og hafa
ekki áhuga á vinnu í
munnholi. Tannlæknar
sjá um vinnu sem snýr
að sjúklingnum og
vinnu í munnholi en
tannsmiðir um tækni-
lega vinnu við smíði á
tönnum og tanngerv-
um. Tannlæknar máta
smíðina og tannsmiðir
veita aðstoð við tækn-
ifræðilega grunnvinnu.
Vinnuframlagið er
nokkum veginn jafnt.
Tannsmíðin er því
unnin í samstarfi
beggja aðila enda þótt tannlæknir-
inn taki endanlega ábyrgð á hönn-
un og útliti. í ljósi þessa er það
undarlegur málflutningur að reyna
að telja fólki trú um það að vanda-
mál vegna þessara atriða séu til
komin vegna lítisvirðingar tann-
lækna á tannsmiðum.
Krabbamein
Það er líka undarlegur málflutn-
ingur að gera lítið úr hæfni tann-
lækna til að greina krabbamein í
munni. Hér á landi finnast árlega
hátt í tíu tilfelli krabbameins í
munnholi. Tannlæknar greina um
helming þeirra og vísa fólki til sér-
fræðinga í krabbameinsmeðferðum
eða til tannlækna með sérmenntun
í munn- og kjálkaskurðlækningum.
Krabbameinsmeðferðin fer aftur á
móti fram á spítölum en ekki tann-
læknastofum. Sá sem sker krabba-
meinið burt eða tekur sýni úr því
er skráður greinandi hjá heilbrigð-
isyfirvöldum. Því eru færri tann-
læknar skráðir fyrir greiningunni
en ella væri. Árlega taka tannlækn-
ar fjölda sýna til vefjagreiningar
og sem betur fer reynast flest góð-
kynja. Einn mikilvægur þáttur
Tannsmíði
Bryndís Kristinsdóttir
stundaði ólöglega starf-
semi árum saman, segir
Þórir Schiöth, án eftir-
lits landlæknis.
menntunar er að læra að þekkja
takmörk sín. Því er undarlegt þeg-
ar tannsmiðir sem ekkert hafa lært
í meina- og líffærafræði telja sig
fullfæra til að stunda lækningar.
Tannsmiðir, sem hlutu menntun
fyrir 1991, lærðu ekkert í meina-
og líffærafræði. Tannsmiðir,
menntaðir eftir 1991, hafa enga
reynslu af vinnu með sjúklingum,
skoðunum og hönnun meðferðar-
áætlana þó að þeir hafi hlotið
grunnmenntun á sviði líffærafræði
og meinafræði. Tannlæknafélag Is-
lands ítrekar að ástæða sé til að
skoða málin vel þegar fela á minna
menntuðum einstaklingum starfs-
réttindi sem önnur meira menntuð
stétt hefur haft áður. Þróunin sl.
áratugi í hinum vestræna heimi er
sú að gera sífellt meiri kröfur um
menntun og þrengja reglur um
starfsréttindi. Þess vegna ber að
skoða þau rök sem gagnrýna
tannsmiðafrumvarpið mjög vel.
Þetta er heilbrigðismál og því
óeðlilegt að það heyri undir iðnað-
arráðuneytið. Iðnaðarmenn eiga
ekki að stunda lækningar.
Slegið á útrétta
sáttahönd
í desember síðastliðnum bauðst
Tannlæknafélag íslands til að beita
sér fyrir því ásamt tannsmiðum að
auka starfsréttindi tannsmiða gegn
því að frumvarpið færi fram frá
Þórir
Schiöth
Heilbrigðisþjón-
usta, ekki iðnaður
ÉG VIL koma á
framfæri eftirfarandi
athugasemdum við
stjórnarfrumvarp til
laga um starfsréttindi
tannsmiða sem lagt
hefur verið fram fyrir
Alþingi. Greinar
frumvarpsins sem og
meðfylgjandi athuga-
semdir lýsa frámuna-
legum þekkingarskorti
á því hvað lög þessi fela
í sér í raun.
