Morgunblaðið - 13.09.2000, Blaðsíða 37

MORGUNB LAÐIÐ
UMRÆÐAN
MIÐVIKUDAGUR 13. SEPTEMBER 2000 37
Kolbrúnu svarað
KOLBRÚN Hall-
dórsdóttir alþingismað-
ur fjallaði um mat á um-
hverfisáhrifum Kára-
hnjúkavirkjunar í
Morgjmblaðinu hinn 7.
þ.m. I lok greinar sinn-
ar óskar hún eftir svör-
um Landsvirkjunar við
þremur spurningum.
Hér á eftir verða spum-
ingamar endurbirtar
ásamt svömm.
1. Hver er afstaða
Landsvirkjunar til
þeirrar hugmyndar að
meta sameiginlega um-
hverfisáhrif álverk-
smiðju í fullri stærð og
allra virkjana, sem þyrfti að reisa til
að sjá slíkri verksmiðju fyrir nægi-
legri orku?
Landsvirkjun telur æskilegt að
umhverfisáhrif virkjunar og álvers
verði metin samtímis eða um svipað
leyti. Þessar framkvæmdir em þó í
eðli sínu aðskildar enda geta virkjan-
irnar framleitt raforku fyrir aðra en
þá fjárfesta, sem hyggjast reisa álver
á Reyðarfirði. Samkvæmt lögum á
Landsvirkjun að hafa tiltæka raforku
til að anna þörfum viðskiptavina
sinna. Þess vegna er afar mikilvægt
að Landsvirkjun viti um þá virkjun-
arkosti, sem til boða standa.
2. Hvernig skýrir Landsvirkjun
þann asa og flýti, sem viðhafður er í
þessu máli? Liggur svo mikið á að
ekki sé ráðlegra að bíða eftir niður-
stöðu rammaáætlunarinnar, sem
Landsvirkjun tekur þátt í að vinna að
beiðni stjómvalda?
Vinnan við matið er sú umfangs-
mesta sem lagt hefur verið í hérlend-
is. Ekki stendur annað
til en að vinnubrögð
verði sem vönduðust og
miðast tímaáætlunin
við það og hún þefur
staðist hingað til. I und-
irritaðri yfirlýsingu
þeirra sem standa að
framkvæmdum virkj-
unar og álvers er hins
vegar gert ráð iyrir að
tafir geti orðið. Þar seg-
ir: „Aðilurn er hins veg-
ar ijóst að þessi áætlun
kunni að tefjast ef þörf
er á meiri tíma til þess
að ljúka með ásættan-
legum hætti þeirri
vinnu sem nauðsynleg
er og sem aðilar telja fullnægjandi til
þess að taka slíka ákvörðun."
Ástæða er til að leggja áherslu á að
allar þær rannsóknir, sem
Landsvirkjun kostar nú vegna mats á
umhverfisáhrifum Kárahnjúkavh-kj-
unar, koma verkefnisstjórn ramma-
áætlunarinnar að fullu gagni. Fyrir
liggur að verkefnisstjómin ætlar að
skila fyrstu niðurstöðum sínum um
svipað leyti og framkvæmdaaðilar
vh-kjunar og álvers taka ákvörðun
um hvort og hvenær efna eigi til
framkvæmda.
Þá er ástæða til að benda á að iðn-
aðarráðuneytið hefur í bréfi til verk-
efnisstjómar rammaáætlunarinnar
staðfest að skv. lögum geti ramma-
áætlunin ekki tafið afgreiðslu ráðu-
neytisins á umsóknum um virlq'unar-
leyfi, þótt virkjunarkosturinn sé til
umfjöllunar hjá verkefnisstjóm. Hins
vegar er ljóst að ekkert leyfi verður
afgreitt fyiT en Alþingi hefur veitt
heimild fýrir viðkomandi virkjun.
Virkjanir
Við undirbúning mats á
umhverfisáhrifum
Kárahnjúkavirkjunar,
segir Friðrik Sophus-
son, hefur verið haft ná-
ið samráð við Skipulags-
stofnun og aðra þá, sem
taka þátt í gerð reglu-
gerðarinnar með um-
hverfisráðuneytinu.
3. Óttast Landsvirkjun ekki þá
réttaiúvissu sem skapast getur síðar,
þar sem ekki er til staðar reglugerð
sem segir til um vinnuaðgerðir við
undirbúning mats á umhverfisáhrif-
um?
