Morgunblaðið - 05.08.2000, Síða 42

Morgunblaðið - 05.08.2000, Síða 42
42 LAUGARDAGUR 5. ÁGÚST 2000 MORGUNBLAÐIÐ Igrædslur Breskir vísindamenn ræða um þáttaskil Offita Er veiru um að kenna í sumum tilfellum? Sálfræði Hvernig á að bregðast við þunglyndi? Associated Press Ræktaðar tennur „Þáttaskil“ í ígræðslu dýralíffæra í menn Reuters Eru byltingarkenndar framfarir á sviði líffæraígræðslna á næsta leiti? B ANDARÍSKIR vísindamenn hafa hafið rannsóknir á því hvemig hægt sé að rækta tennur í menn með því að beita erfðatækni. Þeir spá því að þegar fram líða stundir komi slíkai’ ræktaðar tennur í stað gervitanna og þær verði þá grædd- ar í menn eða jafnvel látnar vaxa í munni þeirra. Mary MacDougall, aðstoðar- deildarforseti tannlækningadeild- ar Texas-háskóla í San Antonio, segir að hún og starfsfélagar henn- ar séu að rannsaka hvernig tennur myndast og leiðir til að rækta tenn- ur á rannsóknastofum. „Við erum einkum að rannsaka hinar ýmsu sérhæfðu frumutegundir tanna, sem framleiða harða og steingerða tannvefi, svo sem tannbein, gler- ung og steinung." MacDougall seg- ir að til að rannsaka hvemig þessir tannvefir myndast hafi vísinda- mennimir notað erfðavísa úr mús- um og mönnum til að mynda tann- bein, glerung og steinung á rannsóknastofunum. Erfðavísarair séu einnig notaðir til að rannsaka erfðafræðilega þætti tannmyndun- arinnar og tannvefir í músartönn hafi verið ræktaðir með það að markmiði að rækta „tennur í skál. “ „Við væntum þess að geta að lok- um ræktað tennur, sem verði græddar í fólk og komi í stað gervitanna, eða jafnvel látið auka- tennur vaxa í tannstæðinu." Vísindamennimir notfæra sér einnig niðurstöður annarra erfða- fræðilegra rannsókna á sjúkdóm- um, sem hafa áhrif á fjölda tanna, lögun eða uppbyggingu þeirra. Fundist hafa tveir genahópar sem valda hinum ýmsu tannsjúk- dómum, til að mynda ófullkominni glemngs- og tannbeinsmyndun og óeðlilegum vexti glerungsvefja. Rannsóknir hafa verið hafnar á því hvaða gen það era nákvæmlega sem valda hveijum sjúkdómi og hvers konar stökkbreytingar hafi átt sér stað. Markmiðið er að þróa aðferðir til að ráða bót á þessum sjúkdómum, að sögn MacDougall. Tenglar Upplýsingasíöa um tennur og tannheilsu: www.toothinfo.com UPPGÖTVUN sem vísindamenn í London hafa gert kann að gera það mögulegt að græða líffæri úr dýrum í menn með árangursríkum hætti, að því er breska ríkisútvarpið, BBC, greinir frá. Hefur hópur sérfræðinga við Hammersmith-sjúkrahúsið þar í borg fundið leið til að koma í veg fyrir að ónæmiskeríl marvnslíkamans hafni utanaðkomandi líffærum. Fyrri rannsóknir hafa einnig beinst að viðbrögðum ónæmiskerfisins, en sú aðferð sem best hefur gefist hefur þó haft þær aukaverkanir að allt ónæmiskerfið verður óvirkt og sjúkl- ingnum því hætt við hvers konar sýk- ingu og sjúkdómum. Hammersmith-hópnum hefur tek- ist að koma í veg fyrir ónæmisvið- brögðin án þess að áðumefnd auka- verkun fylgi. Tókst vísinda- mönnunum þetta með því að hefta tengsl sameinda í líkama viðtak- andans og í líffærinu er grætt er í hann. Þar af leiðir að líkaminn lítur ekki lengur á ígrædda líffærið sem ut- anaðkomandi. Uppgötvunin gæti leitt til þess að mörg þúsund manns gætu fengið í- grædd dýrah'ffæri. Prófessor Robert Lechler, yfirmaður ónæmishópsins við Hammersmith-sjúkrahúsið, sagði þetta geta leyst þann vanda sem líf- færaskortur hafi skapað. „Niðurstöður okkar bjóða nýja leið í baráttunni við að fá mannslíkamann til að taka við utanaðkomandi líffær- um,“ sagði hann. „Fyrstu líkönin okk- ar, sem notast við frumur úr brisi, hafa gengið vel og við ætlum okkur að nota þessar niðurstöður til að búa til flóknari líkön.