Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1968, Page 60

64
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
ur í ljós, að hún er aðeins stytting á margfeldinu 24 • 10/u, sem er
þumlungatala danskra álna margfölduð með öfugu hlutfallinu, en
ekki nákvæmari skilgreining á hlutfallinu á milli danskra álna og
Hamborgarálna, né heldur var þetta hugsað sem breyting á hinni
fornu íslenzku (Hamborgar-) alin. Þetta kemur og fram í bréfi
Rentukammersins til borgarstjórnar Kaupmannahafnar frá 25. apríl
1761. Þar segir: „Da Forordn. af 10. Aprilis 1702 tillader, at udi
Island den samme Alen maa bruges, som hidintil der i Landet har
været forordnet .... saa maa vi tjenstbered- og tjenstvilligst have Ed.
Excell. höitærede og gode Herrer anmodet, at de ville behage at lade
foranstalte, at ommeldte Alenmaal saasnart mueligt maatte blive
forfærdigede, da vi ikke derimod Noget finde at erindre, at samme
paa foreslagne Maade gjöres af Jern, og derpaa slaaes disse Ord:
„Islandsch alen paa 21 danske Tomme. . “1G Hér er greinilega sagt,
að áfram eigi að gilda sú alin, sem löngum hefir verið notuð í landinu
og jafnframt, að hún sé 21 % x þumlungar og séu ekki gerðar nú-
tima kröfur um nákvæmni, þá má kalla þetta rétt.1G
Ekki hefi ég komið auga á, að Hamborgarálnir hafi verið löggiltar
fyrir 25. apríl 1761 (útgáfudag þessa bréfs). Hins vegar voru álnir
þessar bannaðar með lögum árið 1776, svo að vissulega er kvarði þessi
ekki yngri en frá því ári og líklega smíðaður eftir útgáfu bréfs Rentu-
kammersins árið 1761.17
Björn M. Ólsen álítur, áð Hamborgaralinin hafi borizt hingað með
þýzkum verzlunarmönnum á 16. öld.18 Asgaut Steinnes álítur hins
vegar, að hún hafi borizt hingað með landnámsmönnum.1 '•> Þegar
þess er gætt, að í öllum nágrannalöndunum hafa verið notaðar mjög
svipaðar álnir frá fornu fari, finnst mér sú skoðun öllu sennilegri.
Ég trúi, að jafnan hafi verið notáðar hérlendis fleiri tegundir álna
en sú ein, sem löggilt var á hverjum tíma, enda eru til nöfn á álnum,
sem ekki hefir tekizt að útskýra, svo sem hnefalin og þumalalin.
U. flokkur. Alnir Jóns biskups Árnasonar.
f þessum flokki eru aðeins tveir kvarðar og svo mislangir, að hæpið
er að tala um þá báða í sömu andrá, enda er það aðeins gert hér vegna
skrifa Jóns biskups Árnasonar. Lengd annars alinmálsins, á Þjms.
2970, er 55,9 sm og uppruni kvarðans er með öllu ókunnur, en á
hinni hlið hans er rétt dönsk alin. Hitt alinmálið er á Sk. 200 öðrum
megin. Það er að lengd 54,2 sm, en ef til vill vantar á endann svo sem
0,2 sm. Lengdarmunur þessara kvarða er svo mikill, eða 1,5 sm — 1,7
sm, að ekki virðist eðlilegt að telja þá báða leidda af sömu alin, sem
hefði þá átt að vera að lengd nálægt meðaltali þeirra eða um 55,2 sm.