Morgunblaðið - 13.09.2000, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 13. SEPTEMBER 2000
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Samtal íss
og elds
Eftir frumsýningu í Reykjavík hefur
Baldur eftir Jón Leifs verið sýndur í
Bergen og Helsinki. Gagnrýnendur eru á
einu máli um stórfengleika verksins en
hafa hrifist á ólíkan hátt.
EITT STÆRSTA samstarfsverkefni
þriggja menningarborga, Reykjavík-
ur, Bergen og Helsinki, „Baldur“ eft-
ir Jón Leifs, hefur nú verið sýnt í
borgunum þremur við framúrskar-
andi undirtektir og hafa gagnrýnend-
ur notað stór orð við að lýsa áhrifum
tónlistar Jóns Leifs og dansverks
finnska ballettmeistarans Jorma
Uotinen við leikmynd og ljós hinnar
norsku Kristinar Bredal undir stjórn
fínnska hljómsveitarstjórans Leifs
Segerstam.
Nútxmaieg sýn hins forna
Þýski gagnrýnandinn Dirk Schúm-
er var viðstaddur frumflutninginn í
Laugardalshöllinni og skrifaði í
Frankfurter Allgemeine Zeitung
hinn 1. september 2000: „Hin litla ís-
lenska þjóð getur verið hreykin af því
að hafa tekist að manna á eigin spýt-
ur risahljómsveitina íyrir „Baldur“.
Frábær tónlistarvinna í skólum allt
til fjarlægustu og snjóþyngstu út-
kjálka geiir að verkum, að nú eru
starfandi í allri Evrópu merkilegir
söngvarar frá íslandi. Það hefur
einnig fært sinfómuhljómsveit lands-
ins á hærra stig [sem heitir á hinu
fomgermanska landsmáli Sinfón-
íuhljómsveit].
Finninn Leif Segerstam, sem
stjórnar verkinu einnig í hinum nor-
rænu menningarborgunum, Bergen
og Helsinki, stjómaði hljómsveitinni
af krafti, án þess þó að ofgera hinum
smágerðu sporam Baldurs um sorg
og ástarþjáningu, sem nánast era
stigin á staðnum.
Þótt tónskáldið byggi á munaði
Síð-Wagnertímans, hlédrægu tón-
máli Pfítzners og kvikmyndatónlist
hleður hann upp svallhljómum þai-
sem hann notar jafnt germanskar
lýrar og mikilúðgar sérstakar pákur
og risahristur. Við það verða til vand-
lega samin hávaðaáhrif, svipuð og
Hollendingurinn Louis Andriessen
notar í sviðsverkum sínum fyrir slag-
verk: lúðraþytur ragnaraka. Margur
víkingurinn hefði vissulega fallið fyrir
borð á langskipi sínu íyrir mætti tón-
anna. Hvort skyldi mega rekja þessa
næstum æðislegu hávaðaklasa til ótt-
ans í Þýskalandi brúnstakka, fram-
úrstefnuhrottamennsku mótaðrai- af
vitsmunadýrkun eða - eins og oftast
er gert ráð fyrir - hins tignarlega en
ógnvekjandi landslags á Islandi? Jón
skapaði þar með að minnsta kosti nú-
tímalega sýn hins foma sem endur-
ómar líka geðveikislega í ofmettuðum
eyrum.“ Schumer hrósar í hástert
finnsku aðaldönsuranum þremur og
bætir svo við: „...En það sem íslensku
dansararnir afrekuðu í frábærri
sviðsmynd úr eldi, málmi og ís - vísun
LJÓSMYNDALEIKUR
á mbl.is
Úrslit
Úrslit í stafrænni IJósn
Canon og <0> Nýherja verða kynnt á
mbl.ÍS í dag, miðvikudag, milli kl.17.00
og 18.00. Athugaöu það!
Caoon íf cB>nýherji
Morgunblaðið/Jim Smart
Atriði úr verkinu Baldur eftir Jon Leifs, danshöfundur er Jorma Uotinen.
til heimaslóðanna, eldfjallaeyjunnar -
hvað snertir ímgerða líkamlega sam-
hæfingu og milda innlifun í ólgandi
tónlistina er allrar aðdáunar vert.
Þessi ballett 270.000 manna þjóðar er
allt annað en póstkassafirma
dansamatöra, hann er stórkostlegur
flokkur á heimsmælikvarða."
Leiklist íslensks landslags
Auli Rasenen, listagagnrýnandi
stærsta blaðs Finnlands, Helsingin
Sanomat, fjallaði í tvígang um sýn-
inguna. Eftir sýninguna í Bergen
skrifaði hann: „Vúlkanísku þættirnir
í tónlist Jóns Leifs og epísku minnin í
kóreógrafiu Uotinens tengjast vel
saman í sjónrænni veislu sýningar-
innar: I ekta ísjökum í leikmynd
Kristinar Bredal, skínandi ljósum og
eldáhrifum, í ;,eldgosum“ Sinfóníu-
hljómsveitar Islands undir stjórn
Leifs Segerstam.
