Morgunblaðið - 26.04.2000, Blaðsíða 34

34 MIÐVIKUDAGUR 26. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
„Þjóðleikhús
er musteri
spennunnar“
FIMMTÍU ára aftnælishátíð Þjóð-
leikhússins var haldin á afmælisdag-
inn, 20. apríl, með veglegum hætti að
viðstöddum forseta Islands, forsætis-
ráðherra, menntamálaráðherra,
starfsfólki Þjóðleikhússins og
velunnurum leikhússins. Hátíðar-
dagskráin hófst með því að Herdís
Þorvaldsdóttir leikkona las upp úr
vígsluljóði Tómasar Guðmundssonar
sem hann orti og flutti sjálfur á
vígsludegi Þjóðleikhússins 20. apríl
1950. Að loknum ljóðalestri Herdísar
tók Bjöm Bjamason menntamála-
ráðherra til máls og ámaði Þjóðleik-
húsinu heilla á þessum tímamótum.
Hann minntist Indriða Einarssonar
er fyrstur hreyfði hugmyndinni um
byggingu þjóðleikhúss og hverjum
stórhug sú framkvæmd hefði lýst.
„Hafi ekki þótt sjálfsagt að reisa
Þjóðleikhúsið, var hitt síður en svo
sjálfgefið, að eins vel tækist til með
starf þess og árin fímmtíu hafa sann-
að. Þjóðleikhúsið nyti ekki vinsælda
sinna og virðingar nema vegna hins
mikla listræna framlags allra starfs-
manna þess síðan árið 1950. Þetta
starf verður aldrei fullþakkað.Við
megum aldrei líta á Þjóðleikhúsið
sem sjálfsagðan hlut heldur sýna því
þá ræktarsemi sem er nauðsynleg
fyrir höfuðstofnun íslenskrar leiklist-
ar,“ sagði menntamálaráðherra.
Musteri spennunnar,
andstæðnanna
Formaður þjóðleikhúsráðs, Matt-
hías Johannessen ritstjóri, sagði m.a.
í ávarpi sínu að þjóðleikhús glímdi
ekki helst við það sem gefur af sér
arð í veraldlegum skilningi. „Þjóð-
leikhúsi er ekki ætlað að græða, ekki
endilega; ekki frekar en ríkisútvarpi
eða sinfóníuhljómsveit. Það sem
skiptir mestu máli í lífi mannsins er
ekki gróðavænlegt. Ekki endilega.
Það græddi enginn á píramídunum,
það græddi enginn á miðaldakirkjun-
um. Samt eru þessar byggingar ein-
hverjar mestu táknmyndir sögunnar.
Þær eru vörður mannsins á leið hans
úr frumskóginum. Bera trú hans og
viðleitni vitni. Bera því vitni hvert
þrá hans stefnir. Hið sama gildir um
þjóðleikhús. Af þeim sökum hafa slík-
ar stofnanir þótt mikilvægar á öllum
tímum og í öllum siðmenntuðum
löndum.
Þjóðleikhús er einskonar musteri
TÖIVLIST
Múlinn á Sólon
í s I u n (I ii s
SIGURÐURFLOSASON
OGFÉLAGAR
Sigurður Flosason altó- og barít-
onsaxófón, Jóel Pálsson tenór- og
sópransaxófón, Kjartan Valdimars-
son píanó, Tómas R. Einarsson
bassa og Matthías M.D. Hemstock
trommur. Verk eftir Lennie Trist-
ano og Lee Konitz. Mánudagskvöld-
ið 17. apríl 2000.
SIGURÐUR Flosason hefur verið
íslenskra djassleikara iðnastur við að
setja saman djasshljómleika þarsem
ákveðin tónskáld hafa verið kynnt til
sögunnar.
