Morgunblaðið - 13.10.2000, Blaðsíða 50

50 FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 2000
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
+ Jóhanncs Mark-
ússon flugstjóri
fæddist í Reykjavík 9.
september 1925.
Hann lést á Land-
spítalanum við
Hringbraut 29. sept-
ember siðastliðinn.
Foreldrar hans voru
Eyjólfur Markús
Grímsson skipstjóri,
f. 7.9. 1894, d. 23.10.
1936, og Helga Finn-
bogadóttir húsmóðir,
f. 27.3. 1890, d. 5.2.
1973. Systkini Jó-
hannesar voru: Ást-
ríður húsmóðir, f. 13.8. 1918, d.
31.10. 1979, og Sigurður skipsljóri,
f. 12.5.1924, d. 14.2.1999.
Hinn 22.12. 1951 kvæntist Jó-
hannes Viktoríu Kolbeinsdóttur
húsmóður, f. 12.6. 1931, d. 17.2.
1984, dóttur hjónanna Kolbeins
Sigurðssonar skipstjóra, f. 9.9.
1892, d. 28.12. 1973, og Ingileifar
Gísladóttur húsmóður, f. 26.9.1902,
d. 22.1.1989.
Jóhannes og Viktoría eignuðust
.. Floginn er á braut tengdafaðir
minn, Jóhannes Markússon, fyrrver-
andi flugstjóri. Þegar litið er um öxl
er margs að minnast enda var Jó-
hannes einstakur og lífshlaup hans
sveipað ævintýrajjóma.
Jóhannes setti stefnu á flugmanns-
starfíð á upphafsárum flugs á Islandi
og átti stórann þátt í að móta ís-
lenska flugsögu. Hann sat í stjórnum
Loftleiða og Flugleiða, var meðal
stofnfélaga félags íslenskra atvinnu-
flugmanna og flaug öllum tegundum
flugvéla Loftleiða og Flugleiða, allt
frá litlum sjóflugvélum í innanlands-
flugi til breiðþotna í millilandaflugi.
Jóhannes naut virðingar í starfi,
var flugstjóri og yfirflugstjóri um
margra ára skeið. Fljótlega eftir að
ég kynntist Jóhannesi fór hann á eft-
irlaun, ég fór þó eina ferð með honum
til Chicago og er hún mér ógleyman-
leg. Þegar komið var yfir Chicago um
kvöld var mikil flugumferð yfir vell-
inum, miklar seinkanir, skyggni var
slæmt og gekk á með éljum.
Við þessar aðstæður naut reynsla
Jóhannesar sín til fullnustu, öryggið
uppmálað þar sem hann hafði full-
komna yfirsýn yfir það sem var að
gerast og vald á aðstæðum.
Flugmannsstarfið setti mark sitt á
persónuleika Jóhannesar, hann var
mjög skipulagður og agaður maður í
öllu því sem hann tók sér íyrir hend-
ur, hvort sem það var líkamsræktin
sem hann stundaði til margra ára eða
að rækta samband sitt við bömin,
barnaböm, frændfólk og vini.
Jóhannes hafði dálæti á því að
ferðast og eftir að hann fór á eftir-
laun fór hann margar ferðir bæði
innanlands og utan en ferðafyrir-
komulagið var áfram það sama, ætíð
stutt stopp eins og í áætlanafluginu.
Þótt flugið hafi verið ævistarf Jó-
hannesar var sjómennska honum
einnig hugleikin. Faðir hans var
skipstjóri í Reykjavík og það sama
gilti um tengdaföður hans. Á stríðs-
* árunum vann Jóhannes fyrir flug-
námi sínu á millilandaskipum, þá sem
og síðar á starfsævinni stóð hann
augliti til auglitis við dauðann. Þegar
hann fór á eftirlaun keypti hann með
félögum sínum smábátinn Fróna sem
notaður var til sjóstangveiða, einnig
áttum við góðar stundir á seglskút-
um, siglandi um sundin blá.
Þjóð sinni unni Jóhannes, hann
hafði dálæti á íslenskri list og vitnaði
gjaman í bókmenntaperlur okkar.
