Skírnir - 01.01.1916, Side 91

'Skirnir.
Ritfregnir
91
skáldsagnalistar er þó þannig vaxin, að talsvert er vandfarið raeð
hana, því ef vel á að vera útheimtir hún hvorttveggja í senn
skáldlegt ímyndunarafl og samvizkusamlega rannsókn og meðferÖ á
heimildunum, og hefir sumum höfundum orðið hált á því svelli.
Að vorum dómi hefir Jóni Trausta tekist að mörgu leyti pryð-
isvel í þeim sögum sínum, er hann byggir á viðburðum fyrri alda.
.Sögur hans frá Skaftáreldum munu flestum minnisstæðar, sem þaer
hafa lesið, einkum fyrri hlutinn, og eru sumir kaflar í þeim stór-
feldir og áhrifamiklir. I fyrstu sögunni af Góðum stofnum, sem út
kom í fyrra (Önnu frá Stóruborg), bregður og víöa fyrir góðum
glefsum, en í heild sinni stendur hún þó hinum að baki að vor-
um dómi. Aftur á móti hefir höf. tekist að flestu leyti mjög vel
upp i þeim sögum, er hór um ræðir, enda hefir hann valið sér
einkar heppileg yrkisefni, því menn þeir og viðburðir, er hann sky'rir
frá, eru bæði hugðuæmir og einkennilegir, og um leið svo langt
«m liðið og svo lítið um þá kunnugt í einstökum atriðum, að höf.
hefir ærið frjálsar hendur og getur látið ímyndunaraflið leika mikið
til lausum hala. Það er og sýnilegt, að höf. hefir gert sór mikið
far um að rannsaka heimildirnar, bera saman frásagnirnar og setja
sig sem bezt inn í anda, siði og aldarhátt á þessum löngu liðnu tímum.
Fyrsta sagan, Veizlan á Grund, segir frá Grundarbardaga, er
þeir Smiður Andrésson hirðstjóri og Jón skráveifa voru af lífi
teknir. Um þann atburð hafa gengið ymsar sagnir á fyrri öldum,
eigi alls kostar samhljóða, og hefir höf. hér fylgt því, er houum
þótti líklegast. Aðalpersóna sögunnar er Grundar-Helga,
móðir Bjarnar Jórsalafara, og er talið að hún hafi átt mikinn þátt
í þessum atburðum. Hún var ein hin mesta hefðarkona og skör-
ungur á sinni tíð, að því er virðist, og hefir skáldinu tekist prýð-
isvel að lýsa henni og leiða hana fram í allri sinni dýrð. Hún er
bæði sterk og stórbrotin í lund, en þó um leið kvenleg og glæsi-
leg, og undir hinu fasmikla látbragði er eins og votti fyrir laðandi
blíðu og viðkvæmni, sem hún heldur í skefjum. Að vorum dómi
hefir þó skáldinu ekki síður tekist að lýsa Snjólfi kanúka,
skriftaföður Helgu, munkinum, sem hefir í orði kveðnu afneitað
heiminum og situr kuflskrýddur og krúnurakaður yfir fornum
dýrlingasögum, en er þó svo skapi farinn undir niðri, að hann veið-
ur altekinn af æfintýralöngun og framkvæmdarþrá óðar en hann
verður þess áskynja, að eitthvað mikið stendur til, svo engiu bönd
fá haldið honum. Þá er og S k r e i ð a r - S t e i n n ekki óskemti-
Jegur náungi, stúrinn og geðstirður og heimskur eitts og bann er,