Þar hafa saxófónleikarar oft ráð-
ið ríkjum allt frá Lou Donaldson til
Johns Coltrane. Að þessu sinni
glímdi Sigurður ásamt félögum sín-
um við verk eftir píanistann Lennie
Tristano og altósaxistann Lee Kon-
itz, en þeir hafa samið marga djass-
perluna og notuðu gjarnan söng-
dansa sem uppistöðu í verkum
sínum einsog Bird og Dizzy og
spennunnar, andstæðnanna. Musteri
ástríðunnar. Og sem slíkt er það mik-
ilvæg varða á þessari harðsóttu leið
hellamannsins inn í himininn. En það
mundi enginn fara með þessa þrá á
verðbréfamarkað, ekki frekar en
þrastasöng eða sólsetur.“
Siðar í ávarpi sínu sagði Matthías
Johannessen: „Öll ferðalög hefjast í
hugsun okkar. Hugurinn ber mig
hálfa leið er sagt! Og orðið var í upp-
hafi. Það hefur búið um sig í huga
okkar, í því er fyrirheitið fólgið. Þjóð-
leikhús er musteri þessa orðs, með
sama hætti og á sömu forsendum og
píramídinn eða kirkjan. Meðan til eru
leikhús á Islandi, meðan við eigum til
þann metnað sem er homsteinn
hvers þess þjóðleikhúss sem rís undir
nafni, verður arfleifð okkar varin og
tungan varðveitt. Þótt ekki kæmi
annað til er slík stofnun einn mikil-
vægasti þáttur tilveru okkai-.
Leikhús er ekki minnsimerki um
þrá mannsins til guðanna eins og
píramídarnir, heldur einskonar
áminning um þær kröfur sem eigum
að gera til sjálíra okkar, þegar við lít-
um um öxl og ræktum mikilvæga arf-
leifð eða horfum fram með þessa
sömu arfleifð að einstæðu veganesti.
I huga okkar og hjarta eru margar
vistarverur. Það er hlutverk þjóðleik-
húss að bera þessum híbýlum vitni.
Og meðan svo er á slíkt hús fullan
rétt á sér.“
Leiklistin er sjálfstæð listgrein
Þá tók til máls Stefán Baldursson
þjóðleikhússtjóri og sagði: „Kannski
er það stærsti ávinningurinn af hálfr-
ar aldar starfi Þjóðleikhússins, að
augu bókmenntaþjóðarinnar hafa
smám saman opnast fyrir því að
skáldverk sviðsins lýtur öðrum lög-
málum en skáldverk orðsins. Leik-
listin er sjálfstæð listgrein. Við Þjóð-
leikhúsið starfa flestir fremstu
listamenn okkar á sviði leiklistar. Við
lítum á þá sem þjóðareign. Þetta
listafók leggur til þjóðarbúsins
ómældan auð með frammistöðu sinni.
Gildi starfs þess verður ekki metið til
fjár, þvi á listina verður ekki lagður
mælikvarði arðsemi í tölum eða fjár-
hæðum. í rekstri fyrirtækja er talað
um rekstarhagnað og að fyrirtæki
skili arði. Rekstarhagnaður lista-
stofnana felst í auknu manngildi okk-
ar sjálfra, sem fáum að njóta listar-
flestir boppararnir gerðu. Lennie
Tristano varð áhrifavaldur innan
djassins, þótt ekki hafi stór hópur
tileinkað sér tónlist hans. Hann var
skyldur hinum svölu djassleikurum
en hljómahugsun hans var mun
framsæknari og langar líðandi lag-
línur hans eru einstaklega seiðandi.
Lee Konitz og Warne Marsh blésu
oft með honum og teljast helstu
lærisveinar hans þótt Konitz hafi
fjarlægst Tristano-ismann nokkuð í
tímans rás. Einn af þeim sem urðu
fyrir áhrifum frá Tristano var tón-
skáldið og bassaleikarinn Charles
Mingus, en Sigurður og Jóel voru
með kröftuga tónleika byggða á
verkum hans á síðustu Jazzhátíð
Reykjavíkur.
Lee Konitz kom til Islands árið
1951 ásamt sveiflubásúnuleikaranum
og víbrafónistanum Tyree Glenn, og
voru þeir fyrstu bandarísku djass-
„Leikhúsið er samviska okkar,“
sagði Stefán Baldursson þjóð-
leikhússtjóri.
