Morgunblaðið - 13.10.2000, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Kínverskur rithöfundur hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels
XJtgáfubækur Nýja bókafélagsins
Glöggskyggn
efasemdamaður
Gao Xingjian
Stokkhriimur. AP.
KÍNVERSKI rithöfundurinn Gao
Xingjian hlaut í gær bókmenntaverð-
laun Nóbels og sagði sænska akad-
emían skrif hans einkennast af sárs-
aukafullum skilningi og snilldarlegri
málnotkun, en með umfjöllun sinni
um baráttu einstaklingsins þykir
Gao hafa opnað kínverskum bók-
menntum nýjar leiðir.
Gao, sem er pólitískur flóttamað-
ur, hefur verið búsettur í París frá
því hann flúði heimili sitt í austur-
hluta Kína árið 1987 í kjölfar þess að
leikrit hans Hin ströndin var bannað
ári áður og hafa leikrit Gaos ekki ver-
ið sett á svið í Kína síðan.
„í skrifum Gao Xingjian fæðast
bókmenntir á nýjan leik í gegnum
baráttu einstaklingsins fyrir því að
lifa af í gegnum sögu fjöldans," sagði
í yfirlýsingu dómnefndar. „Hann er
glöggskyggn efasemdamaður sem
ekki þykist geta útskýrt heiminn.
Hann fullyrðir hins vegar að það sé
einungis í skrifum sínum sem hann
finni frelsi."
Þykja verk Gaos jafnt eiga rætur
sínar í kínverskri bókmenntahefð
sem í evrópskri menningu.
Leiðandi í menningarmálum
Kínverja
Gao var leiðandi í menningarmál-
um Kínveija í kjölfar kínversku
menningarbyltingarinnar 1966-1976
og naut hann viðurkenningar þar í
landi allt þar til Hin ströndin var
bönnuð árið 1986. Eftir það hélt Gao í
tíu mánaða gönguferð um Sichuan-
héraðið f Kína til að forðast áreitni
yfirvalda. Verkið Soul Mountain,
sem e.t.v. mætti útleggja á íslensku
sem Sálnafjallið, endurspeglar þá for
Gaos, en söguna segir hann í gegnum
nokkra ólíka sögumenn.
„Með óheftri notkun persónufor-
nafna nær Gao fram snöggum sjón-
arhornsbreytingum er hvetja iesand-
ann til að draga allan trúnað í efa,“
sagði í túlkun dómnefndar á verkinu.
Arið 1989, í kjölfar átakanna á
Torgi hins himneska friðar, sagði
Gao sig síðan úr kínverska kommún-
istaflokknum og slóst í hóp andófs-
manna. í framhaldi gaf hann út leikr-
itið Flóttamennina þar sem átökin í
Peking eru höfð í bakgrunni og varð
þetta til þess að kínverski kommún-
istaflokkurinn lýsti Gao brottrækan
og bann var lagt við útgáfu verka
hans. Gao er fyrstur kínverskra rit-
höfunda til að hljóta bókmenntaverð-
laun Nóbels, en verðaunaféð nemur
um níu milljónum sænskra króna,
eða um 85 milljónum króna.
„Það var gaman að geta komið öll-
um á óvart,“ sagði Horace Engdahl,
sem fór fyrir akademíunni og neitaði
alfarið að landafræði eða pólitík ættu
nokkurn þátt í valinu. „Gao Xingjan
er frábær rithöfundur. Hann hefur
hleypt nýju h'fi í bæði óbundið mál og
leiklist ... hann er rithöfundur sem
býr að þekkingu sem bjóða má les-
endum hvar sem er í heiminum upp
á.“
Sagan að fornu
o g nýju
EFTIRTALDAR bækur
koma út í haust á vegum
Nýja Bókafélagsins.
Fræði og
bækur
almenns efnis
20. öldin - Brot úr sögu
þjóðar. Ritstjóri og höfund-
ur texta er Jakob F. Ás-
geirsson. Hátt í þrjú hundr-
uð stórar ljósmyndir sýna
þróun íslensks þjóðlífs á
mesta framfara- og um-
brotaskeiði þjóðarinnar.
Helstu atburðum og tíma-
mótum eru gerð skil í gagn-
orðum texta. Bókin er byggð
á samnefndri sjónvarps-
þáttaröð Stöðvar 2 í umsjón
Jóns Arsæls Þórðarsonar.
304 bls.