Samkvæmt nýsettum lögum um
mat á umhverfisáhrifum ber að setja
reglugerðina í samræmi við lögin fyr-
ir 1. október nk. Við undirbúning
mats á umhverfisáhrifum Kára-
hnjúkavirkjunai' hefur verið haft náið
samráð við Skipulagsstofnun og aðra
þá, sem taka þátt í gerð reglugerðar-
innar með umhverfisráðuneytinu.
Allur undirbúningur framkvæmda-
rinnar byggist á lögunum og þess
vegna óttast Landsvirkjun ekki rétt-
aróvissu í þessu máli.
Höfundur er forstjdri
Landsvirkjunar.
Friðrik
Sophusson
Svar til Þórunn-
ar Pálsdóttur
í Morgunblaðinu
föstudaginn 18. ágúst
síðastliðinn birtist við-
tal við Þórunni Páls-
dóttur, hjúkrunarfor-
stjóra geðdeilda
Landspítalans, þar
sem hún fjallar um að
„villandi mynd hafi
verið dregin upp af
starfi ófaglærðs starfs-
fólks geðdeilda". Þar
er hún að svara viðtali
sem birtist við undir-
ritaða sunnudaginn 13.
ágúst þar sem niður-
stöður BA-ritgerðar í
mannfræði voru birt-
ar.Viðtalið var mjög
áhugavert enda ánægjulegt þegar
fólk sér sér fært að svara gagnrýn-
um niðurstöðum.
Mjög algengt er að fólk meðtaki
ekki þá rannsóknaraðferð sem
greinarhöfundur notaði til að afla
gagna við BA-ritgcrðina og er hér
átt við eigindlegar rannsóknarað-
ferðir. Þórunn Pálsdóttir gagnrýnir
einmitt þessa aðferðafræði og er
miður þar sem rökstuðningur henn-
ar byggist á algengum misskilningi.
Áhersla á tölfræðilegar túlkanir er
almenn í þjóðfélaginu og felur þessi
áhersla í sér að álíta svo að eina
„rétta“ aðferðin til að gera rann-
sóknir sé að framkvæma spurninga-
kannanir sem skila niðurstöðum í
formi talna og súlurita. Niðurstöður
þess háttar megindlegra
rannsóknaraðferða eru orðaðar á
marga vegu, til dæmis „niðurstöður
benda til að...“ eða „líkur eru á því
að...“. En því miður vill svo oft verða
að fólk grípi þessar „líkur“ og geri
þær að staðreyndum vegna þess að
þessar rannsóknh- eiga að hafa ein-
hverskonar alhæfingargildi. Þessi
vísindahyggja hefur tröllriðið hinum
vestræna heimi undanfarin ár og
beitir hjúkrunarforstjórinn henni
einmitt á þann hátt er fjallað er um í
ritgerðinni þar sem einstakir „virt-
ir“ aðilar þjóðfélagsins
telja sig hafa rétt til
þess að beita því þekk-
ingarvaldi sem ritgerð-
in fjallar um og
ákvarða hvað er þekk-
ing og hvað er
þekkingarleysi. Al-
gengt er að horfa svo á
að ef meirihluti segist
vera ósammála ein-
hverju þá skipti minni-
hlutinn ekki máli.
Þarna er aftur komið
að því alhæfingargildi
sem rætt var um hér að
ofan. I báðum rann-
sóknaraðferðum má
gagnrýna alhæfinga-
gildi þeiiTa niðurstaðna sem fengn-
ar eru.
Eigindlegar rannsóknir byggja á
Hjúkrun
Sorglegt er, segir
Guðrún Eyþórsdóttir,
að manneskja í
þessari stöðu hrapi
að niðurstöðum á opin-
berum vettvangi án
þess að reyna að
kynna sér málin.
djúpviðtölum við fólk, þátttökuat-
hugunum og upplifun rannsakanda
á vettvangi þar sem hann/hún dvelur
í tiltekinn tíma. Með þessari aðferð
má fá aðra sýn í tilveruna og meira
er gert úr einstaklingunum og tillit
tekið til þess umhverfis sem það býr
við. Það gefur rannsakandanum
möguleika á að sjá aðra og dýpri
þætti sem hugsanlega geta haft
áhrif á túlkun niðurstaðna. Ef rann-
Guðrún
Eyþórsdóttir
sóknin hefði verið bæði megindleg
og eigindleg hefði niðurstaðan eða
túlkun hennar eflaust verið á annan
hátt einfaldlega vegna þess að tillit
er tekið til fleiri þátta s.s. umhverfis.