“ Winston lávarður, yfirmaður rann- sókna og þróunar á sjúkrahúsinu, hrósaði vísindamönnunum. ,Á hveiju áii deyja nokkur þúsund manns hér á landi á meðan þeir bíða eftir líffæra- ígræðslu og lQdega eru enn fleiri sjúklingar sem komast ekki einu sinni á biðlistana vegna þess hve líffæra- gjafar eru fáir.“ Prófessor Andrew Bradley, forseti Igræðslusamtaka Bretlands, sagði að helsta hindrunin við að græða líffæri úr dýrum í menn hafi verið ónæmis- kerfið. „Þar til fyrir um það bil fimm árum var líffærunum hafnað eftir að- eins nokkrar mínútm’. Á undanfom- um fimm árum hefrn- tekist að sigrast á þessu og síðan höfum við þurft að takast á við sum önnur vandamál sem risið hafa, og þá sérstaklega sýkinga- hættu.“ Bradley telur að nokkm- ár muni hða áður en farið verði að græða dýra- líffæri í fólk. Rannsókn Hammers- mith-hópsins birtist í nýjasta hefti tímaritsins Nature Immunology. Tenglar Síöur um Iíffæraígræöslur: www.transweb.org/default.htm Hvenær er rétt að grípa inní? Gylfi Ásmundsson sálfræðingur svarar spurningum lesenda Spurning: Ég á tvítugan son. Hon- um líður greinilega mjög illa, en hann segir okkur foreldranum ekk- ert um hvað sé að. Þvert á móti lok- ar hann sig af í herbergi sínu, spilar músík, oft mjög hátt, svarar engu ef á hann er yrt. Við eram orðin hrædd um að eitthvað mikið sé að og viljum gera allt til að hjálpa hon- um. Hvenær er hegðun hans orðin svo afbrigðileg eða líðan hans svo augljóslega slæm að rétt sé að grípa inní með einhverjum ráðum? Hvað eigum við að gera? Svar: Þetta er einhver erfiðasta spurning, sem foreldrar eða aðrir nákomnir standa frammi fyrir, þeg- ar geðræn vandamál koma upp hjá einhverjum í fjölskyldunni. Mörg ungmenni ganga í gegnum erfið- leika af einhverju tagi, sem oftast ganga yfir. Það getur verið ástar- sorg, mótlæti í námi, eða endurtek- in höfnun, sem brýtur niður sjálfs- traustið, svo að eitthvað sé nefnt. Þá skiptir máh að hann geti talað við einhvern sem hann er í góðu sambandi við og treystir. Á þessum árum era það sjaldnast foreldram- ir sem unglingur treystir fyrir áhyggjum sínum og hugsunum. Mun líklegra er að hann leiti til góðs félaga og jafnaldra, eða syst- kinis, og undir þessum kringum- stæðum er mikilvægt að eiga góðan vin. Það fer hins vegar mikið eftir skapferli hans hvort hann getur deilt áhyggjum sínum með öðram eða sitji inni með tilfinningar sínar og vanlíðan. Það gæti verið ráð að fá einhvem vin hans til að nálgast hann og komast í samband við hann. Það skiptir miklu máli að fá hann út úr einangran sinni. Ef ástand hans er hins vegar orð- ið langvarandi og einangran hans og hegðun bendir til alvarlegra geðrænna erfiðleika, er rétt að taka málið fastari tökum. Mjög líklegt er að hann sé haldinn þunglyndi, sem er einhver