Morgunblaðið - 05.12.2000, Qupperneq 66

86 ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 2000
HESTAR
MORGUNBLADIÐ
Er fullkomn-
un fólgin
í tíunum?
Tían er toppurinn í kynbótadómum. Hún á
að undirstrika fullkomleika eiginleikans
sem um ræðir hverju sinni. Valdimar Krist-
insson rifjar hér upp eftirminnilegar tíur
sem gefnar hafa verið í gegnum tíðina.
Hin geðprúða Blika frá Árgerði og Sigvaldi Ægis-
son á fjórðungsmóti á Melgerðismelum en síðar um
sumarið tókst þeim að sannfæra dómara um að
Blika hefði hið fullkomna geðslag.
Hrímnir frá Hrafnagili, sem Björn Sveinsson situr,
hefur verið talinn ímynd hins besta í frambyggingu
íslenskra hrossa en þessi fagri hestur hefur aldrei í
dóm komið.
Morgunblaðið/Valdimar
Rauðhetta frá Kirkjubæ hlaut 10 fyrir tölt og virðast hestamenn al-
mennt sáttir við þann dóm enda hryssan forkunnar fögur og góð. Þórð-
ur Þorgeirsson situr hryssuna á landsmóti 1994.
EITT af mörgum vinsælum og
áhugaverðum umræðuefnum hesta-
manna er það hvort einstök hross hafi
verðskuldað að fá tíu í einkunn fyrir
einhvem eiginleikanna sem metnir
eru í kynbótadómi. Eftir að ljóst varð
að auka þyrfti teygni í einkunnagjöf
kynbótamatsins og tölvunnar vegna
hafa tíumar orðið mun algengaii en
var hér áður fyrr. En það er eins og
gjamt er þá velta menn þessum hlut-
4 'im mikið fyrir sér. Það hvort hross
í'ær þessa topp einkunn eða 9,5 skipt-
ekki höfuð máli um kynbótagildi
-ripsins en í hörðum slag á kynbóta-
ýningu getur þessi hálfi í einkunn
áðið hvort hross er í 1. eða 2. sæti og
íst er að oft er hart slegist um sætin.
Þama geta líka verið um umtalsverð-
;ir fjárupphæðir að ræða þótt ein-
kunn fyrir eitt einstakt atriði ráði
kannski ekki öllu. Þó má segja að tvö
dómsatriðanna í hæfileikum, tölt og
fegurð í reið vigti býsna þungt í verð-
< mati á gripnum. Sem dæmi má nefna
að ef hross fengi 10,0 fyrir báða þessa
eiginleika myndi verð þess að líkind-
um rjúka upp úr öllu valdi, jafnvel þó
að veilur væm í öðram eiginleikum.
Allir geta verið sammála um að
gefa beri vel fyrir úrvals góða eigin-
leika en dásamleiki hestamennskunn-
ar felst kannski ekki síst í því hversu
ósammála eða kannski réttara að
segja hversu skiptar skoðanir geta
verið um mat á hrossum og sýningum
þeiira.
Við lauslega talningu má gera ráð
fyrir að í ríflega 20 tilfellum hafi hross
fengið 10,0 í einkunn í kynbótadóm-
um hér á landi. I nokkrum þessara til-
fella virðist ríkja fullkomin sátt en
flestum þeirra er meiri eða minni
ágreiningur um.
Skeiðeinkunn Náttfara frá Ytra-
Dalsgerði virðast flestir ef ekki allir
sáttir við. Hann hlaut þessa einkunn á
landsmóti á Skógarhólum 1978 þar
sem hann var tvímælalaust stjarna
mótsins. Hann sló fyrst í gegn fjög-
urra vetra á landsmóti fjórum áram
áður með skeiðsprettum í algjöram
sérflokki. Náttfari kom fram all-
nokki’um sinnum eftir það og undir-
strikaði vel sína toppeinkunn með það
sem kalla mætti fullkomið skeið.
Hann hafði frábært skeiðsnið, gott
svif, hárrétta stillingu bæði á baki,
hálsi og höfði og mikinn hraða. Það er
kannski kaldhæðnislegt að segja það
en staðreynd er sú að þegar þessi frá-
bæri vekringur fékk tíuna vora
sprettir hans hvað lakastir. Má þar
um kenna því að klárinn var vel
þyngdur en þá voru engar hömlur á
þyngd fótabúnaðar kynbótahrossa og
hinu að skeiðbrautin á Skógarhólum
var ekki eins og best varð á kosið.
Margar góðar myndir af skeiðsprett-
um Náttfara gegnum tíðina sýna vel
að hann verðskuldar þessa einkunn
en hins vegar era eðli málsins sam-
kvæmt engar góðar skeiðmyndir til
af honum frá landsmótinu á Skógar-
hólum. Þar var hann fjórtaktaður og
oft hálfskondrandi þótt yfírferðina og
kraftinn vantaði ekki. En þrátt fyrir
þetta virðast menn almennt sáttir við
tíuna hans Náttfara.
