Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1960, Blaðsíða 98

102
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
En lítum ögn á þessa tvo heimildarmenn, Jónas og Kálund. Jónas
sá aðeins fjórar fjalir í Tungu 1839 og teiknaði tvo menn eða líklega
öllu heldur engla, sem hann sá á þeim. Ég er höfundi bókarinnar
mjög þakklátur fyrir skýringuna á höfuðbúnaði þessara manna eða
engla, ég held hún sé rétt og skarpleg. Hins vegar er ég höf. ósam-
mála um að þeir hafi verið á láréttum fjölum, hvað sem líður strik-
unum undir iljum þeirra, þau hefur Jónas líklega sett til þess að láta
þá ekki svífa í lausu lofti. Hann segir sjálfur að fjalirnar standist
ekki á. Samt teiknar hann menn í heilu líki. Nú eru Bjarnastaða-
hlíðarfjalir aðeins 25 sm breiðar, og það er ekkert rúm fyrir menn
í heilu líki á hverri einstakri nema þeir séu hafðir í miklu smærri
mælikvarða en allt annað á Bjarnastaðahlíðarfjölum, 'eða 20—25 sm
á hæð. Svo smáir hafa varðenglarnir ekki verið, og ég sé enga leið
aðra en þá, að Jónas hafi séð menn þessa á lóðréttum fjölum, og þær
hafa þá verið af sömu gerð og þær fjalir, sem ég hef leyft mér að
kalla þær raunverulegu Flatatunguf jalir. En séu mannverur Jónasar
rétt skýrðar sem varðenglar úr dómsdagsmynd, tel ég miklu senni-
legra, að þær séu þeir tveir, sem standa sinn hvorum megin við hið
uppreidda hásæti á miðri myndinni.
Lítum. svo á Kálund, sem er aðalheimildarmaður höfundar. Kálund
telur upp ýmis efnisatriði, sem hann sá á 5 fjölum í Tungu 1874, og
hefur höfundi að vonum orðið starsýnt á, að hann nefnir einmitt
nokkur atriði, sem vantar á fjalirnar frá Bjarnastaðahlíð, en eiga
skilyrðislaust að vera á býzanskri dómsdagsmynd. Meðal þessara
atriða er Mikjáll erkiengill með vogarskálar, maðurinn með fingur-
inn í munninum, og svo afhöggvin höfuð, hendur og fætur, sem Jónas
hafði einnig teiknað. Þarna virðast Bjarnastaðahliðarf jalir og lýsing
Kálunds fylla hvort annað, og skal fúslega játað, að það er allfreist-
andi að sameina þetta eins og höf. gerir. Auk þess telur höf., að Ká-
lund sé áreiðanlega að lýsa láréttum fjölum, en ekki lóðréttum, þó að
þetta atriði sé raunar ekki alveg óyggjandi. Nokkuð af fjölum þeim,
sem Kálund sá, var skömmu síðar flutt í búr, sett þar í árefti, og brann
1898. Hér hefur aftur orðið einkennilegur aðskilnaður milli láréttra
og lóðréttra fjala, ef báðar tegundir hafa verið í Tungu. Allar þær
láréttu hafa brunnið, aðeins lóðréttar varðveitzt. En það er ekki
óhugsandi, að fjalir þær, sem Kálund sá, hafi allar verið lóðréttar,
eins og ég sagði, og mér hefur sagt í óspurðum fréttum maður, sem
átti heima í Flatatungu á árunum 1896—99 og var þar 14 ára þegar
bruninn varð, að hann telji fjalirnar, sem brunnu, hafa verið af teg-