Skírnir - 01.01.1910, Blaðsíða 27
Siðspeki Epiktets.
27
mennirnir synir hans, konurnar dætur hans; það er eins
og hann ætti að kynnast því öllu og vaka yfir því öllu.
. . . . Hinn spaki maður heflr verið sendur mönnunum til
þess að kenna þeim, hvað gott sé og ilt; hann á að gæta
þess, livað sé heillavænlegt fyrir mannkynið og hvað geti
orðið því að baga . . . Sleginn elskar hann þá sem slá hann,
því að hann er faðir og bróðir allra manna . . . Hann er
postuli þeirra og á að vekja þá . . . . Hann vakir yflr
mannkyninu og þjáist með því . . . því að málstaður þess
er málstaður hans«. — Og svo bætir Markús Árelius keis-
ari við skömmu síðar: — »Elskaðu mennina af öllu þínu
hjarta«.
Eins og menn sjá, eru orð þessi alllík sumum um-
mælum kristindómsins, og þó ber að skilja þau nokkuð á
annan veg. Því að áliti Stóika mátti hinn spaki maður
heldur ekki verða h á ð u r ást sinni. »Hvernig á eg að
elska vini mína? segir Epiktet. — Eins og sjálfstæð sál
elskar, eins og lánssamur maður elskar. Aldrei býður
skynsemin oss að lítillækka oss með því að gráta eða með
því að vera upp á aðra komnir..........Varastu alt þetta í
ást þinni til vina þinna.......Og hver skyldi hamla þér
frá að elska þá eins og elska ber dauðlega menn, sem
hljóta að devja, hljóta að yfirgefa oss. — Elskaði ekki
Sókrates bðrn sín ? Jú; en hann elskaði þau eins og frjáls
maður. — En vér notum hvert yfirvarpið á fætur öðru
til þess að gera oss auðvirðilega; einn notar barnið sitt,
annar móðurina, þriðji bræður sína o. s. frv«. Meiningin
með orðum þessum er víst sú, að ekki megi ástin bægja
mönnum frá að gæta sjálfsagðrar skyldu sinnar, að ekki
megi hún auðvirða manninn né gjöra hann að kveif og ekki
megi hún græta hann né hryggja. Því að það var Stóík-
anum ósamboðið. Ástin mátti yfir höfuð að tala ekki æsa
gsðsmuni hans, og því varð hún í rauninni æðiköld, vart
meira en velvildin ein og vinaþelið.
En vinirnir voru þá líka alstaðar, jafnvel í dauðri
náttúrunni. Epiktet nefndi jafnvel efniseindirnar, »feður
manna og vini«. Þetta spratt af þeirri skoðun Stóíka, að