Tungan okkar var ætíð í öndvegi og
var hann óþreytandi við að kenna
bamabömum sínum rétt íslenskt
mál. Til marks um það má nefna að
við fráfall hans var það eitt af því
fyrsta sem eitt bamabarnið spurði
var: hver á þá að kenna okkur ís-
lensku? Ákveðnar skoðanir hafði
hann á mönnum og málefnum, hann
fylgdist vel með öllum fréttum og
sjaldan var komið að tómum kofun-
um hjá honum.
I Fjölskyldan á margar góðar minn-
fjögur böm. Þau eru:
1) Kolbeiim verkefnis-
stjóri, f. 5.4. 1952.
Sambýliskona hans er
Ema Sigríður Sigurð-
ardóttir sölumaður, f.
30.8.1963. Böra þeirra
eru Guðrún Hrefna,
f.1989 og Erna María,
f. 1998. Fyrir átti Kol-
beinn dótturina Vil-
borgu Hrund, f. 1982
með Kristínu Aradótt-
ur. 2) Helga, hjúkrun-
arfræðingur, f. 21.10.
1961, gift Hirti
Grétarssyni forstöðu-
manni, f. 15.5.1961, böm þeirra eru
Jóhannes, f. 1988, Hildur, f. 1991,
Grétar Öm, f. 1993, og Katrín Vikt-
oría, f. 1999.3) Ingileif flugfreyja, f.
3.1. 1966. Barn hennar er Viktoría
Mjöll, f. 1994. Barnsfaðir er Snorri
Guðmundsson. 4) Edda skrifstofu-
maður, f. 6.1. 1968, gift Eiði Sigur-
jóni Eiðssyni deildarsljóra, f. 9.12.
1968. Böm þeirra em Eiður Smári,
f. 1991, og Viktor Árai, f. 1997.
Jóhannes stundaði gagnfræði-
ingar um samverastundir, í Skild-
inganesi, Nesi, sumarhúsi Jóhannes-
ar, og nú hin síðari ár fór öll
fjölskyldan reglulega saman í frí og
átti góðar stundir saman. Það er
óraunveralegt að Jóhannes sé flog-
inn á braut, jafn hraustur og hann
var, en þessar minningar eigum við
og erum þakklát fyrir, nú þegar við
kveðjum þennan góða mann. Elsku
Helga og systkini, bai’naböm og
tengdaböm, megi guð styrkja ykkur
ogvarðveita.
Hjörtur Grétarsson.
Með Jóhannesi er genginn einn af
forvígismönnum flugmála á íslandi.
Jóhannes fór ungur til náms, einn af
þeim sem mynduðu Loftleiðahópinn
svonefnda, sem lærðu flugstarfsemi í
Kanada og Bandaríkjunum árin
1944-1946. Er heim kom hófu þeir
brautryðjendastarfsemi, fyrst í inn-
anlandsflugi með opnun nýrra flug-
leiða, sem gerðu mörgum lands-
mönnum kleift, í fyrsta sinn, að
komast með hraða flugsins til og frá
heimkynnum sínum. Fyrir þetta
hlutu þeir verðskuldaða viðurkenn-
ingu.
Síðan hófst utanlandsflugið á veg-
um Loftleiða, sem síðar varð að stór-
veldi. Þessi starfsemi lagði í reynd
granninn að þeirri öflugu flugstarf-
semi sem við eigum ríð að búa í dag.
Við Jóhannes vora tengdir í móð-
urætt mína. Faðir hans, Markús og
móðir mín Ölöf, vora fóstursystkini,
alin upp hjá Ástríði og Sigurði Ólafs-
syni í Nesi á Seltjamamesi.
Á visan hátt má segja að Jóhannes
hafi verið örlagavaldur í lífi mínu. Eg
dvaldi í New York veturinn 1952-53
við ákveðið verkefni. Jóhannes var
þá flugstjóri hjá Loftleiðum, en fé-
lagið var þá með reglubundið flug til
New York, þótt i smáum stil væri. Jó-
hannes kom að máli við mig og lýsti
fyrir mér áhyggjum flugmanna fé-
lagsins varðandi framtíðarstarf
þeirra. Væra uppi fyrirætlanir hjá
stjómendum félagsins um að leggja
starfsemina niður. Starfsemin gengi
illa og hentugra væri að snúa sér í
stað þess að kaupum á og rekstri
olíuskips. Jóhannes leitaði ráða hjá
mér af þessu tilefni.
