Morgunblaðið - 26.04.2000, Blaðsíða 72

MORGUNBLAÐIÐ
72 MIÐVIKUDAGUR 26. APRÍL 2000
*___________________________
FÓLK í FRÉTTUM
Forvitnilegar bækur
200 BESTU ENSKU SKÁLDSÖGUR SÍÐUSTU 50 ÁRA
-5
J. M. Coetzee
• »*tKor ») vv'o.tl*} ln t!» I
Bara bók,
enginn
Booker
Titill: Disgrace
Höf.: J.M. Coetzee
Útg.: Secker & Warburg
Bókin er 220 blaðsíður.
J.M. Coetzee hlaut Booker-verð-
launin í annað skipti árið 1999 fyrir
þessa skáldsögu sína. Aður hafði
hann fengið þau fyrir bókina „Life &
Times of Michaeí K“. Það er sjald-
gæft að sami höfundur hljóti Booker
tvisvar og því auðvelt að trúa því að
„Disgrace“ sé algert „meistaraverk"
eins og segir á kápunni. En svo er
alls ekki. Disgrace nálgast það að
vera jafn máttlaus og versta bók
Ians McEwan, ,jMnsterdam“, sem
hlaut Booker-verðlaunin 1998.
Hinn tvífráskildi og miðaldra Dav-
id Lurie kennir enska rómantík við
háskóla í Cape Town. Hann er
þreyttur á kennslunni, lífinu og um-
fram allt sjálfum sér. Til að krydda
tilveruna tekur hann upp leynilegt
ástarsamband við einn nemenda
sinna. Þegar það kemst upp er hann
kallaður fyrir aganefnd skólans sem
heimtar að hann biðjist afsökunar á
öllu saman og iðrist opinberlega. Því
neitar Lurie og er honum þá sagt
upp störfum. Til að jafna sig flyst
hann út í sveit til dóttur sinnar og
byrjar að vinna sem sjálfboðaliði á
dýraspítala. En þegar Lurie er að ná
áttum á ný brjótast þrír blökkumenn
, inn á býli dótturinnar og nauðga
henni. I framhaldi af því súrnar sam-
band feðginanna. Lurie reynir að
sannfæra dóttur sína um að flytja í
öruggara umhverfi, en hún neitar að
yfírgefa býlið og sveitina. Hún lítur á
sig sem gest í landi þeirra sem réðust
inn á heimili hennar og að hún hafi
verið að gjalda dýra leigu þegar
henni var nauðgað. Lurie skilur ekki
þetta sjónarmið. Og hver skilur það?
Þótt söguþráðurinn sem slíkur sé
alveg ágætur er svo margt annað að
þessari bók. Persónan David Lurie
er óspennandi dauðyfli sem erfitt er
að hafa samúð með og dóttir hans er
óskiljanlegur karakter. Fyrst og
fremst vegna þess að Coetzee virðist
eiga jafn erfitt og McEwan í Amster-
dam með að skrifa kvenpersónur.
Uppstillingin á ólíkum menningar-
heimum hvítra og svartra fellur um
sjálfa sig þegar blökkumennirpir
þrír nauðga dótturinni. Tiðar tilvitn-
anir bókmenntaprófessorsins Lurie í
Byron eru tilgerðarlegar. Og þegar
höfundurinn grípur til setninga eins
og: „Omnis gens quaecumque se in
se perficere vult“ á maður til að detta
soldið út. Hinsvegar er J.M. Coetzee
fágaður og flottur penni og andrúms-
loftið í sögunni er nokkuð magnað.
Þegar öllu er á botninn hvolft er
^þetta þó bara bók, enginn Booker.
Eða kannski á Disgrace Booker-
stimpilinn skilinn. Öll bókmennta-
verðlaun eru varasamur heiður en
Booker-verðlaunin eru beinlínis að
verða vafasamur heiður. Coetzee
kennir bókmenntir við háskóla í
Cape Town og hefur sent frá sér átta
skáldsögur og fímm ritgerðasöfn.
Huldar Breiðfjörð
Agatha Christie hefur ekki ver-
ið talin með hclstu rithöfundum
þó gríðarlegar vinsældir hennar
séu verðskuldaðar.