Frumvarpið er sett
fram sem mannrétt-
indamál fyrir tann-
smiði, hins vegar vil ég
minna á að helsta hlut-
verk Alþingis er að vemda heilsu og
hagsmuni almennings. Ég tel að
verði þetta frumvarp samþykkt geti
það orðið til þess að skaða heilsu
fjölda fólks.
Tannsmíðar eru iðngrein, þ.a.l. að
tannsmiður hefur ekki þá þekkingu
er þarf til að greina og meðhöndla
hin ýmsu munnmein. Tannlæknar
menntaðir í tannlæknadeild Háskóla
íslands hafa að baki 6 ára háskóla-
nám sem felur m.a. í sér bóklega og
verklega kennslu og þjálfun í grein-
ingu röntgenmynda, meinafræði
munns og kjálka, lyflæknisfræði
munns, bitfræði, munngervalækn-
ingar, líffærafræði og lyfjafræði, svo
eitthvað sé nefnt. Það er ekki að
ástæðulausu að þessi fög eru kennd í
tannlæknadeildinni. Meðferð og
greining sjúklinga (ég tel ekki viðeig-
andi að kalla þá viðskiptavini, eins og
gert er í frumvarpinu) er flókið ferli
sem krefst góðrar bóklegrar og verk-
heilbrigðisráðuneytinu og ný heil-
brigðisstétt klínískra tannsmiða
yrði mynduð.
Þannig yrði hinni nýju millistétt
skapað veglegra hlutverk og þeim
tannsmiðum sem menntað hafa sig
erlendis sýnd hæfileg virðing.
Formlegt erindi þessa eðlis var
sent Tannsmiðafélagi íslands. Því
hefur aldrei verið svarað. Reyndar
gekk formaður TFÍ svo langt í
sáttaumleitunum sínum að bjóða
formanni Tannsmiðafélagsins til
fundar um málið sl. haust. Eftir
einn fund með tveimur aðilum úr
stjórn þess var boðið til annars
fundar þar sem ræða átti útfærslu
sáttahugmyndarinnar. Sá fundur
var afboðaður með stuttum fyrir-
vara vegna þess að formaður
Tannsmiðafélags íslands mátti
ekki ræða málið án þess að Iris
Bryndís fyrrverandi formaður fé-
lagsins væri viðstödd. Hún situr
reyndar í stjórn Tannsmiðafélags-
ins og var á fyrri fundinum. Hún er
einn fárra tannsmiða sem stundað
hafa ólöglega starfsemi ásamt
Bryndísi og hlotið áminningu land-
læknisembættisins. Málflutningur
þeirra er á sömu nótum.
Félag í gíslingu
Svo virðist sem íris Bryndís geti
notað Tannsmiðafélag íslands að
eigin vild. Enginn félagsfundur
hefur verið haldinn um langa hríð í
félaginu um málið, né heldur var
málið rætt á síðasta aðalfundi. TFÍ
er fullkunnugt um það að mikill
fjöldi tannsmiða hefur engan áhuga
á málinu og mun ekki fara inn á
þennan nýja starfsvettvang. Félag-
ið virðist því vera í gíslingu tveggja
til þriggja tannsmiða sem hafa
storkað lögum og enginn hefur haft
kjark til að kanna vilja félags-
manna. Hvernig væri að Tann-
smiðafélag íslands héldi félagsfund
og gæfi félagsmönnum sínum kost
á að segja álit sitt? Sýnir stjórn
Tannsmiðafélags Islands félags-
mönnum sínum tilhæfilega virðingu
með því að slá á útrétta sáttahönd
Tannlæknafélags íslands?