„Megum aldrei líta á Þjóðleik-
húsið sem sjálfsagðan hlut,“
sagði Björn Bjarnason mennta-
málaráðherra.
innar. Menningnar og listastofnanir
okkar eru traustasta vígið í barátt-
unni gegn fáfræði, þröngsýni og
stjömumar er hér léku. Tyree Glenn
blés sig beint inní hjörtu landans, en
flestir áttu í dálitlum eríiðleikum
með að átta sig á tónlist Konitz, enda
má segja að hann hafi verið frumleg-
asti djass-saxófónleikari þessara ára
að Charlie Parker frátöldum.
Gunnar Reynir Sveinsson sagði
eitt sinn að Lee Konitz nægði að
blása ,AH the Things You Are“ heil-
an konsert - hann hefði ævinlega
nóg að segja. Það fór því ekkert illa
á því að hefja tónleikana á „Ablut-
ion“, sem Lee blés m.a. með Lars
Gullin hinum sænska, og var þar
tónn kvöldsins gefinn. Samspil blá-
saranna var frábært og hrynsveitin
kröftug. Síðan var „Palo Alto“ á
dagskrá og samstíga blástur Sig-
urðar og Jóels glimrandi. Sigurður
blés svo einn af þeim söngdönsum
sem Konitz blés svo oft, „You Go to
My Head“ eftir Fred Coots, og í
Matthías Johannessen, for-
maður Þjóðleihúsráðs flytur
ávarp sitt.
Edda Þórarinsdóttir, formaður
Félags íslenskra leikara færði
Þjóðeikhúsinu forláta klukku að
gjöf frá félaginu.
vanafestu. Þjóðleikhúsinu ber að
vera framsæknasta leikhúsið - í ljósi
rekstrarlegrar forréttindastöðu sinn-
anda Dexters Gordon fór hann með
fyrsta erindi söngtexta Havens Gil-
lespie áðuren hann hóf tónaseiðinn.
Eitt fínasta númer kvöldsins var
Tristano-ópusinn „Wow“. Þeir fé-
lagar blésu hann saman af miklum
krafti, dálítið mikið ólíkt því sem
Konitz og Marsh gerðu með Trist-
ano. Enda var leikur þeirra félaga
ekki eftiröpun á Tristano-genginu,
það sem unnendur æðri tónlistar
kalla oft túlkun, heldur endursköp-
un á einum dýrmætasta tónsjóði
djassins - sem menn sækja því mið-
ur alltof sjaldan í.
Sigurðm- Flosason er trúlega sá
þeirra félaga sem mest hefur lagt sig
eftir Tristano og Konitz, en merki-
legt nokk, þetta kvöld var hinn svali
tónn sem hann notar oft og á ættir að
rekja til Konitz, Pepper og Desmond
víðsfjarri og var það vel - gaf sólóum
hans í þessari tónlist nýja vídd.
ar og þess metnaðar sem slík menn-
ingarstofnun hlýtur að hafa.“
Söngur, kveðjur og leikin atriði
Róbert Arnfinnsson leikari las upp
úr grein Indriða Einarssonai’ frá
1907 þar sem hann lýsir því hvemig
Þjóðleikhúsbyggingin ætti að vera til
að þjóna sem best tilgangi sínum.
Kristbjörg Kjeld flutti kafla úr Sem
yður þóknast eftir William Shake-
speare og Gunnar Eyjólfsson leikari
flutti kafla úr Pétri Gaut eftir Henrik
Ibsen. Leikararnir og söngvararnir
Sigrún Hjálmtýsdóttir, Örn Árnason,
Jóhann Sigurðarson, Egill Ólafsson,
Edda Heiðrún Backman og Asa Hlín
Svavarsdóttir við undirleik Jóhanns
G. Jóhannssonar fluttu sönglög eftir
Jóhann og Pál Isólfsson við ljóð Þór-
arins Eldjáms, Davíðs Stefánssonar
og Halldórs Laxness. Ingvar E. Sig-
urðsson og Margrét Vilhjálmsdóttir
fluttu atriði úr sýningu Þjóðleikhúss-
ins á Sjálfstæðu fólki.