Tónlist Jóns Leifs endurspeglar
leiklist íslensks landslags, hraun-
breiður, fjallgarða og grösuga fleti
sem skiptast á, en kóreógrafía Uotin-
en hughrif af tæra ljósi og lofti, sér-
staklega í dansatriði Nínu Hyvárin-
en. í tónlistinni talar náttúran og
virk, gjósandi eldfjöll, í kóreógraf-
íunni yfirjarðneskur léttleiki.
Að baki Loka má einnig heyra
hvernig hið illa þrammar fram. Það
er engin tilviljun að Jón Leifs hóf að
semja Baldur á tímum síðari heims-
styrjaldarinnar þegar hann bjó í
Þýskalandi með konu sinni sem var af
gyðingaættum. Verkið er svar hans
við misnotkun nasista á norrænni
menningu.
Jonna Uotinen upphefur sömu
menninguna í sínum lífi-æna en mikil-
fenglega listdansi. Hægar hreyfingar
Baldurs (Sami Saikkonen) bergmála
sefandi tóna tilfinninganæmra strok-
hljóðfæra. Æstur og skrykkjóttur
dans Loka (Aapo Siikala) svarar aft-
ur á móti til pákuhögganna sem
dynja á eyrunum.
Á milli þeiiTa svífur Nanna (Nina
Hyvárinen), sú sem Baldur elskar,
eins og fallegt blóm í efnisheimi
manna. Þau njóta stuttrar stundar
saman þar sem líkamar þeirra kyss-
ast mjúklega í hægum fimleikahreyf-
ingum.
Þetta hefði getað orðið tilgerðar-
legt en Uotinen stílfærir dansinn
þannig að hann fær á sig blæ högg-
myndalistar. Mennimir mynda tót-
emsúlur í skugga Loka. Þegar hið illa
hefur hrósað sigri hangir Baldur eins
og Kristur í önnum þeirra.
Á meðan gengur hljómsveitin ber-
serksgang, ísinn brennur og logarnii'
teygja sig í átt að koparplötunum.
Baldur sýnir að samstarf menning-
arborganna getur kallað fram dýra
list. Þess vegna er það miður að verk-
ið var aðeins flutt eitt kvöld og að
Björgvinjarbúar þekktu ekki sinn
vitjunartíma. Einungis tveir þriðju
hlutar sæta í Grieghallen vora fylltir
en fagnaðarlætin í lokin fylltu höllina
þegar áhorfendur risu úr sætum.“
Sýningin styrkst og þroskast
Eftir sýningu Baldurs í Helsinki
var hrifning Auli Rasanen enn meiri
og sagði hann sýninguna hafa batnað
að gæðum. „Miðað við framsýning-
una fýrir hálfum mánuði hafði sýn-
ingin þroskast og styrkst. Níu manna
hópur íslenska dansflokksins hafði
tekið sýnilegum framförum eftir
framsýninguna og dansaði af mun
meiri einbeitingu 'og var samstilltari
en í heimaborg sinni. Dansararnir
sem vora fengnir að láni frá (finnska)
þjóðarballettinum (Sami Saikkonen,
Nina Hyvarinen, Aapo Siikala) vora
sannfærandi í Reykjavík, en fyrir
framan áhorfenduma heima í Hels-
inki var dans þeirra slíkur að þeir
geisluðu af innlifún.
Sinfóníuhljómsveit Helsinkiborgar
var minningar Jóns Leifs verðug og
lék undir stjóm Leifs Segerstam á
frábæran hátt - jafnvel betur en Sin-
fóníuhljómsveit Islands í Reykjavík.
Aðalsinfóníuhljómsveit Islands er
ekki af sömu gæðum, því að ekki hef-
ur tekist að ráða nægilega færa hljóð-
færaleikara í allar stöður. I söng-
köflunum komu fram Suomen
filharmoninen kuoro (Fílharmónísk-
ur kór Finnlands) og Loftur Erlings-
son, íslenskur bassasöngvari. Jorma
Uotinen hefur tekið rétta ákvörðun,
þegar hann hefur skapað viðhafnar-
kóreógrafíu við sinfóníska tónlist
Jóns Leifs. Tónlistin er ófrjósöm og
einsleit/flöt eins og íslenska náttúran,
og hefur bara nokkra dramatíska
kafla sem líkjast eldgosi. Þó að Leifs
hafi verið kallaður „Sibelius" íslend-
inga vantar náttúramynd tónlistar
hans þau hughrif sem tónlist Sibel-
iusar framkallar. Jafnvel í lýrískxim
þáttum er hljómurinn einfaldur og
harður.
Snilldarleg leikmynd Kristínar
Bredal samsvarar fullkomlega kóreó-
grafískum hugmyndum Uotinen.
Rýmið virðist teygja sig út í óenda-
nleikann, alveg eins og íslenska
landslagið með jöklum sínum og
hraunbreiðum. Samtal íss og elds í
leikrænustu köflum verksins er frá-
bærsjónleikur..."