Höfundur starfar sem tannlæknir
og er formaður Tannlækna-
félags fslands.
legrar menntunar í
fyrrgreindum heil-
brigðisgreinum. A það
má benda í því sam-
bandi að tannlaust fólk
hefur, auk þess að vera
eldra, almennt verra
heilsufar en tennt fólk.
(1,2) Þetta fólk er mun
líklegra til að vera með
hjartasjúkdóma og
aðra kvilla og þ.a.1. lík-
legra til að taka ýmis
lyf. Flest lyf hafa ein-
hverja fylgikvilla, mörg
þehTa valda ýmsum
einkennum í munni, svo
sem munnþurrki og
breytingum í slímhúð.
Að auki hafa rannsóknir sýnt á Is-
landi (3) sem og annars staðar í heim-
inum (4-8), að tannlaust fólk er lík-
legra til að hafa reykt tóbak um
ævina og er því enn líklegra m.a. til
að vera með krabbamein í munnholi
eða annars staðar.(9) Það gildir jafnt
um krabbamein í munni sem og önn-
ur munnmein að því fyrr sem þau eru
greind, því betri lífslíkur hefur sjúkl-
ingurinn. Tannsmiðir eru hvorki
Tannsmíði
Frumvarpið er sett
fram sem mannrétt-
indamál fyrir tannsmiði,
segir Helga Agústsdótt-
ir, hins vegar vil ég
minna á að helsta hlut-
verk Alþingis er að
vernda heilsu og hags-
muni almennings.
menntaðir til að greina né meðhöndla
munnmein af nokkru tagi. Eftirmeð-
ferð sjúklinga er mikilvægur liður
meðferðar sem virðist hafa gleymst
algjörlega í þessari umræðu. Það er
því miður algengur misskilningur
leikmanna að meðferð sé lokið þegar
sjúklingur hefur fengið heilgómana.
Reglulegt eftirlit hjá tannlækni er
nauðsynlegur þáttur til að viðhalda
heilbrigði vefja munnholsins og
kjálkaliða. Sveppasýkingar og sár
undan heilgómum eru algengir fylg-
ikvillar sem tannsmiðir hafa ekki
þjálfun né þekkingu til að greina eða
meðhöndla auk þess sem ávísun lyf-
seðla er nokkuð sem einungis tann-
læknum sem og öðrum læknum er
heimilt samkvæmt lögum.
í frumvarpi þessu er nám tannsm-
iða á Islandi og nám klínískra
tannsmiða í Danmörku lagt að jöfnu.
Það eru augljósar rangfærslur, þar
eð nám þeirra er engan veginn sam-
bærilegt. Klínískir tannsmiðir hafa
að baki lengra nám og sérhæfða
kennslu í heilbrigðisfögum. Ég tel
ekki rétt að taka upp slíkt fyrirkomu-
lag á íslandi af fyrrgreindum ástæð-
um. Tannlæknar hafa mun betri
menntun á þessu sviði og eru því mun
færari til að meðhöndla slíka sjúkl-
inga. Nú þegar öldruðu fólki fjölgar
og lífslíkur aukast er spumingin ekki
einungis að lengja líf fólks heldur
frekar að gera þessi síðustu ár
ánægjulegri. Það er almennur mis-
skilningur leikmanna að „gervitenn-
ur“ séu einfaldir hlutir sem hver sem
er geti búið til. Þá er litið einungis á
tæknilega þætti meðferðarinnar en
horft framhjá því að þetta ferli er og
á að vera hluti af heilbrigðisþjónustu.
Því miður lýsir frumvarpið þessu
tæknilega viðhorfi. Við skulum vona
að stuðningsmenn frumvarpsins
verði aldrei í þeirri aðstöðu að þurfa
á slíkri meðferð að halda, það myndi
koma þeim óþægilega á óvart hversu
flókið ferli slík meðferð þarf að vera
til að vel fari.
Höfundur er tannlæknir, MS, MPh.,
íDurharn {Norður-Karólínu.
Helga
Agústsdóttir