Þetta varð til þess að ég hitti þá fé-
laga, Jóhannes, Alfreð Elíasson ,
Kristinn Olsen, Einar Amason og
Dagfinn Stefánsson nokkram sinn-
um til að ræða þessa stöðu. Til að
gera langa sögu stutta varð þetta til
þess að ég gekk til liðs við þá félaga,
sem endaði með því að á aðalfundi
Loftleiða haustið 1953 var gamla
stjómin sett af og ný stjóm tók við.
Saga Loftleiða eftir það er lands-
mönnum kunn. Þessi samskipti okk-
ar Jóhannesar snemma árs 1953
urðu sem sagt til þess að ég var við-
riðinn flugrekstur næstu 38 árin.
Jóhannes Markússon var afar ag-
aður og bjó yfir ótvíræðum leiðtoga-
nám við Reykholtsskóla í Borgar-
firði og Flensborgarskóla í Hafnar-
firði. Hann var við flugnám hjá
Flugskóla Konna Jóhannessonar í
Winnipeg í Manitoba, Kanada
1944-1945 og Spartan School of
Aeronautics í Tulsa í Oklaholma,
Bandarfkjunum, 1945-1946. Fékk
bandarísk og íslensk flugmanns- og
blindflugsréttindi 1946. Nám í lofts-
iglingafræði hjá Air Service Train-
ing í Southampton í Englandi 1950.
Öðlaðist bandarískt flugstjóra-
skírteini (FAA, Airline transport
rating) að loknu námi hjá Flight
Safety-skólanum á La Guardia-
flugvelli við New York. Flugmaður
og flugstjóri hjá Loftleiðum hf. frá
1. mars 1946, fyrst í innan-
landsflugi og síðan í millilanda-
flugi. Yfírflugstjóri og eftirlits-
flugmaður Loftleiða hf. árin
1957-1969. Flugstjóri hjá Flugleið-
um hf. eftir sameiningu Loftleiða
hf. og Flugféhigs íslands hf. til 63
ára aldurs. Einn stofnenda FLA og
sat í stjóm og samninganefndum
félagsins 1948-1957. í stjóra Loft-
leiða hf. 1971-1973 og síðan í stjóra
Flugleiða hf. 1973-1976 og aftur
frá 1982-1991.
Útför Jóhannesar fór fram frá
Dómkirkjunni í Reykjavik hinn 11.
október síðastliðinn og fór útförin
fram í kyrrþey að ósk hins látna.
hæfileikum. Hann var mjög reglu-
samur, duglegur og hygginn, sam-
fara iðjusemi og hjá honum var
velferð vinnuveitandans ávallt í fyrir-
rúmi. Hann var ósérhlífinn og afkast-
aði miklu ef svo bar undir. Óll hans
margvíslegu störf í þágu Loftleiða og
síðar Flugleiða vann hann af mikilli
samviskusemi. Honum var sýndur
mikil trúnaður, var yfirflugstjóri til
fjölda ára og einnig sat hann í stjórn
félagsins á vissu tímabili. Jóhannes
var mikið ljúfmenni í allri umgengni,
en fastur fyrir ef því var að skipta.
Þessir brautryðjendur flugstarf-
semi á Islandi tína nú smátt og smátt
tölunni. En eftir stendur óhaggan-
legur minnisvarði þeirra í formi öfl-
ugrar flugstarfsemi, sem tengir ís-
land við öll nágrannaríki okkar bæði í
austri og vestri. Án þeirrar öflugu
starfsemi væra margvísleg sam-
skipti okkar við umheiminn önnur og
smærri en raun ber vitni, hvort sem
er á sviði menningar,viðskipta eða
hverskonar þjónustu. Hér ræðir því
nú um eina ajf öflugustu stoðum þjóð-
félagsins og án hennar væri sú vel-
gengni sem við nú búum við, ekki fyr-
ir hendi. Þessir brautryðjendur
flugstarfsemi á Islandi eiga því mikl-
ar þakkir skilið - og Jóhannes Mark-
ússon var einn af þeim.
