Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Page 43

ÁLNIR OG KVARÐAR
47
eigenda eru ekki skammstöfuð. Á eftir nafni eiganda kemur ein-
kennismerki safnsins, en síðan lýsing kvarðans. Þess ber að gæta
að sé handfang á kvarðanum, er næsti hluti kvarðans kallaður efsti
eða aftasti hluti hans, en hinn endinn framendi og stefnan til hans
fram.
Þjms. 1051. „Kvarði úr rauðatré (mahagoni); hann er sem beinn ormur með
hreistri í laginu; handfangið er ormstrjóna, og er skorið með rósum og blöðum;
á báðar hliðar er kvarðinn og allur skorinn með rósablöðum, og hreistur fremst
sem endar þó með blöðum yzt í endann. Sléttar randir eru beggja megin; er öðru-
megin dönsk alin, þó ekki nákvæm, því hún er tveimur línum lengri en dönsk alin.
(= 63,2 sm). Hinumegin stendur að sé íslenzk al., en hún er heldur ekki rétt, því
hún er 22% þuml. (=58,85 sm)............. öðrumegin á hliðinni á kvarðanum
stendur innan i rósinni með snarhandar stöfum: Ári6, en hinumegin með skýru
latínuletri: mabsiv." (Or safnskýrslu Sigurðar Vigfússonar, Matthías Þórðarson
bætir við: mabsiv = 1000 + 500 + 300 + 70 + IV (þ. e. 4) = 1874.) Kvarða þennan
keypti Jón Árnason forstöðumaður safnsins þann 15. mai 1876 ásamt fleiri gripum
af P. Bjarnasyni í Hákoti i Njarðvikum. Það er athyglisvert, að þá er kvarðinn
aðeins tveggja ára gamall. Filippus Bjarnason á Sandhólaferju og Efri-Hömrum
hefir smíðað og skorið kvarða þennan út, en hann hvarf úr Þjóðminjasafninu fyrir
nokkrum árum.
Þjms. 2910. Kvarði úr furu ferstrendur og blár í handfangsendann þar eð hann
hefir verið notaður til að hræra í blásteinsvatni. Kvarðinn er brotinn nálægt miðju
°g hefir verið negldur saman og við það sýnist hann hafa lengzt um 0,1 sm, 1. nú
68,3 sm, br. 1,9 sm, þ. 1,2 sm rétt efst, en mjókkar til beggja enda, einkum fram,
bar er br. 1,2 sm og þ. 0,7 sm. Á aðra mjóu hliðina eru mörkuð 4 kvartil (1 alin) með
látúnsnöglum, að 1. 62,8 sm en kvartilin 15,6 sm — 15,8 sm. Á þessari hlið kvarð-
ans eru tvær djúpar skorur, en ekki er að sjá að þær afmarki mælieiningar. Á
gagnstæða hlið kvarðans eru enn mörkuð með þverskorum 4 kvartil samtals
55,9 sm að lengd. Kvartilin eru að 1. 13,9 sm — 14,2 sm. Aðrar merkingar eru ekki á
kvarðanum. Uppruni ókunnur.
Þjms. 4114. Kvarði úr eir með sívölu handfangi úr látúni og hring i endanum
ár svipuðu efni. Handfangið er að 1. 11,7 sm og þvm. 3,1 sm mest, þvm. hringsins er
2,2 sm. Mælikvarðinn sjálfur er úr eir, br. efst 1,8 sm, þ. 0,5 sm, en fremst er br.
1.6 sm og þ. 0,2 sm. Á aðra hliðina er grafið D: Al: og þar eru mörkuð 4 kvartil með
bverstrikum, 1. samtals 62,8 sm, en kvartilin eru 15,6 sm — 15,75 sm. Raunar er
íremsta kvartilið stytzt og efsta kvartilið lengst og má vera að þau hafi upphaflega
Verið jöfn hinum, 15,7 sm. Allri þessari alin er skipt i þumlunga, með stuttum skor-
um 6 í hverju kvartili, 1. 2,6 sm — 2,7 sm. Hinum megin er grafið á kvarðann Isl: Al:
21 9/11 t og þar er auk þess stimpill með C og 5 fléttað saman og kóróna yfir. Þetta
er löggildingarmerki sbr. bls. 51. Ofan við stimpilinn er þverstrik, sem afmarkar
^essa alin, en hún er 57,3 sm. Með þverstrikum er þessari alin skipt í 4 kvartil, 1.
14,25 sm —14,40 sm (fremsta kvartil stytzt). Efsta kvartili er enn skipt í 4 hluta,
*• 6,55 sm — 3,60 sm. Aðrar merkingar eru ekki á kvarðanum. Frá Hvammi i Vatns-
dal og hefir verið talinn sýslumannskvarði úr Húnavatnssýslu. Hér ber að geta þess,
þó hin danska alin sé rétt mörkuð á kvarðann, þá er hin íslenzka alin, sem þar
er mörkuð alls ekki 21 9/11 tommur, það væru 57,064 sm, heldur er þessi alin mjög
nærri því að vera rétt Hamborgaralin, en hún var talin 57,279 sm — 57,314 sm.
Þjms. 5635. Kvarði úr mahogný, ferstrendur, 1. 29,85 sm, br. 1,1 sm og þ. 0,4 sm.