Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1960, Blaðsíða 47

AÐ SAUMA SÍL OG SÍA MJÓLK
51
kvæma upptalningu á þessu, heldur aðeins drepa á það til saman-
burðar við íslenzka málvenju. Báðar myndirnar eru þekktar hér, en
hin fyrrnefnda miklu algengari, að sía, og þar með nafnorðið sía, sem
einkum hefur festst við skyrsíuna. Hin myndin, að sila, er miklu fá-
gætari. Hún kemur fyrst fyrir í orðabókarhandritinu Lbs. 220, 8vo,
sem kennt er við Hallgrím Scheving, og Jón Sigurðsson notar hana
í Lítilli varningsbók (Kph. 1861, bls. 98), og það er eina vitneskjan,
sem orðabók Blöndals veitir um þetta orð. Dæmi, sem mér eru kunn,
eru þessi: Kona, sem ólst upp í Öræfum um miðja 19. öld, talaði um
að skyr væri vel eða illa sílað (S. B.). í Hjaltastaðaþinghá var ein og
ein manneskja, sem notaði orðið að síla rétt eftir aldamótin 1900, en
fátítt var það (G. Þ.). Gísli Helgason í Skógargerði segir, að þar sé
alltaf talað um að síla mjólk. I Húnavatnssýslu heyrðist þetta orð
stundum um aldamótin (M. B.). Erfitt er að gera sér grein fyrir,
hvort orðið hefur verið sveitlægt í tilteknum héruðum. Slíkt væri
sennilegt, en þó er helzt svo að sjá sem það hafi verið þekkt víða um
land, en fátítt, bundið fremur við eitt og eitt heimili en heil byggðarlög.
Mjólk er hægt að sía með ýmsu móti. Á síðari tímum var oft notuð
einföld mjólkursía, sem varla, getur búsgagn heitið, ferhyrnt lérefts-
stykki, mismunandi að stærð, þurfti aðeins að ná út yfir barma íláts-
ins, sem hellt var í, og þá fest við þá. Eyjólfur á Hvoli segir, að kvía-
mjólkin hafi alltaf verið síuð gegnum strigadúk.8) Gamall maður í
Breiðdal man og eftir á sínu heimili áhaldi, sem var tréhólkur líkt og
skál í laginu, með léreftsstykki í botni, og var mjólkin síuð í þessu
(Þ. P.). Algengari en þessar einföldu léreftssíur voru þó á seinni
tímum mjólkursigti, sem margir muna eftir og notuð hafa verið
meira og minna um allt land. Þau voru útlend og tekin í búðum og
voru í rauninni mjölsigti, enda einnig notuð til þess að sigta í þeim
heimamalaða mjölið. Til dæmis var bankabygg fínmalað og síðan
sigtað, og var það sem gegnum sigtið fór eins og hveiti og var notað
til bökunar, t. a. m. í lummur, pönnukökur eða kleinur. Rúgmjöl, sem
þótti of gróft í flatkökur, var einnig sigtað í þeim, sömuleiðis rúg-
mjöl í laufabrauð, þar sem það var gert. Þessi sigti voru víst oftast
með botni úr stórgerðu hári og kölluð hársigti. Sjálfsagt voru sigtin
ekki öll eins, og var botninn stundum laus, en stundum fastur. Algeng
voru sigti af þessari gerð: Sigtið var gert úr tveimur nokkurn veg-
inn jafnbreiðum spónrenningum eða sviga, sem sveigður var þannig
3) Eyjólfur Guðmundsson, Pabbi og mamma. Reykjavík 1944, bls. 59.