Morgunblaðið - 29.04.2000, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 29. APRÍL 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
fsraelar velta vöngum yfír holskeflu hneykslismála meðal helstu áhrifamanna
Merki vaknandi eða dvín-
andi siðferðisvitundar?
Málarekstur gegn áhrifamönnum er langt
frá því að vera nýr af nálinni í Israel.
Óvenju mikið hefur hins vegar farið fyrir
lögreglurannsóknum á atferli æðstu ráða-
manna þar í landi að undanförnu. Sigrún
Birna Birnisdóttir kynnti sér hugsanlegar
orsakir og afleiðingar þeirra hneykslismála
sem hæst hefur borið.
Reuters
Benjamin Netanyahu (t.v.), íyrrverandi forsætisráðherra Israels, og
Ezer Weizman forseti. Ráðamennimir tveir háðu oft harðar rimmur er
Netanyahu var við völd en glíma nú báðir við ásakanir um spillingu.
EZER Weizman, forseti ísraels,
Benjamin Netanyahu, fyrrum for-
sætisráðherra landsins, og Tzahi
Hanegbi, fyrrum dómsmálaráðherra,
hafa að undanfomu sætt lögreglu-
rannsóknum vegna meintrar spilling-
ar og mútuþægni. Rannsókn stendur
einnig yfir á fjármálum Verkamanna-
flokksins og Likud-bandalagsins en
grunur leikur á að þessir stærstu
stjómmálaflokkar landsins hafi brot-
ið lög um kosningasjóði í síðustu
kosningum. Þá vinnur lögregla nú að
rannsókn ásakana á hendur Yitzhak
Mordechai, samgöngumálaráðherra
og fyrmm frambjóðanda til forsætis-
ráðherraembættisins, um kynferðis-
lega áreitni.
Deilt hefur verið um réttmæti allra
þessara rannsókna en engin þeirra er
þó jafnumdeild og lögreglurannsókn
sem ríkislögmaður hefúr farið fram á
vegna harkalegra ummæla Ovadia
Yosef, andlegs leiðtoga Shas, þriðja
stærsta stjómmálaflokks landsins,
um Yossi Sarid menntamálaráðherra.
í ræðu sem Yosef hélt í tilefni Purim-
hátíðarinnar líkti hann Sarid við hinn
illræmda Hamman sem gyðingar um
allan heim fordæma á Purim.
Fólk veltir því óneitanlega fyrir
sér, þegar hvert hneykslismálið rek-
ur annað, hvort spilling hafí aukist
meðal áhrifamanna eða hvort eitt-
hvað annað liggi hér að baki. Yossi
Beilin dómsmálaráðherra hefur lýst
því yfir að hann telji ekki að spilling
hafi aukist meðal embættismanna
heldur hafi siðferðisvitund þjóðarinn-
ar þroskast og því komist menn ekki
lengur upp með hegðun sem áður var
látin óátalin. Beilin er ekki einn um þá
skoðun að spilling hafi alltaf verið til
staðar í ísraelskum stjómmálum.
Þannig leiddi fréttaskýrandi dag-
blaðsins Jerusalem Post rök að því í
LÖGREGLUSTJORINN í Miami í
Florida, William O’Brien, sagði í gær
af sér vegna þess að embættismenn
borgarinnar höfðu gagnrýnt hann
fyrir að láta viðgangast að Kúbu-
drengurinn Elian Gonzalez yrði fjar-
lægður af heimili ættingja hans í
borginni. Borgarstjórinn, Joe Car-
ollo, hafði áður rekið æðsta undir-
mann sinn, Donald Warshaw, fyrir
að neita að víkja O’Brien úr starfi.
O’Brien var sagður hafa látið und-
ir höfuð leggjast að láta borgarstjór-
ann vita fyrirfram af áhlaupi þjóð-
varðliða og fulltrúa innflytjendayfir-
valda í Washington á heimili ættingj-
anna fyrir viku. Hefur verið ákveðið
að láta fara fram rannsókn á vegum
borgarinnar til að fjalla um meint
lögregluofbeldi í tengslum við töku
drengsins.
