Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Page 24

28
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
heyja sér orðaforða og nema notkun kenninga. í þessum tilgangi
samdi Snorri sögu guðanna, Gylfagynning og Skáldskaparmál, sem
hann fléttaði hetjusögurnar inn í og notaði við það alveg sömu
vinnubrögð og hann síðar viðhafði við samningu Heimskringlu — þ.
e. endursagði goða- og hetjukvæðin í óbundnu máli og setti inn á
milli nokkrar vísur úr kvæðunum máli sínu til stuðnings. Frásagnar-
kvæði, sem skýrðu frá uppruna og atvikum úr ævi guða og hetja, og
kvæði þrungin af heitum höfðu mest gildi fyrir skáldin, enda vitnar
Snorri sérstaklega til slíkra kvæða, og sömu sjónarmið virðast hafa
ráðið vali goðakvæðanna í Sæmundareddu. Af hvorugri eddanna verð-
ur það ráðið, að ætlunin hafi verið að safna á einn stáð öllu, sem vitað
var um hinn forna átrúnað, þvert á móti virðist sneitt hjá öllum lýs-
ingum á heiðnum trúarathöfnum, göldrum, seiði og særingum í ein-
stökum atriðum, því ólíklegt er að það hafi með öllu verið fallið í
gleymsku á dögum Snorra. Og áhættulaust hefur það varla verið
kristnum manni að fara náið út í þá hlið hins heiðna hugarheims,
ef hann vildi komast hjá trúvillu, og samt hefur Snorra þótt vissara
að tryggja sig gegn slíkri ákæru með því að hefja formálann að Eddu
sinni á upphafsorðum heilagrar ritningar og að gera í honum grein
fyrir sköpun heimsins og tilvist hinna heiðnu guða á algerlega kristna
vísu, og til enn frekari áréttingar þessu segir hann í Skáldskapar-
málum: ,,en eigi skulu kristnir menn trúa á heiðin goð og eigi á sann-
indi þessarar sagnar, annan veg en svo sem hér finnst i upphafi bók-
ar (þ. e. formálinn), er sagt er frá atburðum þeim, er mannfólkið
villist frá réttri trú“ (Edda Snorra Sturlusonar, útg. Sveinbjörn
Egilsson, 1848, bls. 154).
Nú hefur verið lýst meginástæðunni fyrir tilurð eddanna, en var
hún einnig orsök þess, að þessi heiðnu kvæði varðveittust fram á
daga Snorra og sum væru jafnvel ort á þeim tímum? Það liggur
næst að álykta, að sú sé orsökin, að minnsta kosti verður ekki hjá
því komizt að eigna hinu forna skáldamáli, með sínum kenningum
og heitum, einhvern þátt í geymslu eddukvæðanna og þá að skáldin
hafi átt sinn þátt í varðveizlu kvæðanna fram á byrjun 13. aldar.
Sigurður Nordal (Völuspá, 1923) telur, að svo hafi verið um Völu-
spá, en um hana segir hann: „kvæðið hefur frá upphafi verið stuttort
og torskilið, nú er það auk þess í brotum og sumsstaðar aflagað" og
„Völuspá hefur aldrei verið á alþýðu vörum, eins og t. d. Lilja síðar“
(bls. 6). Og síðan heldur hann áfram: „En þó að Völuspá hafi verið
geymd í minni fróðustu og vitrustu manna á 11. og 12. öld, var hún
samt ekki óhult fyrir skemmdum. Skáldið bar höfuðið of hátt yfir