Ritgerð greinarhöfundar var eins og
áður kom fram byggð upp á eigind-
legan hátt þar sem hann fer þrisvar
á vettvang (ólíkar deildir), tekur
þátt í starfi starfsmanna í rúmlega
ár (þátttökuathugun) og tekur form-
lega djúpviðtöl við sex aðila. Það
vekur athygli greinarhöfundar að
hjúkrunarforstjórinn reynir að gera
lítið úr viðtölunum og má spyrja sig
að því að ef ekki er hægt að taka
mark á upplifun fólks, í hverju er þá
starf geðlækna og -hjúkrunarfræð-
inga fólgið? Af viðbrögðum Þórunn-
ar að dæma þyrfti að endurskil-
greina störf þeirra sem hlustendur
og ráðgjafar sjúklinganna.
Nú veit greinahöfundur að hjúkr-
un byggist á samskiptum og sam-
skipti byggjast jú einmitt á því
hvernig hver og einn einstaklingur
upplifir sig sem manneskju, í þjóðfé-
laginu, í vinnunni og á heimili. Það
ætti því ekki að koma á óvart að
rannsóknir í hjúkrunarfræði eru
margar hverjar eigindlegar þar sem
sjúklingar og starfsmenn spítala eru
beðnir um að lýsa þeh'ri reynslu er
þeir urðu fyrir við ákveðnar aðstæð-
ur. Veit greinarhöfundur að hjúkr-
unarfræðingar sem og aðrir fræð-
ingar hafa beitt eigindlegri
rannsóknaraðferð í doktorsritgerð-
um sínum þar sem viðmælendur
doktorsnemans eru sex talsins en
þar sem um mun viðameiri rannsókn
er að ræða eyðir doktorsneminn
töluverðum tíma með viðmælendum
sínum og eru viðtölin við hvern og
einn fleiri í hlutfalli við það.
Undirrituð veit að Þórunn Páls-
dóttir hafði ekki lesið ritgerðina
þegar viðtalið var birt. Það þykir því
greinarhöfundi sorglegt að mann-
eskja í þessari stöðu hrapi að niður-
stöðum á opinberum vettvangi án
þess að reyna að kynna sér málin og
þá sérstaklega í ljósi þess að við-
brögð hinnar nýju sameinuðu
stjórnar Landspítalans háskóla-
sjúkrahúss við Hringbraut og í
Fossvogi hefur verið jákvæð og mál-
efnaleg gagnvart niðurstöðum rit-
gerðarinnar.
Höfundur er mannfræðinemi.
Ráðherra gefur
umboðsmanni Al-
þingis langt nef
ÞAÐ er óneitanlega
áhyggjuefni að heyra
viðbrögð Halldórs Ás-
grímssonar utanríkis-
ráðherra við áliti um-
boðsmanns Alþingis
um veitingu forstjóra-
embættis við Flugstöð
Leifs Eiríkssonar.
Ráðherrann lýsti því
yfir að hann hefði leitað
til lögfræðinga ráðu-
neytisins með þetta
mál og þeir væru á ann-
arri skoðun en umboðs-
maður og það væri nú
ekki neitt nýtt að lög-
fræðingar væru ósam-
mála! I þessum við-
brögðum ráðherra felst undarleg
afstaða gagnvart embætti umboðs-
manns Alþingis og það má ráða af
þeim að ráðherrann telji embættið
óþarft, því það séu nothæfir lögfræð-
ingar starfandi hjá ráðuneytunum!
Hlutverk umboðsmauns
Alþingis
Hlutverk umboðsmanns Alþingis
er að hafa eftirlit með stjórnsýslu
ríkis og sveitarfélaga og að tryggja
rétt borgaranna gagnvart stjóm-
völdum landsins.
Umboðsmaður skal auk þess gæta
þess að jafnræði sé í heiðri haft og að
stjórnsýslan fari að öðru leyti fram í
samræmi við lög og vandaða
stjórnsýsluhætti. Til umboðsmanns
má kvarta undan hvers kyns ákvörð-
unum, úrlausnum, málsmeðferð og
framkomu af hálfu starfsmanna
ráðuneyta, ríkisstofnana og sveitar-
félaga og allir einstaklingar sem
telja sig órétti beitta af hálfu stjórn-
valda geta kvartað til umboðsmanns.
Embættið er þess vegna gríðarlega
mikilvægt til að tryggja málefnalega
meðferð í stjórnsýslu.