Eftirlifandi fjölskyldu Jóhannesar
Markússonar er vottuð einlæg sam-
úð.
Sigurður Helgason.
Mig langar að minnast Jóhannesar
Markússonar flugstjóra, en hann lést
föstudaginn 29. september eftir
skammvinn veikindi. Það var mar-
tröð líkast þegar hringt var í mig og
mér tjáð að Jóhannes væri nýlátinn.
Þó Ijóst hafi verið um vikuhríð að
hveiju stefndi var ég sannfærður um
að hann hefði betur. Líkamlegt at-
gervi hans var með slíkum sóma að
annað virtist óhugsandi. Allt frá ár-
inu 1986, þegar ég kynntist yndis-
legri dóttur hans, Ingileifi, og þar
með honum, sýndi hann fram á mikil-
vægi líkamlegrar hreyfingar, en
henni átti hann að þakka atgervi sem
virtist minnst 10-15 áram yngra en
aldurinn gaf til kynna.
Það er margt sem ég hefði viljað
segja Jóhannesi. Þótt ekki hafi skoð-
anir okkar á veraldlegum málum
ætíð farið saman hafði hann mikil
áhrif á mig og mín lífsviðhorf. Hann
var afar vel lesinn bókmenntalega og
mikill íslenskumaður. Hann átti það
til að flytja heilu ljóðabálkana þegar
svo bar við - bókarlaust. Hann hafði
ákveðnar skoðanir á bundnu máli og
þótti nútímaskáld heldur slök í sam-
anburði við stórskáld fyrri tíma.
Studdi hann þá skoðun sína með
sannfærandi rökum. Með afar skýr-
um framburði og fallegu málfari ger-
breytti hann hugarfari mínu gagn-
vart hinu stórkostlega tungumáli
okkar, íslenskunni. Hvað mig varðar
gerði hann betur en nokkur skóla-
stofnun. Er von mín að ég megni að
hafa slík áhrif á einhvem einstakling
í framtíðinni.
Eg er bæði þakklátur og stoltur að
hafa fengið að kynnast Jóhannesi.
Þótt hann hafi verið sérvitur á marg-
an hátt, var hann einstakur öðlingur.
Því miðui- kynntist ég aldrei konu
hans, Viktoríu Kolbeinsdóttur, en
hún lést 17. febrúar, 1984, langt um
aldur fram. Jóhannes og Viktoría
eignuðust fjögur efnileg börn sem
bæði era sérlega samheldin og þeim
hjónum til mikils sóma. Sem mikill
flugáhugamaður frá barnæsku, og
seinna meir sem starfandi flugverk-
fræðingur, hefði ég átt að tjá Jóhann-
esi mikilvægi þess að kynnast honum
sem einum af helstu framkvöðlum
flugs á Islandi. Eg vona að hann hafi
skynjað aðdáun mína gengum þögn-
ina. Þegar ég nú hugsa um allar sög-
urnar sem upp komu í samræðum
okkar svíður að hann ritaði ekki
sjálfsævisögu sína, líkt og ég og
margir aðrir hvöttu hann til. Þar var
um að kenna einstakri hógværð sem
einkenndi hann svo mjög.
Eg var staddur við vinnu mína hér
á fiugvellinum í borginni Duluth í
Minnesota-fylki í Bandaríkjunum
þegar mér var tjáð um andlát Jó-
hannesar. Það var undarleg tilviljun
að mér varð litið út um glugga og sá
hvar verið var að draga út úr flug-
skýli enduruppgerðan Catalina-flug-
bát, líkt og Jóhannes flaug í barn-
æsku flugs á íslandi. Það var
táknræn sýn. Það er mikill missir að
þessum gæðamanni. Eg vil senda
mínar innilegustu samúðarkveðjur
til bama hans: Kolbeins, Helgu,
Ingu, og Eddu og fjölskyldna þeirra.
Hugur minn er hjá ykkur.
Snorri Guðmundsson.