Isac Dinesen, sem íslendingar
þekkja betur sem Karen Blixen,
kemst á blað fyrir sögur sem
skrifaðar voru fyrir 1950.
Ralph Ellison lauk ekki við
nema eina skáldsögu á langri
starfsævi sinni, en hún komst
réttilega á listann.
Hverjir eru bestir?
Það er til siðs að taka saman lista um
hvaðeina nú um stundir og helst yfír
þá sem skarað hafa fram úr á einu eða
öðru sviði síðustu áratugi og árhundruð.
Árni Matthíasson fletti bók með lista
yfír 200 bestu ensku skáldsögur
síðustu 50 ára og fannst fróðlegt að
sjá hverjum væri sleppt, ekki síður
en hverjir komust á blað.
í ÆÐINU sem greip menn um allan
heim er þeir héldu að ný öld væri í
nánd komu út óteijandi listar yfir
hvaðeina sem snýr að ti'mamótun-
um. Á sfðasta ári og þarsíðasta
voru þannig gefnir út tugir bóka
með óteljandi listum yfir allt það
markverðasta sem á daga mann-
kyns hafði drifið að mati höfunda
eða hópa gáfumanna. Sumir fóru
aftur á móti svo fínt í hlutina að
bækurnar og listarnir tengdust
ekki beinlinis aldamótum eða ár-
þúsundamótum og geta því nýst og
haldið velli löngu eftir að æðið
rennur af mönnum. í þeim hópi er
bókin The Modern Library, sem er
samantekt yfir 200 bestu bækur
skrifaðar á ensku síðan 1950.
Hylling bókmenntanna
Höfundar bókarinnar, Carmen
Callil og Colm Toibin, segja saman-
tektina fyrst og fremst hyllingu
bókmenntanna, enda séu þau fyrst
og fremst áhugasöm um bók-
menntir, en ekki bókmenntafræði.
Bæði hafa þau þó bókmenntir að
ævistarfi; Callil stofnaði á sfnum
tíma Virago-útgáfuna, sem helguð
er kvennabókmenntum, og var
lengi útgáfustjóri Chatto & Wind-
us, en Toibin er rithöfundur sem
fengið hefur ágæta dóma fyrir
verk sín.
Þau Callil og Toibin segjast í inn-
gangi að bókinni ekki síst vera að
mæra ensku skáldsöguna og þróun
hennar á sfðustu árum með bókinni
og meðal annars vilji þau draga at-
hygli manna að því hve konur hafi
sótt í sig veðrið á því sviði og einn-
ig hafi enskumælandi höfundar
víða að úr fyrrum nýlendum Breta
gerst atkvæðamiklir og áberandi.
Það getur nærri að val í slíka
samantekt sé umdeilt, ekki síður
en að gera svo upp á milli skáld-
sagna að segja að ein sé betri en
önnur. Þegar upp er staðið hlýtur
val sem þetta að vera meira og
minna persónubundið og þau Callil
og Toibin eru ekkert að skafa utan
af því í formálanum, segja að end-
anlegur listi hafi orðið til eftir
langar deilur þeirra í millum og
þannig eigi tveir rithöfundar tvær
bækur á listanum þar sem þau hafí
einfaldlega ekki getað komið sér
saman um það hvora bókina ætti að
velja. Rithöfundarnir sem um ræð-
ir eru þeir V.S. Naipaul og Saul
Bellow, en bækurnar A Bend in the
River og A House for Mr. Biswas
eftir þann fyrrnefnda, en sá síðar-
nefndi á bækurnar The Adventur-
es of Augie March og Herzog (ekki
er getið um Seize the Day, sem
Nóbelsverðlaunanefndin nefndi
sérstaklega).
í innganginum skýra þau og frá
því að aðeins hafi komið til greina
bækur sem gefnar voru út eftir
1950, en sleppa bókum sem skrif-
aðar voru löngu fyrr, til að mynda
Maurice eftir E.M. Forster sem
þótti ekki siðleg fyrr en komið var
fram á miðja öldina. Reyndar
skriplar á skötu á nokkrum stöðum
hvað þetta varðar, en þau kjósa
greinilega að sjá í gegnum fingur
sér með það sem fellur ekki að yfir-
lýstri stefnu.
