Skírnir - 01.01.1910, Blaðsíða 22

22
Siðspeki Epiktets.
Það er þá upphafið á siðakenningu Epiktets, að mað-
urinn er fæddur þræll. Hann er þræll líkama síns og
líðanar, nauðsynja sinna og girnda, vona sinna og ótta.
Þetta er, siðferðislega séð, aðalmein mannsins. En á hinn
hóginn eru það hin æðstu gæði, er honum geta hlotnast,
að verða frjáls, frjáls í þeim skilningi orðsins, að hafa
fulla stjórn á sjálfum sér og setja sjálfum sér lög, í stuttu
máli, vera herra, en ekki þræll girnda sinna. Og þetta
er einmitt takmark það, sem hann á að stefna að.
Hvernig getur maðurinn nú nálgast takmark þetta?
— »Leitið og þér munuð finna« — sögðu Stóíkar líkt og
kristnir menn síðar. En þér eigið ekki að leita frelsis
þessa hið ytra, hvorki í líkama yðar né í neinum ytri
gæðum, því að alt slíkt gjörir yður ánauðuga. Og yfir
því hafið þér að lokum engin fullkomin yfirráð. En það
gefur að skilja, að maðurinn getur ekki notið fulls frelsis
nema þar, sem hann er einráður og öllu öðru óháður.
»Attu þá ekki full ráð á neinu? spyr Epiktet. — Eg veit
það ekki. — Geta menn neytt þig til að fallast á það,
sem rangt er? — Nei. — Getur nokkur neytt þig til að
gjöra það, sem þú vilt ekki? Má vera; með því að ógna
mér með dauða eða fangelsi, geta menn n e y 11 mig til
þess að vilja það. — En ef þú fyrirlítur dauða og fangelsi,
mundu þá slikar ógnanir skelfa þig? — Nei. — En er
það þá á þínu valdi að fyiirlíta dauðann? — Já. — Þá
er vilji þinn óháður«.
Þannig er þá eitthvað það til í oss sjálfum, er getur
verið öllu öðru óháð, sem sé dómgreind vor og vilji. En
nú er maðurinn að áliti Epiktets aðalóvinur sjálfs sín,
aðalharðstjórinn. Því að sjálfur snýr hann sér alla jafna
snörur þær, er hann dettur i; og lengst af er hann háður
tjóðurbandi sinna eigin ímyndana, tilfinninga og vona.
Imyndunin er t. d. þangað til að gylla fyrir honum hin
ytri gæði, að hann hyggur, að hann geti ekki án þeirra
verið; og þá verður hann samstundis þræll þeirra. Og
svo miklar grýlur gjörir ímyndunin sér úr óþægindum lífsins,
að maðurinn reynir að forðast þau á allar lundir. En