Warshaw fordæmdi í gær Carollo
fyrir að ýta undir klofning meðal
borgarbúa með stefnu sinni.
nýlegri grein að aðstæður þjóðarinn-
ar hefðu fram að þessu hvorki veitt al-
menningi tækifæri til að þróa siðferð-
isvitund sína né eftirlitskerfi. Fyrir
stofnun ríkisins hefðu gyðingar til-
einkað sér þann hugsunarhátt að
reglur samfélagsins ættu ekki við um
þá þar sem þeir væru ekki fullgildir
þegnar þess og eftir stofnun ríkisins
hafi þefr verið of önnum kafnir við að
berjast fyrh1 afkomu sinni til að til-
einka sér nýjan hugsunarhátt.
Aðrir telja hins vegar að spilling
hafi aukist á undanfömum árum og
rekja það m.a. til aukmnar markaðs-
væðingar og þess hversu miðstýrt
stjómkerfið er. Þá segir Arie Carm-
on, yfirmaður ísraelsku lýðræðis-
stofnunarinnar, í samtali við Jerusal-
em Post að rekja megi hluta vandans
til beinnar kosningar forsætisráð-
herra og misræmis í valdahlutfalli lít-
illa og stórra stjómmálaflokka. Enn
aðrir vilja rekja aukningu í tíðni mála-
reksturs gegn áhrifamönnum til El-
yakim Rubinsteins ríkislögmanns
sem staðið hefur í eldlínunni varðandi
umrædd mál.
Rubinstein tók við embætti ríkis-
lögmanns árið 1997 eftir að Benjamin
Netanyahu, þáverandi forsætisráð-
herra, skipaði Roni Bai’-On í em-
bættið en sögur herma að skipan Bar-
Ons hafi átt að vera þáttur í hróker-
ingu sem miðaði að því að fá málaferli
gegn Aryeh Deri, fyrrverandi innan-
ríkisráðherra og leiðtoga Shas, felld
niður. Leikfléttan mistókst hins veg-
ar þar sem andstæðingar Bar-Ons
áttu í litlum vandræðum með að sýna
fram á að hann uppfyllti ekki þær
kröfur sem gerðar em til ríkislög-
manns. Bar-On var því vikið úr em-
bættinu og Rubinstein skipaður í
hans stað. Meðal fyrstu embættis-
verka hans var að hefja dómsmál
Faðir Elians, Juan Miguel Gonzal-
ez, er búsettur á Kúbu en dvelst nú
tímabundið í Bandaríkjunum. Mál
drengsins, sem flúði með móður
sinni til Bandaríkjanna, er orðið lið-
ur í áróðursstríði milli kommúnista-
stjórnar Fidels Castros á eyjunni og
kúbverskra útlaga í Florida.
Ættingjar Elians í Bandaríkjun-
um gagnrýna harðlega stjórnvöld í
Washington fyrir að hafa beitt óþarf-
lega mikilli hörku og hafa repúblik-
anar tekið undir þá gagnrýni. Janet
Reno dómsmálaráðherra segir á
hinn bóginn að hún hafi ekki átt ann-
ars úrkosti og fullyrðir ennfremur að
ættingjarnir hafi reynt að beita of-
beldi til að hindra þá sem tóku
drenginn.
Alríkisdómstóll í Atlanta vísaði á
fimmtudag á bug beiðni ættingjanna
um að þeir fengju að heimsækja
hann þar sem hann dvelst með föður
sínum í Maryland.
gegn Deri sem fundinn var sekur um
spillingu og mútuþægni. Mörgum
þótti hins vegar sú niðurstaða Rub-
insteins að ekki væri ástæða til að lög-
sækja Netanyahuvegna þáttar hans í
umræddu valdatafli, ófullnægjandi og
ófagleg.
