Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Page 57

ÁLNIR ÖG KVARÖAH
61
aldar, en frá þeim tíma munu þeir flestir vera. Þeir sýna, að fleiri
kvarðar eru of stuttir en of langir og að ekki þarf áð leita neinna
sérstakra skýringa, þó lengdarfrávik sé eins og hér allt að 0,8 sm.
Því má ekki gleyma, að krafa um nákvæmni er öll önnur nú en áður
var.
Líklega hefir flestum þessum kvörðum verið skipt til helminga í
2 fet. Að vísu er þess ekki getið um Þjms. 1051, og kvarðinn Sk. 2280
hefir aldrei verið lengri en eitt fet og Þjms. 6788 var enn styttri. Á
14 alinmálum eru fetaskil merkt sérstaklega, en ekki á 24. A 32 alin-
málum eru kvartilamót merkt sérstaklega, en ekki á 6 og ekki er
skipt í kvartil á þeim sumum. Á 14 alinmálum eru markaðir 8.
hlutar úr alin eða þriggja þumlunga bil og á fjórum alinmálum 16.
hlutar úr alin, eða bil, sem eru iy2 þumlungur. Þá eru markaðir 24
þumlungar á 26 alinmál og loks 32. hlutar úr alin á eitt. Það er eftir-
tektarvert að öllum löggiltu kvörðunum nema einum er skipt í helm-
ingaröð éða y2, 14, i/8 og y10 hluta úr alin og loks er einum þeirra
skipt í x/3 2 hluta úr alin, en aðeins á einn þeirra eru markaðir þuml-
ungar (= y2i úr alin). Þessi skipting kemur raunar ekki á óvart,
þar eð þetta er sú skipting, sem boðin er í tilskipuninni frá 1698,
þegar Sjálandsalin er lögboðin í Danmörk. Ekki er vitað hvað hlut-
arnir ylb og %2 úr alin voru nefndir (fingur?), en ekki felli ég mig við
þá hugmynd, að þeir hafi verið nefndir þumlungar, og sjaldgæfir trúi
ég að þeir hafi verið, en þó markar Jón skáld Mýrdal þá á kvarðann
Þjms. 7591.
Á sumum alinmálum er þumlungunum einnig skipt. Algengast er
að skipta í hálf- og kvartþumlunga. Fyrir koma 8. hlutar úr þuml-
ungi (á Sk. 2280, eins fets kvarða) og 12. hlutar — 12 línur — á BHS.
493 V.
Hér áður var talað um lengdarmun alinmála og skort á nákvæmni.
Lessi mismunur kemur auðvitað einnig fram á styttri einingum. Að
vísu verður raunverulegur munur minni, en hlutfallslegur munur
uieiri. T. d. er mesti munur á kvartilum 0,70 sm og á þumlungum
0,60 sm, hlutfallslega er þetta á kvartilum 4,5% og á þumlungum
vel 23%.
Á 17. öld voru notaðar ýmsar tegundir álna í Danmörk, svo sem
Sjálandsálnir, fjónskar og józkar álnir og ýmsar tegundir suður-
józkra álna. Með ráði Ole Römers, hins fræga eðlisfræðings, var gefin
ut tilskipun árið 1698, um mál og vog í danska ríkinu5 0g þar var
Sjálandsalin lögfest í Danmörk og Noregi. Sú alin var 62,77 sm.6
I sömu tilskipun fær borgarstjórnin í Kaupmannahöfn einkaleyfi