Morgunblaðið - 13.10.2000, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 2000 41
FJOLMIÐLUN
Hver vann o g var eitt-
hvað að marka hann?
Kaliforníu. Morgunblaðið.
Reuters
Fyrri kappræða George W. Bush og A1 Gore.
„Maður þarf hjálp til að komast í
gegnum þetta, því upplifun af þessu
tagi fylgir manni að eilífu,“ undir-
strikar hann.
Það má undrast að einhver hafi
löngun til að vera áhorfandi að
eymd og skelfingu annarra, en
Michel svarar að sem ljósmyndari
fái hann greitt fyrir að miðla frétt-
um. „En auðvitað hjálpar maður til
ef hægt er, gefur eitthvað af dótinu
sínu eða keyrir fólk ef á þarf að
halda og það tölum við ekki um. En
við erum Ijósmyndarar, ekki starfs-
menn Rauða la-ossins og þess er
vænst af okkur að við skilum verki
okkar á áhrifamikinn og hlutlausan
hátt.“
En Michel bætir við að eftir
vinnu við skelfilegar aðstæður hiki
maður samt ekki við að taka að sér
næsta verkefni af svipuðu tagi ein-
hvers staðar annars staðar í heimin-
um, en viðurkennir að auðvitað setji
reynslan sitt mark. „Maður tengist
mjög náið því fólki, sem deilir upp-
lifun af þessu tagi með og það fer
ekki hjá því að maður læri að bera
virðingu fyrir fólki. Þegar sprengj-
urnar falla og við vitum að við gæt-
um öll látið lífið þá sér maður að all-
ir eru jafnir. Maður fær ákveðið
sjónarhorn á lífið og maðm’ lærir að
greina á milli þess sem er mikil-
vægt og þess sem er síður mikil-
vægt.“
Jafnvel þó blaðalesendum þyki
vísast að það berist margar óhugn-
anlegar myndir frá stríðs- og hörm-
ungasvæðum heimsins þá eru samt
teknar myndir, sem aldrei er dreift.
Reuturs hefur sett sér siðrænar
reglur og dreifir til dæmis ekki
myndum af helsærðu fólki og lim-
lestum líkum.
Sviðsetningin afhjúpuð
Stafrænar myndir hafa ekki að-
eins aukið hraða myndmiðlunar
heldur gefa færi á svindli, svo það
er nauðsynlegt að hafa augun hjá
sér. Allir ljósmyndarar Reuters eru
skyldugir til að varðveita sannanir
fyrir því að myndir þeiira séu
ósviknar. „Við biðjum um negatív-
in,“ segir Michel „og það er einnig
til bóta að þekkja ljósmyndarana og
þær aðstæður, sem myndh’nar eru
teknar við. Sem betur fer höfum við
ekki lent í neinu svikamáli af þessu
tagi en það hefur vissulega gerst að
ég hafi fengið myndir, sem mér
fannst grunsamlegar. Negatívin
bárust aldrei og auðvitað birtum við
ekki myndirnar. Það er misjafnt fé í
þessum geira eins og annars stað-
ar.“
En það eru einnig til aðrar
tegundir af myndum, sem eru upp-
stilltar. Stjórnmál snúast í vaxandi
mæli um að skapa ljósmyndatæki-
færi með sviðsettum atburðum. „Já,
það er heilmikil Hollívúdd yfir
stjórnmálum í sumum löndum,"
segir Michel brosandi. „Sumar
stjórnir hafa ráðið listrænan stjórn-
anda eða ’art director’ og flokks-
þing eru sviðsett í smáatriðum.“
Þennan sviðsetta veruleika geta
ijósmyndarar stundum afhjúpað eða
sýnt aðrar hliðar á og Michel minn-
ir á mynd af forsetaframbjóðandan-
um bandaríska, Bob Dole, sem datt
og var myndaður. „Þegar Dole sá
myndina á eftir vissi hann að leikur-
inn væri úti,“ fullyrðir Michel, sem
hefur þó ekkert samviskubit yfir að
birta slíka mynd. „Við verðum auð-
vitað að sýna ábyrgð, því það sem
við gerum getur komið hreyfingu á
hlutabréfamarkaðinn og valdamikla
menn. En við getum ekki látið
stjórnast af þessu.“
Bæði ljósmyndarar og blaðamenn
fá oft að finna fyrir ritskoðun og
sama var með Michel, þegar hann
bjó í Suður-Afríku og þurfti reglu-
lega að fá landvistarleyfi sitt fram-
lengt. .Auðvitað vissi ég hvað ég
mátti og mátti ekki, en það var ekki
hægt að vera að lifa eftir því,“ segir
hann. „Einu sinni sendi ég myndir
frá átökum lögreglu og mótmæl-
enda, þar sem lögreglan notaði litað
vatn til að geta síðar fundið mót-
mælendurna. Ég var hræddur
næstu tvo daga, því ég vissi að það
var verið að leita að mér, en ekkert
gerðist."