Fundið að háls- og höfuðburði
Annar vekringur Hjörvar frá Ket-
ilsstöðum fékk í tvígang 10 fyrir skeið
og virðist hann fá góðan frið með
hana. Skeiðlag hans er ekki ósvipað
og Náttfara, helst var að hann felldi
hálsinn meira en Náttfari gerði þegar
hann var lagður á léttum fótabúnaði.
í gæðingakeppni var skeiðið hjá
Hjörvari fallegra enda virtist henta
honum vel að fá hóflega aukvigt á
framfætur.
Þeir feðgar Svartur frá Unalæk og
sonur hans Númi frá Þóroddsstöðum
hafa báðir fengið 10,0 fyrir skeið en
aðeins hefur borið á efasemdum um
réttmæti þeirra einkunna. Ekki er
um deilt að báðir era þeir feiknamikl-
ir vekringar, rúmir og gripamiklir.
Það sem er hins vegar sett út á er
háls- og höfuðburður þeirra sem þyk-
ir full hár og samanborið við Náttfara
ná þeir ekki þeirri fullkomnun sem
sumum finnst að þurfi aðyera til stað-
ar til að fá toppeinkunn. í þessari um-
ræðu verður sumum tíðrætt um að
hestar þurfi að vera í réttri stillingu
fyrir gangtegundina til að fá hæstu
einkunn. Gott dæmi um þessa skoðun
er sú gagnrýni sem fram kom þegar
Gustur frá Grand fékk 10,0 fyrir
brokk. Þá var klárinn mjög reistur og
höfuðburður ekki fullkomnu í jafn-
vægi. Slík stillingu á hesti er ekki sú
sem talin er eðlileg fyrir brokk og
rökin þau að ef Gustur verðskuldaði
10 fyrir brokk ætti hestur sem brokk-
ar jafn vel og Gustur en væri með
felldan háls og höfuð því sem næst í
lóð að fá 10,5 eða jafnvel 11,0. En
kostir brokksins hjá Gusti og það sem
heillaði dómara var mikið svif, gott
framgrip og kraftur.
Aðeins eitt hross, Blika frá Árgerði
hefur hlotið 10,0 fyrir geðslag áður en
farið var að dæma það með viljanum.
Hún hlaut þessa einkunn á landbún-
aðarsýningu 1987 en hafði áður hlotið
8,5 á fjórðungsmóti á Melgerðismel-
um fyrr um sumarið. Rökstuðningur
fyrir þessari einkunn var fyrst og
fremst sá að hryssan hefði komið
nokkrum sinnum í dóm og ávallt lagt
sig alla fram um að þóknast knapan-
um í hvívetna. Ekki hafa heyrst efa-
semdir um þessa einkunnagjöf enda
bauð hryssan af sér mjög góðan
þokka og féll fólki mjög vel í geð. Það
sem hins vegar er athyglisvert við
þessa einkunn er sú staðreynd að mat
á geðslagi þótti og þykir enn mjög
erfitt og því vora einkunnir mjög mið-
lægar. Þóttu dómarar því sýna mik-
inn kjark að stíga þetta skref en
kannski ósanngjamt að ekki skuli
fleiri hross hafa komist út úr hinni
ríkjandi miðlægni í mati á geðslagi.
A þessu ári fékk einn hestur Hug-
inn frá Haga 10,0 fyrir vilja og geðs-
lag eftir nýja fyrirkomulaginu og var
þar lagður grannur að hæfileikaein-
kunn yfir 9,0 sem er fágætur árang-
ur. Um Huginn hefur verið óti-úlega
hljótt þrátt fyrir þessar háu einkunn-
ir, hann virðist hafa fengið góðan frið
með þessa tíu sína og má því ætla að
fjöldinn samþykki hana. Hesturinn er
afar þjáll og meðfærilegur en um leið
mjög viljugur sem er það sem leitað
er eftir samkvæmt ræktunarstaðlin-
um.
Nokkur hross hafa hlotið 10 fyrir
vilja samkvæmt gamla fyrirkomulag-
inu og er þar fyrst að nefna Kolbrúnu
frá Hólum. Þessa einkunn hlaut hún
fyrir rúmlega þijátíu árum þegar
menn töluðu um fjör í hrossum og
tamningaraðferðir og reiðmennska
var með þeim hætti að margir hlutir
vora mjög yfirskilvitlegir og óræðir. í
dag myndi slíkur vilji vera kenndur
viðspennu og/eða ofríki og að líkind-
um dregin niður í einkunn. Sömu
sögu er að segja um Perlu frá Kaðal-
stöðum sem efst stóð í flokki sex
vetra hryssna og eldri á landsmóti á
Vindheimamelum 1982. Hamdist hún
illa fyrir fjörofsa eða ofríki hvað sem
menn kjósa að kalla það. Skilgreining
á því hvað væri ákjósanlegur vilji stóð
lengi vel í mönnum en í dag virðist
þetta komið allnokkuð á hreint og má
þar nefna einkunn Gusts frá Hóli á
landsmótinu á Gaddstaðaflötum 1994
fyrir vilja. Gustur hefur komið fram
nokkram sinnum eftir landsmótið og
þá sýnt mjög ásækinn vilja án þess þó
að sýna nokkur merki um ofríki eða
tOhneigingu til að taka völdin af knap-
anum.
