Eimreiðin - 01.09.1898, Síða 24

184
að hagga við, svo sem trúin á skírlífi kvenna og göfgi mennta-
manna; það úði og grúði af talsháttum og orðtökum, sem einu
sinni höfðu verið ný og því smellin og viðeigandi, en nú voru
orðin bragðlaust glamur, af því alltaf var verið að tönnla á þeim.
— Svona var heldri borgarastjettin og svona voru bókmenntir
hennar. En eigi bókmenntirnar að lifa blómlega lífi, ættu þær helzt
ekki að vera fóstur fornra tíma og að eins eiga rót sína í andríki
feðranna, heldur skyldu þær sprottnar af því sálarlifi samtíðar-
innar, er lengst er á veg komið, þ. e. sálarlífi með sjálfsþroska
og lífsmagni, eins og það bærist hjá þeim hluta þjóðfjelagsins,
sem helzt mætti telja máttarstólpa menningarinnar í landinu. En
forvígismenn vísindanna á þeim tímum, bæði hjer í Danmörku og
þá einkum annarsstaðar i Norðurálfunni, voru komnir að allt annari
niðurstöðu, en bókmenntir vorar voru byggðar á um þær mundir.
Sveitafólk og fátækari borgarbúar skildu bókmenntirnar ekki, og
kunnu ekki að meta þær, þrátt fyrir það, að stjórnarbótin nýja
hafði innsiglað þýðingu þeirra og gildi, ef svo rnætti að orði
kveða, og þótt einkanlega bændurnir hefðu aflað sjer talsverðrar
menntunar og þekkingar. Menn notuðu þá að eins sem dæmi
upp á hugþrúð, hjartagóð og saklaus náttúrubörn. Að vísu
lýstu þeir C. A. Thyregod og Anton Nieesen lífi bændanna,
bæði hið ytra og innra, siðum þeirra og háttum, löngun og þrá.
En hvað stoðaði það? Þeir voru báðir bændasynir og rjettir og
sljettir alþýðuskólakennarar. Þessar sárfínu, háskólagengnu bók-
menntahetjur vildu hvorki heyra þá nje sjá, og kölluðu þá kenn-
arahöfunda, í fyrirlitningarskyni! — En það voru nú samt sem
áður þeir og engir aðrir, er fyrstir manna brutu þá braut, er bók-
menntir komanda tíma skyldu ganga.
I bóklistum menntuðu mannanna var aptur á móti dúnalogn.
En þá kom stríðið 1864, þetta sorglega stríð, þegar Danir misstu
þriðjung ríkis síns, þegar allir háreistir loptkastalar um frægð og
frania hrundu til grunna, þegar allir hinir dýrðlegu draumar um
völd og viðlent ríki rákust á nákaldan, napran verulegleikann.
Margir beztu menn þjóðarinnar hugsuðu þá xneð sjálfum sjer:
»Hvað stoðar frægð og fegurð, þegar það er ekki annað en skáld-
skapur? Horfumst djarflega í augu við sannleikann, hve hræði-
legur sem hann er ásýndum.« Eins og líka J. P. Jakobsen segir
nokkrum árum síðar: »það er svo auðvelt að gleyma, að jafnvel