Blaðamenn og ljósmyndarar lifa í
návígi við stjórnmálamenn og aðra
leiðtoga og það verður ekki hjá því
komist að með þeim takist per-
sónuleg kynni. Það getur leitt til
þess að fjölmiðlafólkið láti vera að
nota efni, sem kæmi þeim, sem þeir
þekkja, illa. Michel viðurkennir að
sá möguleiki sé fyrir hendi, en álít-
ur þó að samkeppnin milli fjölmiðl-
anna dragi úr þessari hættu.
Sjálfur hefur hann oft tekið
myndir, sem hann vissi að myndefn-
ið væri ekki glatt yfir. A Japansferð
með Helmut Kohl þáverandi kansl-
ara Þýskalands lenti kanslarinn í
því að vera látinn bíða í stórum hópi
fjölmiðlafólks eftir áheyrn hjá jap-
anska starfsbróður sínum og því
reiddist Kohl gífurlega. Hann hafði
sest í pínulítinn, japanskan stól og
þegar biðin var loksins á enda átti
þessi stóri maður í mesta basli með
að komast upp úr stólnum. Þetta
myndaði Michel og daginn eftir var
þessi mynd á forsíðum þýsku blað-
anna og ekki myndin af handtaki
Kohls og Japanans.
Michel þvertekur fyrir að það
hafi gefið ranga mynd af atburðin-
um að sýna þessa mynd. „Myndin
sýndi öskureiðan leiðtoga í sjálf-
heldu. Það birtast sannarlega ekki
of margar skemmtilegar myndir af
þessu tagi,“ bætir Michel við með
bros á vör. „Og það er líka leiðin-
legt að senda aðeins út góðar og
saklausar myndir. Það verður að
bjóða upp á fjölbreytni.“
Virðing fyrir textanum en
peningar fyrir myndirnar
En þó Michel finnist að ljós-
myndarar standi oft í skugganum af
blaðamönnum, þá eru það þó ljós-
myndarar og ekki blaðamenn, sem
geta á stundum hreppt stjamfræði-
legar upphæðir fyrir afurðir sínar.
Það eru samt ekki fréttastofur eins
og Reuters, sem kaupa myndir af
„paparazzi“-ljósmyndui’um, þeim
sem sitja fyrir frægu fólki. Reuters
selur til áskrifenda, en tekur ekki
borgun fyrir hverja einstaka mynd.
En Michel skilur vel að blöðin borgi
þessar upphæðir. „Á þýska mark-
aðnum keppa um 200 blöð og 2400
tímarit. Það hefur markaðsgildi að
vera fyrstur til að birta myndir,
sem lesendurnir hafa áhuga á,“
bendir hann á.
Myndir af nöfnum eins og Díönu
prinsessu geta fært hinum heppna
ljósmyndara greiðslur upp á millj-
ónir króna. ,Af hveiju heldurðu að
það séu til ljósmyndarar, sem eru
tilbúnir til að klifra yfir veggi og
troðast inn í einkalíf fólks! Það er
ekki af því þeim finnist það
skemmtilegt, heldur af því þeir geta
grætt óhemjulega á því. Það eru til
nokkrir mjög auðugir ljósmyndar-
ar,“ bætir Michel við með glettnis-
glampa í augunum.
NÝR skemmtiþáttur undir stjórn
Steinunnar Ólínu Þorsteinsdóttur
leikkonu hóf göngu sína í Ríkis-
sjónvarpinu sl. laugardagskvöld.
