Skírnir - 01.08.1914, Blaðsíða 65

Áhrif klaustranna á íslandi.
289
aukast, og hún er farin að taka sig út úr. Upphaflega
var kirkjan þjóðleg í allra sterkustu raerkingu. Hún var
beinn ávöxtur úr íslenzkum jarðvegi. Jafnvel klerkarnir
hafa skoðað sig fyrst og fremst Islendinga og þar næst
kirkjunnar menn. Og meðan hún var það, gat hún borið
uppi þjóðlegar bókmentir. En Þorlákur biskup og hans
líkar unnu ekki til engis. Þó að honum yrði lítið ágengt
hið ytra, þá fer nú hugsunarhátturinn að breytast. Kirkj-
an fer að verða fyrir sig, eins og annarstaðar, en hættir
að sama skapi að vera þjóðleg. Og einmitt þá sjáum vér
hvílíkur máttarviður hún var fyrir bókmentirnar. Ein-
staka menn, svo sem Snorri og Sturla, rita í sama anda,
en svo er því lokið. Ekki er þetta svo að skilja, að
kirkjunnar menn hætti að rita. En nú breytist alt. Skap-
andi aflið dofnar, og »munka-andleysið« færist yfir kot og
klaustur. Menn safna gömlu, rita það upp og auka ein-
hverju inn í. Alt er þurt og andlaust. Og nú fara helgi-
sögur og helgikvæði að vera það helzta og eina, sem
klaustrin framleiða. Það kirkjulega tekur við af því þjóð-
lega.
»Helgar þýðingar« voru meðal elztu ritverka íslend-
inga. Þær hafa komið strax með kristninni, því að það
heyrði í rauninni til með »ornamentis et instrumentis*
hverrar kirkju, að eiga helgra manna sögur, að minsta
kosti sögu þess, er kirkjan var helguð. Þegar klaustrin
komu á fót hafa þau vafalaust verið beztu verksmiðjurn-
ar fyrir þennan varning. Við hlið snillinganna, sem rit-
uðu þjóðleg fræði, hafa frá upphafi verið aðrir, sem sí-
skrifandi voru helgum mönnum til lofs og dýrðar. Þegar
eftir stofnun Þverárklausturs sjáum vér þessa iðn rekna.
Nikulás ábóti yrkir drápu um Jón guðspjallamann. Nærri
má og geta hvort Þorlákur hefir ekki ýtt undir slíkt verk
í Þykkvavæ. Þar er þá Gamli konoki og kveður um Jón
guðspjallamann, svo og guðfræðiskvæðið »Harmsól«. Um
miðja 13. öld er þar ábóti Brandur Jónsson, lærdómsmað-
ur góður og hinn mesti snillingur. Eftir hann liggur hin
langelzta biblíuþýðing á Norðurlöndum, »Stjórn< svokölluð.
19