Hvatning til lestrar
í ljósi þess að bók þeirra Callils
og Toibins er saman sett til að
hvetja fólk til lestrar er ekki rétt
að dæma hana of hart, þetta er allt
til gamans gert, segja þau Callil og
Toibin, en fróðlegt að líta yfir list-
ann og sjá hvaða bókum þau hafa
sleppt. Þau rökstyðja reyndar ekki
nema að litlu leyti hvaða bækur
fengu ekki að fljóta með en eflaust
eru einhverjir slegnir yfir því að
ekki hafi komist á listann til að
mynda Hringadróttins saga eftir
J. R.R. Tolkien, að því þau segja
vegna þess að þau „kunnu ekki við
hana“. Eins.er því farið með fjöl-
margar sögur sem falla undir það
sem kalla má vísindaskáldskap og
ævintýri, til að mynda fær Phillip
K. Dick ekki náð fyrir augum
þeirra Callil og Toibins, en er þó
talinn með merkum rithöfundum
bandariskum, Thomas M. Dish
kemst ekki á listann þrátt fyrir
merkisrit sitt Camp Concentration,
Mervyn Peake kemst ekki á blað
þótt Gormenghast hafi komið út
1950 og Titus Alone 1959 og svo
má telja. í inngangi segjast þau
reyndar vísvitandi ekki hafa tekið
með ævintýrabækur og hljómar
sérkennilega í ljósi þess að Anne
Rice kemst á blað með Interview
with the Vampire.
Fjölmargir rithöfundar merkir
liggja óbættir hjá garði; ekkert
rita Malcolms Lowrys er á listan-
um, né heldur verk eftir John
Barth og svo má telja. Víst er það
alltaf smekksatriði hver á heima á
listanum og hver ekki, en í Ijósi
þess að meðal bestu bóka á ensku
síðan 1950 að mati Callils og Toib-
ins eru verk eftir Will Self, Agöthu
Christie, Carl Hiaasen og Freder-
ick Forsyth kvikna spurningar um
gæðamatið. Minni eftirsjá er aftur
á móti að höfundi eins og Paul
Auster og fleiri tiskupennum
seinni ára, en þess ber að geta að
bækurnar 200 eru ekki nema 194;
lesendum gefst kostur á að stinga
upp á sex bókum til sem settar
verða inn í kiljuútgáfu bókarinnar.
Þrátt fyrir ýmsa galla á bók
þeirra Callils og Toibins og á köfl-
um gallaða röksemdafærslu verður
þvi ekki neitað að bókin er býsna
athyglisverð lesning fyrir þá sem á
annað borð hafa gaman af bók-
menntum, gagnleg þeim sem enn
eiga eftir að kafa í gróskumiklar
bókmenntir síðustu áratuga og
margur getur stytt sér stundir við
að telja hversu margar bækur
hann á ólesnar af listanum.
Til gamans má svo tína til eftir-
farandi bækur af listanum sem
hægur leikur ætti að vera að kom-
ast yfir:
A Murder is Announced: Agatha
Christie.Nothing: Henry Green,
The Ballad of the Sad Café:Carson
McCullers, The Catcher in the
Rye:J.D. Salinger.Invisible Man:
Ralph Ellison, East of Eden: John
Steinbeck, The Adventures of Aug-
ie Marsh / Herzog: Saul Bell-
ow.MolIy þrfieikurinn: Samuel
Beckett, On the Road: Jack Kerou-
ac, Naked Lunch: William Burr-
oughs, To Kill a Mockingbird:
Harper Lee, Catch-22: Joseph Hell-
er, Ship of Fools: Katherine Anne
Porter, The Bell Jar: Sylvia Plath,
The Interpreters: Woyle Soyinka,
The Godfather: Mario Puzo, St.