algengasta geðtraflun sem herjar á fólk. Talið er að um fimmtungur fólks greinist með þunglyndi einhvern tíma á ævinni, og líklega er hlutfallið talsvert hærra ef vægt og skammvinnt þunglyndi er talið með, enda leitar mun fleira fólk sér meðferðar við þunglyndi í dag en áður var. Það getur rist mismunandi djúpt og lýst sér á ýmsan hátt, allt frá depurð og framtaksleysi til mikils og langvar- andi þunglyndis með ranghug- myndum og hættu á sjálfsvígum. Sem betur fer era batahorfur yfir- leitt mjög góðar, einkum í seinni tíð með framföram í lyfjum og nýjum aðferðum í sállækningum. Það er þó forsenda fyrir bata að sjúkling- urinn vilji sjálfur leita sér hjálpar eða þiggja meðferð, og þegar svo er ekki er alltaf viss hætta fyrir hendi. Sérstaklega er nauðsynlegt að hafa augu og eyra opin fyrir sjálfsvígs- hugmyndum hjá þunglyndissjúkl- ingi. Sjálfsvíg era töluvert algeng, ekki síst hjá ungum karlmönnum og ekki er nærri alltaf hægt að sjá þau fyrir eða jafnvel renna gran í að eitthvað svo alvarlegt sé á seyði. Ef hins vegar koma fram vísbend- ingar um slíkar hugsanir og jafnvel ranghugmyndir, sem gætu bent til röskunar á veruleikatengslum, er full ástæða til að taka í taumana. Fyrsta skrefið er þá að koma sér beint að efninu og reyna að fá sjúkl- inginn til að fara til læknis. Ef það gengur ekki með góðu móti er ráð að leita til heimilislæknis og fá hann til að leggja mat á ástand sjúklingsins og beita áhrifum sín- um. Heimilislæknirinn er mjög mikilvægur í slíkum málum, eink- um ef hann þekkir fjölskylduna og sjúklinginn í gegnum læknisþjón- ustu við þau til marga ára. Ef allt um þrýtur og sjúklingurinn er ófá- anlegur til nokkurrar samvinnu, og ástandið er þannig að sjúklingurinn sé hættulegur sjálfum sér að mati geðlæknis, getur verið þrautaráð að leggja hann nauðugan inn á geð- deild. Þar má halda honum í tvo sól- arhringa og í 15 sólarhringa ef að- standendur leggja fram skriflega heimild til þess að vista sjúklinginn gegn vilja hans. Á þeim tíma er langoftast hægt að ná samvinnu við sjúklinginn og hefja meðferð. Ef samvinna við sjúklinginn er ekki enn fyrir hendi að þeim tíma liðn- um má sækja um sjálfræðissvipt- ingu, sem er róttæk aðgerð sem sjaldgæft er að þurfi að grípa til. Að grípa til nauðungarinnlagnar er feiknalega erfið reynsla bæði fyrir fjölskylduna og sjúklinginn sjálfan. Sektarkennd aðstandenda og reiði sjúklingsins skapa nýja og annars konar vanlíðan, sem þó jafn- ar sig venjulega fljótt eftir að sjúkl- ingurinn er kominn á bataveg. Sjaldnast þarf þó að beita slíkri nauðungarinnlögn. Ef aðstandend- ur, e.t.v. með hjálp vina og félaga unga mannsins sem í hlut á, leggja sig óhikað fram um að nálgast hann og ná talsambandi við hann áður en í óefni er komið, er oftast hægt að koma honum til hjálpar á á auð- leystari hátt. • Lesendur Morgunblaðsins gcta spurt sál- fræðinginn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið er móti spumingum á virkum dögum milli klukkan 10 og 17 ísíma 569110 og bréf- um cða sfmbréfum merkt: Vikulok, Fax: 5691222. Einniggcta lcscndursent fyrir- spurnir sínar með tölvupósti á nctfang Gylfa Asmundssonar: gylfias(a>li.is.
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.