Fyndnir Islendingar eftir
Hannes Hólmstein Gissur-
arson. Þjóðkunnir og minna
þekktir íslendingar segja
frá, svara skotum, skjóta á
aðra og skemmta sjálfum
sér og öðrum, viljandi og
óviljandi. 250 bls.
Grískar goðsögur sagðar
af Gunnari Dal. Ævintýra-
heimur grísku goðsagnanna
- sögur af guðum, gyðjum,
hetjum, skrímslum og
mennskum mönnum, ástum
þeirra og afbrýði, svikum og laun-
málum, hetjudáðum og miklum ör-
lögum. 272 bls.
Hagfræði í hnotskurn eftir Henry
Hazlett í þýðingu Haralds Johann-
essens. Klassískt verk um grund-
vaOaratriði hagfræðinnar. 208 bls.
Islands- og mannkynssaga NB I
eftir Arna Hermannsson, Jón Ing-
var Kjaran, Lýð Björnsson og Mar-
gréti Gunnarsdóttur. Saga mann-
kyns og Islendinga frá upphafi til
síðari hluta átjándu aldar. 288 bls.
Islands- og mannkynssaga NB II
eftir Gunnar Þór Bjarnason
og Margréti Gunnarsdótt-
ur. Saga mannkyns og Is-
lendinga frá síðari hluta 18.
aldar til loka 20. aldar. 288
bls.
Smárit NB um sagn-
fræði. Bókaflokkur þar sem
valkunnir sagnfræðingar
taka til skoðunar tímaskeið
í sögunni sem valdið hafa
straumhvörfum við mótun
nútímalífs á Vesturlöndum:
Borg og sveit eftir Lýð
Björnsson, 24 bls.; Forn-
öldin í nútímanum eftir
Ragnheiði Kristjánsdóttur
og Svavar Hrafn Svavars-
son, 32 bls.; Menningar-
heimar á miðöldum eftir
Jón Þ. Þór, 32 bls.; Ný
heimsmynd eftir Vilborgu
Auði ísleifsdóttur, 48 bls.;
Ríki og þegnar eftir Einar
Hreinsson, 40 bls.; Upplýs-
ingin eftir Sigríði K. Þor-
grímsdóttur, 40 bls.
Þriðjudagar með Morrie
eftir Mitch Albom í þýðingu
Ármanns Arnar Armanns-
sonar. Bók um hugrekki,
visku, ástina og hvernig lifa
eigi lífinu og horfast í augu
við dauðann. 192 bls.
Grímur og sækýrnar er
barnabókeftir Álfheiði Ól-
afsdóttur. Saga um strákinn Grím,
hundinn Týra og ævintýri þeirra í
undirdjúpunum. Bókin er ríkulega
skreytt málverkum höfundarins og
verður gefin út á barnadeginum 25.
nóvember þegar sýning á myndum
Álfheiðar úr bókinni hefst í Gerðu-
bergi. 36 bls.
Trúðurinn eftir þýska Nóbels-
verðlaunaskáldið Heinrich Böll í
þýðingu Franz Gíslasonar. Ein
áhrifamesta skáldsaga heimsbók-
menntanna um hlutskipti nútíma-
mannsins. 288 bls.
Jakob F.
Ásgeirsson
Gunnar
Dal
Hanncs H.
Gissurarson
Erindi um
Vsevolod
Meyerhold
MAGNÚS Þór Þorbergsson leikhús-
fræðingur heldur erindi um Rússann
Vsevolod Meyerhold, sem talinn er
einn merkasti leikhúsmaður 20. ald-
ar, þriðjudaginn 17. október í anddyri
Borgarleikhússins. Erindið hefst kl.
20.30 og aðgangseyrir er 500 kr.
Karl Theodor Kasimir Meyerhold
fæddist árið 1874 í bænum Penza í
Rússlandi, áttunda bam þýskra for-
eldra. Rúmlega tvítugur gerðist hann
rássneskur ríkisborgari, gekk í ráss-
nesku rétttránaðarkirkjuna og
breytti nafni sínu í Vsevolod Emiljev-
itsj. Að loknu leiklistamámi var hann
leikari um nokkurra ára skeið í Lista-
leikhúsi í Moskvu og þótti þar sýna
afburða hæfileika og mikinn skilning
á aðferðum leikhússtjórans og læri-
meistarans Stanislavskis, m.a. vakti
hann mikla athygli sem Tréplev í
Mávinum eftir Tsjékov.