Edda Þórarinsdóttir, formaður
Félags íslenskra leikara, flutti Þjóð-
leikhúsinu kveðju félagsins og færði
því klukku að gjöf. Páll Baldvin
Baldvinsson, formaður Leikfélags
Reykjavíkur, flutti árnaðaróskir
Þjóðleikhúsinu til handa, Ami Ibsen,
formaður Leikskáldafélags Islands,
færði leikhúsinu Sögu Skálholtsstað-
ar og Pétur Einarsson, formaður Fé-
lags leikstjóra á íslandi, færði leik-
húsinu nýútkomið Þjóðsagnasafn
Vöku-Helgafells. Tinna Gunnlaugs-
dóttir, forseti Bandalags íslenskra
listamanna, flutti kveðjur og ámað-
aróskir og Valgerður Bjamadóttir,
formaður Leikfélags Akureyrar,
gerði slíkt hið sama fyrir hönd síns
félags.
Viðurkenningar úr Menningar-
sjóði og Egnersjóði
Þá vom afhentar viðurkenningar
úr Egnersjóði Þjóðleikhússins og
hlutu þær leikaramir Anna Kristín
Amgrímsdóttir, Stefán Karl Stefáns-
son og Bessi Bjamason. Einnig vom
afhentar viðurkenningar úr Menn-
ingarsjóði Þjóðleikhússins og hlutu
hann Reinhardt Reinhardsson
leiksviðsstjóri, Jóhanna Norðfjörð
sýningarstjóri, Sigurður Sigurjóns-
son, Margrét Vilhjálmsdóttir og
Kristbjörg Kjeld. Bjöm Bjarnason
menntamálaráðherra færði leikuran-
um Herdísi Þorvaldsdóttur og Ró-
bert Amfinnssyni viðurkenningu rík-
isstjórnar íslands fyrir framlag
þeirra til leiklistar á Islandi í hálfa
öld en þau vora í hópi þeirra fjórtán
leikara sem hlutu fastráðningu
haustið 1949 er leikhúsið tók til
starfa. Gestir risu þá úr sætum og
fógnuðu með þeim Róbert og Herdísi
með dynjandi lófaklappi.
Stefán Baldursson þakkaði að lok-
um hlýjai- óskii- í garð leikhússins og
starfsmanna þess, sleit hátíðardag-
skránni og bauð gestum að þiggja
veitingar í boði menntamálaráð-
herra.
Tristano sjálfur lærði margt af
Art Tatum og Milt Buckner, föður
blokkhljómanna, og Teddy Wilson
og Billy Kyle voru í hópi uppá-
haldspíanista hans. Stíll hans var
þó all nútímalegri en þessara
kappa og endursköpun hans á
blokkhljómum Buckner skemmti-
leg - í því minnti Kjartan Valdi-
marsson á Tristano þótt fátt annað
sé líkt með þeim. Jóel er heldur
ekki nálægt Tristano-liðinu í tón-
hugsun, en sóló hans voru sterk og
oft ólík því sem við eigum að venj-
ast.
Hann lék söngdans Victors
Young, „I Don’t Stand a Ghost of a
Chance with You“, með ágætum og
blés í sópran í „Lenny’s Pennies"
þarsem Sigurður tók upp baríton-
inn.
Tómas og Matthías vora einsog
eineggja tvíburar og héldu sveifl-
unni gangandi allt kvöldið.
Þetta eru bestu tónleikar sem ég
hef heyrt á Múlanum það sem af er
þessum vetri og skemmtilegt að sjá
salinn fullan af fólki, sem er að nema
djasssögu hjá Cherard Chinotti við
MS, í bland við gömlu hörðu djass-
geggjarana.
Vernharður Linnet
Kröftug Tristano/
Konitz túlkun
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Gestir á hátíðardagskrá Þjóðleikhússins. Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra, Ólafur Ragnar Grimsson forseti, Dorritt Moussaieff, Þórunn
Sigurðardóttir, Stefán Baldursson, Matthías Johannessen, Hanna
Johannessen, Rut Ingólfsdóttir.