Nú þremur árum síðar eru ríkis-
saksóknari, ríkislögmaður og lög-
regla sökuð um að sýna Netanyahu
og konu hans óþarfa hörku og tillits-
leysi við rannsókn meintra misgjörða
þeirra. Sjálfur heldur Netanyahu því
fram að aðförin að honum miði að því
að gera hann óvirkan á pólitískum
vettvangi. Þá hafa stuðningsmenn
hans fært sannfærandi rök fyrir því
að rannsókn á málefnum þeirra hjóna
Bandarísk stjórnvöld veittu níu
manns, þar af fjórum skólabræðrum
Elians og foreldrum þeirra, vega-
bréfsáritun til að heimsækja hann á
fimmtudag. Með í för var kennari
Elians en Castro kvartaði yfir því að
reynt væri að einangra drenginn frá
kúbverskum félögum hans. Alls
hefði verið farið fram á árritun fyrir
31 Kúbverja, þar af 12 drengi.
Sálræn áhrif á Elian
Margir velta því fyrir sér hvaða
áhrif málið allt muni hafa á Elian
sem er aðeins sex ára gamall. Auk
þess að missa móður sína, sem skildi
við föður drengsins, á flóttanum til
Florida hefur hann nú verið leik-
soppur í tilfinningaþrungnu stríði
milli ættingjanna og föðurins um
langt skeið og verið hampað mjög í
fjölmiðlum.
Geðlæknirinn Paulina Kernberg,
sem hefur verið stjórnvöldum í
hafi verið höndluð á allt annan og
óvægnari hátt en rannsókn meintra
misgjörða Weizmans forseta, sem
grunaður var um samsvarandi lög-
brot.
Rubinstein hefur einnig verið
gagnrýndur fyrir að stjómast af al-
menningsáliti fremur en faglegum
rökum og að vinna meira af kappi en
forsjá. Þannig telja margir að hann
hafi gert reginskyssu er hann fór
fram á lögreglurannsókn á ummæl-
um Ovadia Yosefs um Yossi Sarid.
Gagnrýnendur þeirrar ákvörðunar
segja opinbera rannsókn einungis
geta styrkt stöðu Yosefs hver svo sem
niðurstaða hennar verði. Yosef muni
annaðhvort standa uppi sem sigur-
Washington til ráðgjafar, hefur rætt
við drenginn. Hún segir að hann dái
mjög föður sinn og sé stoltur af hon-
um. Hann sýni merki um að vera
óþvingaður í návist hans, neiti t.d. að
taka vítamín og klára mjólkina sína.
Elian aðstoði við að skipta á ungum
hálfbróður sínum og hafi gaman af
að leika sér við hann. Einnig njóti
hann þess mjög að taka utan um föð-
ur sinn og sýna honum ástúð.
Kemberg segir að þótt áhlaupið á
heimili ættingjanna hafi að sjálf-
sögðu valdið drengnum ótta telji hún
ekki sennilegt að það muni valda
honum varanlegu, sálrænu tjóni.
Læknirinn segir ennfremur að sam-
band Elians við frænku sína í Flor-
ida, Marysleysis, sem er 21 árs, sé
fremur eins konar ást en að hann líti
á hana sem móðurímynd, minni á
rómantíska hrifningu skóladrengs af
kennslukonu eða kærustu sem hann
vildi gjarnan eiga.
vegari eða sem fómarlamb kynþátta-
mismununar og að það muni ýta und-
ir samúð og reiði fylgjenda hans og
sundra þjóðinni enn frekar. Þá hefur
því verið haldið fram að ummæh Yos-
efs séu einungis dæmi um venjubund-
inn ofsa þjóðarinnar og að dómskerfið
sé ekki réttur vettvangur til að íjalla
um þjóðareinkenni.
Aðrir telja Rubinstein hins vegar
hafa stigið þarft skref er hann fór
fram á rannsókn á ummælum Yosefs
enda hafi verið kominn tími til að taka
í taumana og setja reglur um það
hversu langt fólk megi ganga í opin-
berum hatursáróðri.