Skemmtiþátturinn ber yfirskriftina
Milli himins og jarðar og var aðal-
gestur fyrsta þáttarins Jónína Bene-
diktsdóttir athafnakona. Efnistök í
þættinum minntu á stundum á
fræga erlenda viðtalsþætti á borð
við rabbþátt Jay Leno. Þar gætir
gjarnan nokkurrar óskammfeilni og
dæmi eru um að fyndni sé á kostnað
Qarstaddra. Nokkur umræða hefur
orðið um hvemig fjallað var um
Súsönnu Svavarsdóttur ljölmiðla-
konu íþættinum.
Bjöm Þorláksson helgar þættin-
um fjölmiðlapistil sinn undir yfir-
skriftinni Annað tækifæri í Degi á
þriðjudag. Stærstu mistökin segir
hann vera hvernig fjallað var um
Súsönnu í þættinum. „Hún var tekin
af lífi án þess að hafa nokkur tæki-
færi til að bjarga eigin mannorði.
„Ég vil ekki tala um Súsönnu í spari-
ER kappið stundum meira en forsjá-
in í fréttum af þeim atburðum sem
efst eru á baugi? Skiptir meira máli
að fá niðurstöðu samstundis en að
skýra það sem fyrir augu ber?
í Kjölfar fyrstu sjónvarpskapp-
ræðna forsetaframbjóðendanna A1
Gore og George W. Bush voru gerðar
kannanir meðal valinna hópa kjós-
enda, sem höfðu fylgst með níutíu
mínútna útsendingunni. „Hvor stóð
sig betur?“ var spurt og ívið fleiri
kjósendur töldu að Gore hefði unnið
fyrstu lotu. Líkast var sem þeir hefðu
mæst í keppni í hnefaleikum.
Noel Rubinton, einn ritstjóra dag-
blaðsins Newsday í New York-ríki,
sem er eitt af stærstu dagblöðum
Bandaríkjanna, ritaði grein í blað sitt
þar sem hann velti því fyrir sér hvort
fjölmiðlar væru að bregðast hlutverki
sínu með því að matreiða fréttir eins
og um kappleiki væri að ræða. Hann
bendir á, að það sé óhjákvæmilegt í
heimi útvarps, sjónvarps og netfjöl-
miðla að hver reyni að vekja athygli á
sér og sínum með sem hæstum upp-
hrópunum. Það sé líka svo miklu auð-
veldara að hrópa upp hvor hafi staðið
sig betur en að sökkva sér í frétta-
skýringar um málefni.
Skyndikannanir hættulegar
Rubinton segir að vissulega hafi
margir fjölmiðlar staðið sig með
ágætum, til dæmis hafi CNN og PBS
sjónvarpsstöðvarnar haft virta
fréttaskýrendur til taks strax að
kappræðunum loknum. Hins vegar
séu skyndilegar skoðanakannanir
hættulegar. Þær séu yfirleitt hroð-
virknislega unnar, þar sem ekki sé
gætt þeirra fyrii'vara sem hafðir séu
við vísindalegar kannanir, en hins
vegar séu þær freistandi tæki fyrir
fjölmiðla til að vekja athygli. Rubin-
ton segir þær ekld hafa nokkum til-
gang annan en að sannfæra fólk um
að kappræður forsetaframbjóðenda
séu bara enn einn kappleikurinn, en
ekki tækifæri til þess að meta málefni
sem skipta kjósendur miklu. „Veru-
lega var grafið undan og dregið úr
gildi fréttaþáttar á borð rið Nightline
á ABC-stöðinni, sem er þekktur að
vönduðum fréttum og fréttaskýring-
um, þegar þátturinn sem sýndur var
að loknum kappræðunum hófet á nið-
urstöðum skýndikönnunar, og spyr:
„Hvers vegná var ekki farin sú leið að
fjalla um þau efnislegu atriði sem
fötunum," sagði Jónína og stjóm-
andi þáttarins gerði ekki síður grín
að leiklistargagnrýnandanum fyrr-
verandi og blaðamanninum. Það
hefði reyndar getað verið mjög
fyndið. Ef Súsanna hefði sjálf verið
á staðnum og hefði þá getað skotið á
móti. En hún var fjarri gi’áu gamni.“
Dagfari talar um atriðið í hæðn-
istón í Dagblaðinu á miðvikudag.