Við upphaf 21. aldarinnar verður
gjarnan hugsað til þeirra hrað- og
stórstígu framfara, sem orðið hafa á
sviði samgangna á íslandi sl. 50-60
ár. Ber þar flugsamgöngur hæst við
sýn. Upprifjun á þessari þróun kom í
huga mér er ég frétti um óvænt
brottkall vinar míns og félaga um
áratugaskeið í starfi og leik, Jóhann-
esar Markússonar, flugstjóra, en
ungur að áram haslaði hann sér völl á
þeim starfsvettvangi. Við Jóhannes
voram tengdir fjölskylduböndum,
móðir mín Ólöf Sigurjónsdóttir og
faðir hans, Markús Grímsson skip-
stjóri vora uppeldissystkini og ólust
upp á stórbýlinu Nesi á Seltjarnar-
nesi hjá sæmdarhjónunum Ástríði og
Sigurði Ólafssyni, en hann var bróðir
móðurömmu minnar, Sesselju, ljós-
móður í Reykjavík. Nutu þau i þeim
ranni ástríks og trausts uppeldis sem
reyndist þeim hollt og farsælt vega-
nesti á lífsleiðinni, og til minningar
og í virðingar- og þakklætisskyni við
fósturforeldra sína létu móðir mín og
Markús hvort um sig tvö barna sinna
bera nöfn þeirra beggja, Ástríðar og
Sigurðar.
Að afloknu hefðbundnu námi
gagnfræðiskólastigs í Reykholts- og
Flensborgarskóla lá leið hans á
vinnumarkaðinn, hann gerðist skip-
verji í millilandasiglingum hjá Eim-
skipafélagi íslands á Selfossi og var í
áhöfn þar við skipstjóm hins þekkta
skipstjóra Ásgeirs Jónassonar. Á
þessum tíma kann hugur Jóhannesar
hugsanlega að hafa hneigst til þess
að leggja fyrir sig skipstjóm og afla
sér menntunar á því sviði og feta þar
með í fótspor föður síns, en það fór á
annan veg. Jóhannes tjáði mér, að
Ásgeir hafi einhverju sinni tekið sig
tali, spurt sig um hver væra hans
framtíðaráform og hvort hugur hans
væri alfarið bundinn sjó- og far-
mennsku. Hafi Ásgeir þá vakið máls
á því, að hann ætti að hugleiða þann
kost að leita fanga í flugnámi, þar
væri framtíð og ómældir möguleikar
fyrir unga, framsækna menn. Jó-
hannes hlustaði á hollráð skipstjór-
ans, og ákvað að taka þá stefnu að
hverfa af vettvangi sjósiglinga og
fara á vit loftsiglinga, Teningunum
var kastað, hann fór til flugnáms í
Kanada og Bandaríkjunum og dvaldi
þar árin 1944-1946. Hann hóf svo
flugmannsferil sinn hjá Loftleiðum í
mars 1946, fyrst í innanlandsflugi og
síðar í millilandaflugi félagsins, nam
loftsiglingafræði í Englandi 1950 og
öðlaðist bandarískt flugstjóraskír-
JÓHANNES
MARKÚSSON
teini að loknu námi við Flight Safety
skólann á La Guardia flugvellinum í
New York. Flugmannsferill Jóhann-
esar varð langur og farsæll, spannaði
42 ár við reglubundin skyldustörf, en
auk þess gegndi hann starfi yfirflug-
stjóra og eftirlitsfugmanns hjá Loft-
leiðum árin 1957-1969.
Við starfslok við aldursmörk 1988,
63 ára að aldri, hafði hann lagt að
baki alls um 30 þús. flugstundir. Eftir
að Jóhannes hóf starf hjá Loftleiðum
höfðum við fyrstu árin náin sam-
skipti og hittumst, enda nágrannar á
þeim tíma, og fylgdist ég af áhuga
með rekstri og viðgangi félagsins. En
árið 1953 tók að syrta í álinn, flug-
mönnum félagsins bárast raddir um
að stjóm þess hygðist leggja niður
ílugrekstur og söðla yfir í rekstur ol-
íuflutningaskips. Þetta varð til þess
að nokkrir flugmenn félagsins bund-
ust samtökum og einsettu sér að ná
yfirráðum í félaginu, Jóhannes fékk
til liðs við sig og félagana aðila með
aðstöðu og fjárráð, keypt vora hluta-
bréf og til að gera langa sögu stutta
tókst þeim að ná yfinráðum í félag-
inu á aðalfundi þess þ. 15. okt. 1953.
