Eimreiðin - 01.09.1898, Blaðsíða 50

210
okkur menn eins og almennt gjörist, steyptir í sama mótinu og
við, sem nú lifum, með sömu hvötum og tilhneigingum, sarns
konar göfgi og smásálarskap, sams konar kenjum og afkáraskap;
munurinn er að eins sá, að hugsunarháttur þeirra, mál og bún-
aður eiga heima á öðrum tíma. Það er frásagan um Maríu
Grubbe, konu af aðalsættum, er fyrst giptist Ulrik Frederik Gyl-
denlöve, konungssyni og landstjóra í Noregi, en síðar rjettum og
sljettum ferjumanni. Skáldið rekur sögu hennar alla leið frá því
hún var fjórtán ára gömul og dreymdi inndæla æskudrauma,
þangað til hún var lögð í mold við hliðina á Sören ferjukarli,
manni sínum, er tötraleg líkfylgd fylgdi þeim til grafar með kæru-
lausum sálmasöng. Hann segir frá því öllu með þurlegri fyndni
og óskeikandi snilld í lýsingum sínum á geðshræringum og lynd-
iseinkunnum, án þess að benda nokkru sinni á, hvað nú er álitið
göfugt og gott eða illt og auðvirðilegt; hann leiðir hana frá ein-
um manni til annars, frá einum atburði til annars, — eins og lífið
sjálft, — og þannig getum við sjálfir dæmt um og kastað fyrsta
steininum, ef við þorum.
Öldungis á sama hátt segir hann frá í »Niels Lyhne«; það
er skáldsaga, er gjörist á árunum 1830—64, um »villuráfandi frí-
hyggjendur«. Hetjan í sögunni á að vísu ekki rjett vel heima á
þeim dögum, en er hins vegar lifandi eptirmynd af ungum mönn-
um í Danmörku á dögum Jakobsens, og jafnvel á vorum dögum.
Mjer er það í barnsminni, hve mjög jeg furðaði mig á því, í fyrsta
sinni er jeg las »Niels Lyhne«, hvernig höfundurinn gæti þekkt
nokkurn mann svona út og inn; þarna rekst maður aptur og
aptur einmitt á það sama, sem maður geymir sjálfur dýpst í fylgsn-
um hugskots síns og hefur ef til vill aldrei veitt eptirtekt fyr, sem
maður hjelt að væri sin eigin eign og einskis annars; þarna er
manni sett það fyrir sjónir mörgum sinnum gleggra, en maður
hefur sjálfur fundið það—-ög það á svo rammdanskan hátt; já,
það verður ekki ofsögum sagt um Niels Lyhne, að hann er
danskur, rammdanskur; fyrst og fremst er hann lotinn á velli og
í öðru lagi lifir hann alla jafna hálft í draumi og hálft í vöku;
hann er undarlegt sambland af hugsæing og hlutsæing; hann
finnut hjá sjer stöðuga þrá til að halda burt út í heiminn og leita
frægðar og frama, en allt af snýr hann við heim aptur og fær
ekki losað sig, af þeim vanafjötrum, er binda hann við átthagana;
og þannig verður það úr á endanum að hann situr kyr þarna a