Urbain’s Horseman: Mordecai
Richler, Gravity’s Rainbow: Thom-
as Pynchon, Ragtime: E.L. Doctor-
ow, The Human Factor: Graham
Greene, Earthly Powers: Anthony
Burgess, Puffball: Fay Weldon,
Red Dragon: Thomas Harris, Emp-
ire of the Sun: J.G. Ballard, Flau-
berts Parrot: John Barnes, Double
Whammy: Carl Hiaasen, Beloved:
Toni Morrison, Oscar and Lucinda-
:Peter Carey, The Bonfire of the
Vanities: Tom Wolfe, Possession:
A.S. Byatt, Get Shorty: Elmore
Leonard, American Psycho: Bret
Easton Ellis, Trainspotting: Irwine
Welsh, Original Sin:P.D. James,
Last Orders;: Graham Swift, Und-
erworld: Don DeLillo
Forvitnilegar bækur
Veröld
sem var
The Good Companions, skáldsaga
eftir J.B. Priestley. Penguin-
útgáfan breska gefur út á
kilju 1962, en bókin kom fyrst út
1929.618 síðna kilja sem kostaði
um 150 kr. á fomsölu.
JOHN Boynton Priestley var mikil-
virkur rithöfundur og skrifaði verk í
flestum greinum bókmenntanna.
Hér á landi var hann þekktastur fyr-
ir leikrit sín á árunum eftir stríð og
fram á sjötta áratuginn þótt fáir eða
enginn muni eftir honum í dag, en
einnig var eitthvað þýtt eftir hann af
skáldverkum. Hann var talsmaður
alþýðunnar og skrásetjari og með
veigamestu verkum hans er bókin
The Good Companions sem kom
fyrst út 1929.
The Good Companions segir sögu
þriggja ólíkra einstaklinga sem ör-
lögin leiða saman. Fyrsta er fræga
að telja frönken Trant, sem erfir eft-
ir föður sinn nokkurt fé, Jess Oa-
kroyd, verkamann í Jórvíkurskíri, og
Inigo Jollifant, sem er kennari í
heimavistarskóla. Þau eiga öll við sín
vandamál að etja, fröken Trant er á
góðri leið með að verða mygluð pip-
armey, Oakroyd fer halloka fyrir
konu sinni og flysjungssyni og Jollif-
ant er stefnulaus sveimhugi sem er á
leið í líf sem hann ekki kann að meta.
Fyrir ólíkar tilviljanir hittast þau í
smábænum Rawlsey og slást í för
með fjöllistaflokknum The Dinky
Doos.
Ekki er unnt að rekja söguþráðinn
frekar, enda bókin rúmar 600 síður
með smáu letri. Besti hluti hennar
segir frá aðdraganda þess að þau
Trant, Oakroyd og Jollifant hittast,
enda gefur hann frábæra mynd af
Englandi sem er löngu horfið. Sér-
staklega er fengur í frásögninni af
verkamanninum Oakroyd, því nóg er
til af frásögnum af flysjungum og
piparjúnkum. Myndin sem Priestley
dregur upp af Bruddersford í Jór-
víkurskíri, sem gestkomandi kalla
víst gjarnan Shuddersford, er lifandi
og skemmtileg og virkar sönn, ekki
síst fyrir þá sem komið hafa í gamla
náma- og verksmiðjubæi í Bretlandi.
Mest dýpt er einnig í þeirri sögu,
ekki síst í lýsingu á samskiptum Oa-
kroyds og konu hans, sem nær list-
rænum hápunkti þegar hann heim-
sækir hana á sjúkrahús þar sem hún
liggur fyrir dauðanum. Eftir það er
aftur á móti eins og Priestley missi
nokkuð áhugann á sögupersónu
sinni því hún verður smám saman að
teiknimyndafígúru.
The Good Companions, sem dreg-
ur reyndar nafn sitt af leikhópnum
sem verður til upp úr kynnum þeirra
Trants, Oakroyds og Jollifants og
Dinky Doos, var langvinsælasta bók
Priestleys og varla nema von því hún
er bráðskemmtileg aflestrar og æv-
intýraleg á köflum. Líkt og margar
góðar bækur aðrar er hún ekki síst
merkileg fvrir þá mynd sem hún
dregur upp af breyttum þjóðfélags-
háttum, af veröld sem var, og því
dýrmæt heimild.
Árni Matthíasson