Var það sögulegur og mér minnis-
stæður fundur, þar sem ég var fund-
amtari fundarins. Manna á meðal
var þessi yfirtaka félagsins í hendur
nýrra manna ýmist kölluð „stjómar-
byltingin“ eða „hallarbylting aldar-
innar“.
Árið 1962 urðu þáttaskil í flug-
rekstri Loftleiða, flugstarfsemin var
að hluta flutt frá Reykjavíkurflug-
velli til Keflavíkurflugvallar, félagið
tók yfir úr hendi Flugmála-
stjómarinnar þar flugvéla- og far-
þegaafgreiðslusamninga. Kom Jó-
hannes þá um mitt árið að máli við
mig og sagði félagið vanta starfs-
mann til að annast framkvæmd þess-
ara samninga og hvatti mig til að tak-
ast þetta á hendur. Féllst ég á þetta,
hann bar þetta undir félaga sína og
samstarfsmenn og ráðning var
ákveðin. Þar með hófust fyrir tilstilli
Jóhannesar afskipti mín af flugmál-
um, fyrst á vegum Loftleiða og síðar
Flugleiða og vörðu í tæpa þrjá ára-
tugi. Var ég Jóhannesi þakklátur fyr-
ir traustið, en hversu farsællega mér
fórast skyldustörfin úr hendi er ann-
arra um að dæma.
Á kveðjustund hrannast upp end-
urminningar um trausta vináttu okk-
ar og samskipti frá fyrstu tíð. Lífs-
ferli Jóhannesar má líkja við
ævintýri, en þau era af ýmsum toga,
oftlega búin ívafi hugaróra og hug-
mynda án jarðvegsróta. Hans ævin-
týri varð að raunveraleika sakir þess
að það var Qdætt stefnufestu, heil-
steyptum persónuleika, æðraleysi og
drenglyndi. Með þessa mannkosti í
farteskinu auðnaðist honum að ná
þeim mai’kmiðum, er hann setti sér
sem ungur maður. Hann skilaði ævi-
starfi sínu með sæmd og reisn, var
framsýnn, fór skilvitlega með fjár-
muni sína, sem hann hafði aflað fyrir
eigið framtak, atorku og sakir stakr-
ar vinnusemi. Hann var enginn silf-
urskeiðarmaður.
I starfi var hann sem flugstjóri
rómaður fyrir að halda uppi siðvædd-
um aga gagnvart samstarfsmönnum
sínum í áhöfn jafnframt því að í
stjómun var jafnan beitt sanngimi
og allar ákvarðanir mótaðar jafnvægi
og njörvaðri ábyrgðartilfinningu.
Öll byrjun er erfið og það útheimt-
ir framtíðarsýn og áræði að yfirstíga
alla erfiðleika henni tengdri. „Hall-
arbyltingin" sem að ofan er að vikið
skóp af sér Loftleiðaævintýrið. Það
leiddi svo í tímans rás af sér þá at-
vinnu- og þjóðlífsbyltingu, sem
fugsamgöngumar hafa fært íslensku
þjóðarbúi. Velgengni og þjóðhag-
sæld sú, sem við búum við í dag má að
veralegu leyti rekja til þessarar þró-
unar og þeirra jákvæðu áhrifa er
flugsamgöngumar færðu þjóðinni til
framfara og heilla. Hinn öri vöxtur
ferðamannaiðnaðarins er skýrt
dæmi um þessa vegferð og stendur
nú fyrir um 20% af þjóðartekjum
landsins.
Jóhannes var einn af framheijum
og brautryðjendum í framvindu
flugstarfsemi Islendinga og íslensk
þjóð stendur í þakkarskuld fyrir
hans framlag og dáðir.
Bömum Jóhannesar og öðram ást-
vinum er færð einlæg samúð og
hluttekning.
Gunnar Helgason.