1902 yfirgaf Meyerhold Listaleik-
húsið sem og raunsæisleik Stanis-
lavskis. Hann hóf leit sína að tungu-
máli sem væri leikhúsinu eiginlegt og
þróaði kennsluaðferð í leiklist sem
hann kallaði „Biomekanik" og byggði
á ýktum líkamlegum athöfnum frem-
ur en rannsóknarleiðöngrum um sál-
arlífið.
Þrátt fyrir að hafa alla tíð verið
sannfærður fylgismaður byitingar-
innar og heitur kommúnisti lenti
Meyerhold upp á kant við Stalín og
var loks dreginn fyrir dóm sakaður
um njósnir og trotskíisma. Að lokn-
um sýndarréttarhöldum í byrjun
febráar 1940 var hann tekinn af lífi.
Aðferðir Meyerholds höfðu gríðar-
leg áhrif á fjölda leikhúsmanna.
Morgunblaðið/Jim Smart
Kristín Thorlacius, dóttir Sigurðar, afhenti Ögmundi Jónassyni, formanni BSRB, fyrsta eintakið.
„HEILLANDI, fjörleg frásögn
helst í hendur við glögga athugun á
lifnaðarháttum dýranna og á náttúr-
unni yfirleitt," svo skrifar Símon
Jóh. Ágústsson í TMM 1941 um bók-
ina Um loftin blá eftir Sigurð Thpr-
lacius en hún kom fyrst út 1940. Út-
gáfa hennar þótti tíðindum sæta og
fékk hún mjög lofsamlega dóma,
þótti einkar vel skrifuð, á fallegu
máli og af mikilli þekkingu. Bókin
hefur nú verið endurátgefin af af-
komendum höfundar með styrk
stjórnar BSRB.
Sagan lýsir lífi fuglanna í Hvaley
og aðalsöguhetjurnar era æðarhjón-
in Skjöldur og Bránkolla, nágrannar
þeirra á eyjunni, og svo auðvitað litlu
æðarangarnir. Margvíslegar hættur
ógna lífi fuglanna, Oft skellur hurð
nærri hælum og ekki víst að allir
sleppi lifandi úr glímunni endalausu
við náttúruöfl, rándýr og menn...
Erla Sigurðardóttir skreytti bókina.
Sigurður Thorlacius var fæddur á
Búlandsnesi við Djúpavog, 4. júlí
1900, dáinn 17. ágúst 1945. Hann
lauk stúdentsprófi og síðar kennara-
prófi í Reykjavik, nam uppeldis- og
barnasálfræði í Genf og lauk þaðan
prófi. Hann var skólastjóri Austur-
bæjarskólans frá stofnun hans 1930
til dauðadags. Hann tók virkan þátt í
félagsmálum og kjarabaráttu
kennarastéttarinnar, sat í stjóm
stéttarfélags barnakennara og var
fyrsti formaður BSRB.
Sigurður ritaði fjölda greina í blöð
og tímarit um kennslu- og uppeldis-
mál og þýddi bækur fyrir börn og
unglinga, sumar í samvinnu við Jó-
hannes úr Kötlum.
Á Búlandsnesi þar sem Sigurður
óist u]ip, kynntist hann íslenskri
náttúru og dýralífl og þar sinnti
hann m.a. æðarvarpi sem foreldrar
hans juku mjög og bættu þann tíma
sem þau sátu jörðina Búlandsnes en
faðir hans var héraðslæknir á Aust-
urlandi.
Það er sannfæring útgefanda að
bókin Um loftin blá eigi ekki síður
erindi til íslenskra lesenda nú en fyr-
ir 60 áram, og jafnt ungir sem aldnir
hafi gagn og gaman af að kynnast
tráverðugum lýsingum höfundar á
íslenskri náttúru, listfengum tökum
hans á íslensku máli og spennandi og
ævintýralegum frásögnum af því
sem hent getur bæði menn og dýr á
íslensku sumri.
Þessi útgáfa bókarinnar, sem nú
kemur yfir almenningssjónir, er
gerð í tilefni 100 ára afmælis höfund-
ar, en hún er einnig tileinkuð minn-
ingu dóttursonar og nafna hans, Sig-
urður Rögnvaldssonar Thorlacius,
sem fórst í bílslysi 25. október 1999,
35 ára að aldri. Sigurður yngri var
jarðskjálftafræðingur að mennt,
orðhagur maður og einlægur unn-
andi íslenskrar náttúru og íslenskr-
ar tungu og kynntist æðarvarpi og
umgengni um það í æsku vestur á
Snæfellsnesi. Það þótti því við hæfi
að tengja útgáfu þessarar bókar
einnig nafni hans.
Um loftin blá endurútgefín