Það bar nokkuð á því í fyrstu eftir
að embættinu var komið á stofn að
stjórnvöld hunsuðu það og álit þess
en sem betur fer hefur sú þróun ver-
ið jákvæð og umboðsmaður Alþingis
nýtur almennrar virðingai’ á meðal
stjórnvalda. Þess vegna eru við-
brögð utanríkisráðherra eins draug-
ur úr grárri fortíð. Ráðherra ber við
lagaflækjum og leggur að jöfnu laga-
lega ráðgjöf innanhússmanna sinna í
ráðuneytinu og lögboðins eftirlitsað-
ila með stjómsýslunni. Þetta eru
ekki boðleg rök hjá ráðherranum,
því að álit umboðsmanns bu
yggh' á skýrum lagareglum auk
þess sem það er hlutverk umboðs-
manns að kveða upp úr um þá hluti
sem hér um ræðir, en ekki starfs-
manna Halldórs í ráðuneytinu.
Hver er ábyrgð ráðherra?
Þar sem álit umboðsmanns Al-
þingis er ekki bindandi fyrh' stjórn-
völd er erfitt að bregðast við hegðan
ráðherra af þessu tagi. Umboðsmað-
ur getur mælt með því að þeim sem í
hlut á verði veitt gjafsókn í dómsmáli
á hendur viðkomandi stjórnvaldi en
slík leið er ekki auðsótt fyrir þann
sem telur á sér brotið. Tjónið sem
viðkomandi verður fyrir er oft erfitt
að meta til fjár og bóta-
skylda stjómvalds
óskýr. Þá vakna óneit-
anlega spumingar um
ábyrgð ráðherra þegar
álit á borð við þetta
liggur fyrir. Lög um
ráðherraábyrgð era frý.
árinu 1963 og í rauir
eldri að stofni til. Brot-
um skv. lögunum er
skipað í þrjá flokka,
stjórnarskrárbrot, brot
á öðram landslögum og
brot á góðri ráðs-
mennsku. Síðast-
greindi flokkurinn er
óneitanlega mat-
skenndur og má stór-
lega efast um að ákvæði laganna
uppfylli nútímakröfur um skýrleika
refsiákvæða til þess að unnt yrði að
Viðbrögð
Ráðherra ber við laga- f-
flækjum og leggur að
jöfnu lagalega ráðgjöf
innanhússmanna sinna í
ráðuneytinu og lögboð-
ins eftirlitsaðila með
stjórnsýslunni, segir
Bryndís Hlöðversddttir.
Þettaeru ekki *
boðleg rök.
dæma ráðherra til refsiábyrgðar
skv. þeim.
Samfylkingin krefst úrbóta
Árið 1988 var samþykkt þings-
ályktun sem Jóhanna Sigurðardóttir
alþingismaður flutti ásamt fleiri
þingmönnum Samfylkingarinnar,
um að skipuð yrði nefnd til að kanna
starfsskilyrði stjórnvalda, eftirlit
með starfsemi jieirra og viðurlög við
réttarbrotum í stjórnsýslu. Nefndin
sem var undh' forystu Páls Hreins-
sonar, dósents við Háskóla íslands,
hefur nú skilað niðurstöðu. I skýrslii
nefndarinnar er að finna ýmsar
gagnmerkar athugasemdir og tillög-
ur til að bæta stjórnsýslu og meðferð
valds hér á landi. Samfylkingin mun
fylgja tillögum nefndarinnar eftir á
Álþingi strax í haust, m.a. með þvi að
leggja til gagngera endurskoðun á
lögum um ráðherraábyrgð. Þetta
dæmi um hrokafull ummæli ráð-
herra gagnvart embætti sem hefur
eftirlitsskyldu með starfsemi stjórn-
valda og á að tryggja rétt borgar-
anna gagnvart meðferð stjórnvalda
á valdi sínu, er enn ein sönnun þess
hve mikilvægt það er að gera ábyrgð
stjórnvalda í slíkum tilvikum mun
skýrari en nú er.
Höfundur er þingmaður
fyrir Samfylkinguna.
Bryndís
Hlöðversdóttir
Öryggismiðstöðvar ísiands
Nú býöst korthöfum VISA heimagæsla á sérstöku tilboðsverði.
Einungis er greitt fyrir 10 mánuði á ári.
Bjóðum einnig þráölausan búnað.
©
FRÍÐINDAKLÚBBURINN
Simi 533 2400