„Svona eiga sjónvarpsþættir að
vera. Eins og saumaklúbbur í beinni
útsendingu þar sem konur slúðra og
baktala fjarstaddar vinkonur með
þeim léttleika sem bæði Steinunn
Ólína og Jónína Ben. em lands-
þekktar fyrir.“
Hvorki Steinunn Ólina né Rúnar
Gunnarsson, dagskrárstjóri Ríkis-
sjónvarpsins, vildu tjá sig um hvort
þessi fyrsti þáttur Milli himins og
jarðar markaði stefnubreytingu í
þáttagerð hjá Ríkissjónvarpinu.
Ekki náðist. í Bjama Guðmundsson
framkvæmdastjóraþar sem hann
var erlendis.
fram komu í kappræðunum og segja
síðar frá niðurstöðum könnunarinn-
ar? En þarna er ekki við sjónvarpið
eitt að sakast. Sum dagblöð féllu líka í
þessa gryfju. USA Today var með
skýringarmynd á forsíðu sinni þar
sem sýnt var fram á að fáir hefðu
skipt um skoðun eftir sjónvarpsút-
sendinguna.“
Rubinton segir að daginn eftir
kappræðumar hafi stjómendur og
gestir sjónvarpsþátta haldið áfram að
hamra á því hvor hafi unnið, rétt eins
og aðra frétt væri ekki að hafa. Hann
bendir á, að líklega hefði það komið
kjósendum mun betur ef fjöl-
miðlamir hefðu tekið sig til og skýrt
mörg þau álitamál sem frambjóðend-
umir tókust á um, til dæmis hvemig
mæta ætti miklum lyfjakostnaði
sjúklinga.
Rubinton er þó ekki með öllu ósátt-
ur við frammistöðu fjölmiðla eftir
kappræðumar. Hann bendir á að
þeii’ hafi sumir hverjir sinnt ágætlega
því hlutverki sínu að skilja hismið frá
kjarnanum. Fréttaskýrendur í sjón-
varpi hafi nefnt að annar frambjóð-
andinn hafi ekki sagt allan sannleik-
ann um ákveðin málefni, eða að hinn
hafi hagrætt staðreyndum dálítið, en
það taki tíma að fara efnislega yfir
slík atriði. Það hafi sum dagblaðanna
gert, til dæmis hafi Boston Globe far-
ið nákvæmlega yfir öll vafaatriði.
Rubinton á ekki von á að fjölmiðlar
láti af þeim nýja sið að efna til skyndi-
skoðanakannana, en hann varar þá
við að taka niðurstöðum þeirra sem
endanlegum sannleik. Hann bendfr
t.d. á, að eftir aðrar kappræður,
þeirra Rick Lazio og Hillary Clinton
frambjóðenda til öldungardeildar
Bandaríkjaþings, hafi fjölmiðlar talið
Lazio standa vel að vígi. Hins vegar
hefði komið í ljós, eftir að almenning-
ur hafði haft tíma til að melta það sem
fyrir augu bar, að margir vora ósáttir
við hve ágengur Lazio var í kappræð-
unum. Álit margra hefði því snúist
gegn honum áður en yffr lauk. Blaða-
menn þyrftu að hafa í huga að stund-
um þyrftu hlutir að gerjast áður en
endanleg niðurstaða fæst.
FERÐAKYNNING
Ferðakynning Úrvals-Útsýnar og
Plúsferða verður haldin d Hótel Sögu
15. okt. kl. 15:00
Kynning:
Puerto Vallarta
Mexíkó
Kanaríeyjar
Gönguferðir
Skemmtiatriði
Happdrœtti
Húsið opnar kl. 14:30
Aðgangseyrir, kaffiveit-
ingar og meðlœti d
aðeins 1.000 kr. sem
greiðist við innganginn.
Mœtum öll og
höfum gaman!
ÚRVAL ÚTSÝN
Lágmúla 4: s(mi 585 4000, graant númer: 800 6300,
Kringlan: sími 585 4070, Kópavogi: sfmi 585 4100,
Keflavfk: sími 585 4250, Akureyri: sfmi 585 4200,
Selfoss: sfmi 482 1666
- og hjá umboðsmönnum um land allt.
www.urvalutsyn.is
Milli himins og
jarðar vekur
upp umræðu