Rauðhetta á friðarstól
Þá er röðin komin að töltinu sem
óumdeilanlega er dýrasti eiginleiki ís-
lenska hestsins. Þar hafa þijú hross
komist í hæstu hæðir og fer þar lík-
lega fremst Rauðhetta frá Kirkjubæ
en hún hlaut þessa vegtyllu á lands-
mótinu á Gaddstaðaflötum 1994
ásamt Mjölni frá Sandhólaferju en
fjórar af þessum tíum sem hér eru
nefndar til sögunnar vora einmitt
gefnar á þessu móti. Tían hennar
Rauðhettu hefur verið til þess að gera
laus við gagnrýni enda hryssan
feiknagóð, taktur, rými, mýkt og fóta-
burður eins og best var á kosið. Sér-
staklega komu yfirburðir hennar á
tölti vel í ljós á yfirlitssýningu þegar
hún var með öðrum hryssum í braut-
inni. Hið sama verður ekki sagt um
einkunn Mjölnis frá Sandhólaferju en
strax á mótinu mátti heyra gagnrýn-
israddir á þessa einkunnagjöf og
fannst sumum sem mikil einkunna-
gleði hefði ríkt í dómshúsinu. Ekki
deildu menn um hvort Mjölnir tölti
vel eða illa heldur hitt hvort hann ætti
skilið 10,0 eða ekki. Þótti sumum tölt-
ið hjá honum of gróft og stórkallalegt
tU að fara í hæstu hæðir.
Afburða yfirferð
A þessu móti gaf Víkingur frá
Voðmúlastöðum tóninn að því sem
koma skyldi aðeins fjögra vetra fékk
hann 9,5 fyrir tölt og tveimur áram
síðar var verkið fullkomnað á fjórð-
ungsmóti á Gaddstaðaflötum þegar
hann tryggði sér tíuna. Um réttmæti
einkunnar Víkings virðist all góð sátt,
þetta er geysUegur yfirferðarhestur
og efamál hvort nokkur standi honum
þar á sporði. í hæga töltinu stendur
hann lakara að vígi og væri frekar þar
sem mætti reyta af honum kommur.
Þá hafa nokkur hross hlotið 10,0
fyrir atriði sköpulags og era það helst
hófamir sem verða þess aðnjótandi. í
það minnsta tveir stóðhestar hafa
hlotið 10,0 fyrir hófa þeir bræður
Stefnir frá KetUsstöðum og Sindri frá
Högnastöðum. Þá hlaut Katla frá
Dallandi slíka einkunn fyrir hófa fyrir
nokkram áram og fleiri hross hafa
náð þessu marki.
Nú þegar prúðleikinn er kominn
inn í myndina er ánægjulegt að geta
þess að einn stóðhestur á landsmót-
inu Stirnir frá Þóroddsstöðum hlaut
þessa einkunn fyrir sitt fagra fax og
tagl og heyrðust ekki efasemdar hljóð
um þá einkunnagjöf. Að því er næst
verður komist hafa hross ekki fengið
10 fyrir önnur atriði sköpulags. Þó
má geta þess að Frami frá Ragnheið-
arstöðum hlaut 9,8 fyrir fótagerð á
þeim áram sem dómarar dæmdu
hver fyrir sig. Hafa því tveir af þrem-
ur dómuram gefið honum 10 en sá
þriðji 9,5. Ætla má að sterkar líkur
séu fyrir því að hann hefði fengið
tíuna ef dómarar hefðu dæmt með
núverandi fyrirkomulagi.
Hrímnir fyrirmynd
í frambyggingu
Frambyggin íslenskra hrossa hef-
ur þótt veikur punktur í stofninum.
Hæst hafa hross komist þar í 9,5, lík-
lega ein þijú hross, en sjálfsagt bíða
margir spenntir eftir tíunni þar. Það
er reyndar til hestur á íslandi sem
orðaður hefur verið við tíu fyrir háls,
herðar og bóga en gallinn er sá að
hann hefur aldrei farið í kynbótadóm.
Hér er að sjálfsögðu átt við glæsi-
hestinn Hrímni frá Hrafnagili sem
hefur þótt með öðrum hestum betri
frambyggingu.
A það ber að líta að þegar velt er
vöngum yfir einkunnum hrossa að
dómurinn stendur aðeins fyrir
frammistöðu eða útliti á þeirri stundu
sem dómurinn fór fram. í þeirri um-
ræðu sem hér er verið að vitna í era
menn einnig að meta hvort hrossin
standa undir merkjum almennt eftir
að þau hafa hlotið þennan vegsauka.
Skoðanir era skiptar eins og að fram-
an sagði og í sjálfu sér ekki verið að
kasta rýrð á hross þótt velt sé vöng-
um yfir hvort það eigi skUið 9,5 eða
10,0. Svo fremi sem umræðan sé mál-
efnaleg og fagleg er hún gagnleg og
ekki verður deilt um skemmtanagild-
ið.
Ávallí ílciðinni ogferðcirvirði