Hugsanleg ógn
við stjómarsamstarfið
Hver svo sem niðurstaða lög-
reglurannsóknar á ummælum Ovadia
Yosefs verður, er ólíklegt að máhð
muni á nokkum hátt veikja stöðu
hans. Hið sama er að segja um
Weizman þar sem lögregluyfirvöld
hafa þegar tilkynnt að þau telji ekki
ráðlegt að höfða mál gegn honum
bæði vegna skorts á sönnunargögn-
um og þess hversu langur tími er hð-
inn frá því meintir glæpir áttu sér
stað. Eins telja margir að Netanyahu
muni takast að verja heiður sinn og
snúa mótlætinu sér í hag, enda sýna
skoðanakannanir að sú ákvörðun lög-
regluyfirvalda að mæla með máls-
höfðun gegn honum hefur síður en
svo dregið úr vinsældum hans meðal
hægrimanna.
Flestir eru hins vegar sammála um
að Yitzhak Mordechai eigi sér ekki
viðreisnar von, sérstaklega þar sem
hann súpi nú seyðið af því að hafa yf-
irgefið Likud-bandalagið á síðasta ári
og stuðlað að falli frambjóðanda þess
til forsætisráðherraembættisins er
hann bauð sig fram gegn Netanyahu í
síðustu kosningum. Þá hefur mikil-
vægi Mordechais innan ríkisstjórnar
Baraks minnkað eftir að friðarvið-
ræður við Sýrlendinga sigldu í strand
en Barak er sagður hafa treyst á
stuðning Mordechais við að sannfæra
efasemdamenn um ágæti hugsanlegs
friðarsamkomulags.
Hverjar svo sem afleiðingar um-
ræddra hneykshsmála verða fyrir þá
stjómmálamenn sem þeim tengjast,
efast margir um að þau muni hafa
nokkrar langvarandi breytingar í för
með sér. Komi hins vegar til mála-
reksturs gegn Ovadia Yosef verður
að teljast líklegt að það muni hafa víð-
tækari áhrif þar sem það mun enn á
ný draga fram klofningu þjóðarinnar.
Þá er ekki ólíklegt að það muni hafa
áhrif á stjómarsamstarf ríkisstjómar
Ehuds Baraks.
Hin umdeildu ummæli Yosefs má
rekja til ágreinings Shas-flokksins
annars vegar og Meretz-flokksins
hins vegar um það hver eigi að fara
með yffrstjóm skólakerfis Shas. Deil-
an hefúr enn á ný beint sjónum
manna að því hversu viðkvæmt
stjómarsamstarf, sem byggir á jafn
andstæðum fylkingum og Shas og
Meretz, hlýtur að vera. Þá hafa aðrir
stjómarhðar einnig lent í útistöðum
við þingmenn Shas að undanfömu.
Má þar nefna Yossi Beilin dómsmála-
ráðherra sem nýlega reitti stuðnings-
menn Shas til reiði með gagnrýni
sinni á stórar fjölskyldur.
Það kemur því ekki á óvart að
Ehud Barak forsætisráðherra hafi
augun opin fyrir hugsanlegum sam-
starfsflokkum til að fylla skarð Mer-
etz eða Shas ef upp úr sýður. Barak
hefur þegar kannað hug Shinui-
flokksins tíl hugsanlegs stjómarsam-
starfs auk þess sem David Levi utan-
ríkisráðherra er sagður hafa leitað til
fyrrum samherja sinna innan Likud-
bandalagsins til að kanna viðhorf
þess til hugsanlegrar þjóðstjómar.
Deila má um það hversu mikil al-
vara er í hugmyndum stjómarliða um
stofnun þjóðstjómar en ætla má að
sendiför Levis hafi a.m.k. verið ætlað
að benda þingmönnum Shas og Mer-
etz á að stjómarþátttaka þeirra væri
ekki ómissandi. Ariel Sharon, sitjandi
formaður Likud-bandalagsins, telur
að minnsta kosti þannig í pottinn búið
því hann lýsti því yfir, eftir að hafa
vísað hugmyndum um stofnun þjóð-
stjórnar á bug, að Likud-bandalagið
kærði sig ekki um að vera svipa for-
sætisráðherra á stjómarflokkana.
Misklíð í röðum ráðamanna
í Miami vegna Elian-málsins
Washington, Miami, Havana. AP, AFP.