Á dagskrá allra óperuhúsa
Carl Gunnar Ahlén, tónlistargagn-
rýnandi Svenska Dagbladet, heíúr
um langt skeið haldið tónlist Jóns
Leifs á lofti við landa sína og í niður-
lagi lofsverðrar umsagnar sinnar seg-
ir hann: „Þetta merkilega tónverk
ætti að vera reglulega á dagskrá allra
norrænna óperahúsa. Árangur
Jorma Uotinens er að hann hefur
opnað aðrar dyr en tónskáldið veitir
lykil að og Leif Segerstam sýnir að
ekkert í nótunum traflar ferðina.
Hvað er nú til hindrunar því að við fá-
um að sjá meistaraverk Jóns Leifs á
sænsku leiksviði?" Mats Liljeroos
skrifar í Kultur laugardaginn 9. sept-
ember: „Baldur er eitt merkilegasta
og framlegasta balletttónverk 20.
aldarinnar og það er tímabært að höf-
undur þess hljóti sinn verðskuldaða
sess sem ein sérkennilegasta og
frumlegasta röddin í nútímatónlistar-
sögu.“ Jan Peter Kaiku segir í sama
blaði að..þessi sýning ætti að passa
fullkomlegasem dæmi um norræna
menningu, t.d. í New York, þegar
norrænir víkingar verða þar áber-
andi í haust.“
Lokatónleikar Radda Evrópu í kvöld
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Raddir Evrópu æfa í Reykholti.
UNGMENNAKÓRINN Raddir
Evrópu lauk tónleikafor sinni um
Evrópu í gærkvöld með tónleikum í
Grieghallen í Bergen.
Tónleikaferðin, sem hófst hér í
Reykjavík með tvennum tónleikum í
Hallgrímskirkju 26. og 27. ágúst sl.,
hefur leitt kórinn á milli menning-
arborganna árið 2000 þar sem hann
hefur komið fram á eftirtöldum
stöðum: Brussel, 29. ágústíPalais
des Beaux Arts, Helsinki, 31. ágúst í
kirkju heilags Jóhannesar og 1.
september í Kaarli-kirkjunni í Tall-
inn, heimaborg tónskáldsins Arvo
Part, að viðstöddum menntamála-
ráðherra íslands og Eistlands. í
Kraká sungu þau í kirkju hcilagrar
Katrínar 3. september að viðstödd-
um forseta Póllands og tveim dög-
um síðar í Óperuhúsinu í Avignon.
Tónleikarnir í Bologna voru haldnir
7. september í Evrópu tónleikasaln-
um, í aðaltónleikasal Santiago de
Compostela hinn 10. september að
viðstöddum borgarstjórum Reykja-
víkur og Compostela. Lokatónleik-
arnir verða haldnir í Grieghallen í
Bergen í kvöld, 12. september, þar
sem verndari kórsins, frú Vigdís
Finnbogadóttir, verður viðstödd
ásamt borgarstjóra Bergen.
Raddir Evrópu hafa hvarvetna
fengið frábærar viðtökur og hús-
fyllir verið í öllum borgunum. í
dómi sem birtist f pólska dagblaðinu
Dziennik Polski segir m.a.:
„Eftir tónleikana á sunnudag
sátu áheyrendur sem bergnumdir
eftir þennan engilfagra söng og
með djúpstæðan skilning á tónlist-
inni, sem mun óma í hugum áheyr-
enda um langt skeið. Ungu söngvar-
amir geisluðu af gleði og hamingju
þar sem þeir fluttu hina fjölbreyttu
tónlist.... Ég vildi að við gætum
fengið að njóta fleiri slíka tónleika."
Ur Gazeta Krakowska:
„Það kemur í Ijós að Raddir
Evrópu geta verið hljómfagrar og
samstiga. Það sannar kórinn Raddir
Evrópu, samansettur af ungum
söngvurum, sem eru fulltrúar hinna
níu menningarborga Evrópu árið
2000. Kórinn, sem Reykjavík á
frumkvæðið að, söng á ógleyman-
legum tónleikum í kirkju Heilagrar
Katrínar.... Söngskráin, scm var
metnaðarfull og um leið erfið, var
flutt af miklu hæfileikafólki sem
augljóslega er bæði einstaklega
áhugasamt og ánægt með að njóta í
sameiningu þessarar tónlistarlegu
reynslu.... Áheyrendur tóku ein-
staklega vel á móti túlkun unga
fólksins, sérstaklega á síðasta verk-
inu, Evrópu Rapp AD 2000 (eftir
Atla Heimi Sveinsson), þar sem bás-
únan og kórinn, hvíslandi, klapp-
andi og „talandi" kallast á.
Raddir Evrópu hafa fengið sams-
konar viðbrögð í öðrum Evrópu-
borgum."
Islensku söngvararnir í Röddum
Evrópu eru væntanlegir heim á
fimmtudag.